وهابیت:مغالطات منطقی درعقایدضدشیعی ابن تیمیه 1

مغالطات  منطقی  در  عقاید  ضد  شیعی  ابن  تیمیه

مغالطه   یاسفسطه  کردن  در  لغت  یعنی   کلامی  که  مردمان  بدان  در  غلط   واشتباه افتند.    ،(دهخدا9733 :ش  )واژه  مغالطه  در  اصطلاح  دانشمندان  ،منطق   مغالطه قیاسی  است  مرکب  از  وهمیات  یا   ،متشابهات (مظفر  9731  :ش91  )  که  هدف  آن  اشتباهکارى  است  که «سفسطه»   نیز  نامیده  مى شود.   دانستن  ّفن  مغالطه  نظیر  شناختن  آفات   ومیکروب  ها  و  سموم  می  باشد  که   ازآن  جهت  لازم  است   تاانسان   ازآنها  احتراز  جوید   یااگر  کسى  خواست  او  را  فریب  داده   ومسموم  کند  فریب  نخورد یا   و  اگر  کسى  مسموم  شده  باشد  بتواند  او  را  معالجه  کند  .،(مطهرى  9733:ش   3 ج921)   کتاب  های  منطق  به  طور   لسیک  مغالطه  را  در  یک  تقسیم  کلی   بردو  قسم  معرفی  می کنند:   مغالطه  لفظى  و  مغالطه  معنوى؛  فساد  آن  نیز  از   یاجهت  ماده  یا   وصورت   یاهر   دواست.  در  عین  حال   این  دو  قسم  از مغالطه  به  لحاظ  کاربردی  اقسام  زیاد  و  متنوعی  را  تحت  شمول  قرار  می  دهد  که  امروزه  به  نام   های  مختلفی  در بخشمغالطات  کتاب  های  منطقی  یا  نوشته  هایی  تحت  عنوان  تفکر  نقدی  و  مانند  آن  آورده  می  ،شود. (خندان  9733  ،ش؛  فرامرز  قراملکی9731ش؛  موحد  ؛9733)ش   بنابراین  قیاس  یا  استدلالی  که  در  آن  مغالطه  صورت  گرفته  باشد  نتیجه  و  لوازم  غلطی  را  همراه  خواهد داشت  که  اعتبار  ندارد.  در  آن  قسمت  از  اندیشه  های  ابن   تیمیه  بر  ضد  مکتب  تشیع  که  مغالطه  صورت  گرفته  به نحو  ذیل  در  اقسام  مغالطات  می  .آید

1 -   مغالطه  تجاهل  به  امور  مشهور  :  هنگامی  که  شخص  نسبت  به  امور  مشهور  و  مورد  توافق  عموم  خود را  نااگاه  بداند  و  به  تعبیر  عوام  خود  را  به  راه  دیگر  زند  دچار  این  مغالطه  گشته  است.  ابن  تیمیه  برخی   ازاحادیث  معروف   راًکام  ل  ّرد  کرده  و  خود  را  در  مواجهه  با  آنها  به  تجاهل  می  .زند  نمونه  اول:  تمامی  احادیثی  که  در  برادری  مهاجران   وانصار  (حدیث  )مؤاخات   بایک  دیگر  وارد  ،شده  دروغ  است   وهیچ  گاه  ،پیامبر  علی   رابرادر  خود  قرار  نداده  است  .همه  احادیث  برادری  پیامبر   با،علی  جعلی   ودروغ است.    ،(ابن  تیمیه1382:ق ج4 :   32 ج  و5 :   01 ج   و0 :110و206)   در  حالی  که  حدیث  برادری  پیامبر  اکرم  (ص)با  امیرمؤمنان  علی(ع)  در  کتاب  های  سنن  ،تِرمذی  الطبقات  ،الکبری  المستدرک  علی  ،الصحیحین  مصابیح  ،السنّة  ،ا  لستیعاب  البدایة  ،والنهایه  الریاض  ،النضره  مشکاة  ،المصابیح ،   مناقب  الصحابه  الصواعق  المحرقه   وتاریخ  الخلفاء  تاریخ  مدینة  ،دمشق  کنز  العمّال،  سیره  ابن  ِه،شام  سیره  حلبی،  عیون  ،ا  لثر  فتح  الباری  فی  شرح  صحیح  البخاری  آمده است.   نمونه  دوم:  نازل  شدن   آیه  شریفه«َالَّذین  َیُنْفِقُون  ْأَمْوالَهُم  ِبِاللَّیْل  ِوَالنَّهار  سِرًّا َ   وًعَ  لنِیَة(»/بقره204)  کسانی  که  اموالشان   راشب   و،روز  مخفی   وآشکار  در  راه  خدا  انفاق  می کنند.   در  مورد  علی  ثابت  نشده   ودروغ است.   (همان: ج0   :228)   این  مطلب  در  صورتی  است  که  افراد  بسیاری  نازل  شدن  این  آیه   رادر  مورد  امیرالمؤمنین  (ع)  می   دانند. برخی  از  ایشان  مانند  عبدالرزاق  بن  همّام  ،صنعانی  عبد  بن  ،حُمید  ابن  ،جریر  ابن  ،منذر  ابن  ابی  ،حاتِم  ،طبرانی  ابن  ،عساکر  ،واحدی  ابونعیم  ،اصفهانی  فخر  ،رازی  ،زمخشری  محب  الدین  ،طبری  ابن  ،اثیر  سیوطی   وابن  حجر  مکی  در  آثارشان  آورده  .اند  :نمونه  سوم  تمام  مطالبی  که  درباره  رشادت  ها   وشهامت  های  علی  در  جنگ  ها   وغزوه  ها  نقل  ،شده  دروغ است.   (همان :ج8 :  60)   :نمونه  چهارم  یزید  راضى  به  کشتن  حسین  (ع)  نبود   وحتى  از  این  امر  اظهار  نارضایتى کرد.   همچنین  به  اسارت  رفتن  اهل  بیت  امام  حسین  (ع)را  انکار  کرده  :است.  (همان ج2 :   229  )  همچنین«یزید  جمیع  اشراف  مدینه   را،نکشت  کشته  ها  به  ده  هزار  نفر  ،نرسید  خون  ها  به  قبر  پیامبر  (ص)  ،نرسید  قتلى  در  مسجد  النبى  واقع  نشد(  ».:همان ج4 :  505)   در  حالى  که  مورخین  شیعه   وسنّى  از  طبری  گرفته  تا  ابن  اثیر  تمام  این  موضوعات  را  به  طور  صریح  نقل  کرده اند.

تفاسیر برگذیده:سوره بقره آیات۳۷و۳۸

بسم الله الرحمن الرحیم

«فَتَلَقَّی آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ اِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (۳۷) قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِیعًا فَاِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًی فَمَن تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ (۳۸)»

 

[سپس، آدم از پروردگارش کلماتی را دریافت نمود و (خدا) بر او ببخشود آری او(ست که) توبه‏پذیر مهربان است* فرمودیم جملگی از آن فرود آیید پس، اگر از جانب من شما را هدایتی رسد، آنان که هدایتم را پیروی کنند بر ایشان بیمی نیست و غمگین نخواهند شد]

 

1) امام صادق علیه السلام فرمود: آدم، چهل صبحگاه در صفا به سجده ماند و بر بهشت و بیرون شدنش از جوار خداوند عز و جل می گریست. جبرئیل علیه السلام بر او فرود آمد و گفت:  ای آدم! چرا گریه می کنی؟ گفت:  ای جبرئیل! چرا گریه نکنم حال آن که خداوند مرا از جوار خود بیرون راند و بر دنیا فرود آورد؟ جبرئیل گفت:  ای آدم! به سوی خدا توبه کن. گفت: چگونه توبه کنم؟ آن گاه خداوند در جای کعبه، قبّه ای از نور نازل فرمود و نور آن را به اندازه  حرم، بر کوههای مکه تاباند و به جبرئیل علیه السلام فرمان داد که آن گستره را نشان بگذارد. جبرئیل گفت: برخیز  ای آدم، و در روز هشتم ماه ذی الحجّه او را بیرون برد و فرمان داد تا غسل کند و احرام بندد. آدم روز اول ماه ذی القعده از بهشت بیرون شد و جبرئیل او را در روز هشتم ذی الحجّه به سوی منا برد و او شب را در آن جا گذراند و چون صبح شد او را به سوی عرفات بیرون برد. جبرئیل در آن هنگام که او را از مکه بیرون آورده بود، به او احرام بستن آموخته و به لبیک گویی فرمان داده بود؛ پس چون خورشید روز عرفه میانه  آسمان را گذراند به او امر کرد که لبیک گویی را ترک گوید و غسل کند و چون نماز عصر به جای آورد او را در عرفات ایستاند و کلماتی را که از پروردگارش دریافت کرده بود به او آموخت؛ و آن کلمات این دعاست: پاک و منزّهی خداوندا، تو را می ستایم هیچ خدایی نیست جز تو. بد کردم و بر خود ستم ورزیدم و به گناهم اعتراف می کنم؛ پس، مرا بیامرز به درستی که تو آمرزنده ی مهربانی. پاک و منزّهی خداوندا، تو را می ستایم. هیچ خدایی نیست جز تو. بد کردم و بر خود ستم ورزیدم و به گناهم اعتراف می کنم پس مرا بیامرز به درستی که تو بهترین آمرزندگانی. پاک و منزّهی خداوندا، تو را می ستایم. هیچ خدایی نیست به جز تو. بد کردم و بر خود ستم ورزیدم و به گناهم اعتراف می کنم؛ پس، مرا بیامرز. به درستی که تو بسیار توبه پذیر و مهربانی.

 

آدم تا به هنگام غروب خورشید در آن جا ماند و دستانش به سوی آسمان بالا برده به درگاه خداوند گریه و زاری می کرد. چون آفتاب فرو رفت، جبرئیل او را به مشعر بازگرداند و او شب را در آن جا گذراند. وقتی صبح برآمد بر کوه مشعر الحرام ایستاد و به کلماتی چند خدای را دعا کرد و خدا توبه اش را پذیرفت. سپس، رو به سوی منا گذاشت و جبرئیل فرمانش داد تا مویی را که بر سر دارد بتراشد و او تراشید و بعد او را به مکّه بازگرداند و به سوی جمره  اولی برد. در آن دم، شیطان بر او نمایان شد و گفت:  ای آدم! کجا می روی؟ جبرئیل، آدم را امر کرد تا به هفت سنگ او را بزند و با هر سنگی تکبیر گوید؛ پس چنین کرد و رفت. باز شیطان در جمره  ثانیه بر او نمایان شد و جبرئیل آدم را فرمان داد تا به هفت سنگ او را بزند. پس او را سنگ زد و با هر سنگ تکبیر گفت و رفت. باز شیطان در جمره  ثالثه بر او نمایان شد و جبرئیل فرمان داد تا به هفت سنگ او را بزند و با هر سنگ تکبیر گوید و این چنین، شیطان که لعنت خدا بر او باد، رفت. جبرئیل، به آدم گفت: بعد از امروز هرگز او را نخواهی دید. سپس او را به سوی بیت الحرام رهسپار کرد و فرمان داد که هفت بار آن را طواف کند و او چنین کرد. جبرئیل گفت: خداوند توبه ات را پذیرفت و همسرت را بر تو حلال کرد. حضرت فرمود: چون آدم، حجّش را به پایان رساند، فرشتگان او را در ابطح#1# دیدار کردند و گفتند:  ای آدم، حجّ تو مقبول افتاد؛ ولی ما دو هزار سال پیش از تو حج این خانه گزاردیم. #2#

 

2) ابن عباس روایت کرده است که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در باره  کلماتی که آدم از پروردگارش آموخت و با آن به سوی پروردگارش توبه کرد پرسیدم، ایشان فرمود: او از خدا، به حق محمّد صلی الله علیه و آله و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام خواست که توبه  او را بپذیرد. پس خداوند توبه اش را پذیرفت.

 

3) از ابن عباس روایت شده است که وی گفت: چون خداوند متعال آدم را آفرید و از روح خود در او دمید، آدم عطسه کرد و گفت: الحمد لله، پروردگارش به او گفت: پروردگارت تو را رحمت کند. وقتی خداوند فرشتگان را به سوی او به سجده درآورد، او به شگفت آمد و گفت: پروردگارا! آیا هیچ مخلوقی آفریده ای که او را بیش از من دوست بداری؟ فرمود: بله، و اگر ایشان نبودند تو را نمی آفریدم. گفت: پروردگارا! آنان را به من بنما، پس خداوند عز و جل به پرده  نشینان وحی کرد تا پرده را بالا زنند. چون پرده بالا رفت به ناگاه آدم، پنج سایه پیشاپیش عرش دید. گفت: پروردگارا! اینان کیستند؟ فرمود:  ای آدم! این محمّد صلی الله علیه و آله، پیامبر من است و این علی علیه السلام، امیر مؤمنان، عمو زاده  پیامبر من و وصی اوست و این فاطمه سلام الله علیها، دختر پیامبرم است و اینان حسن و حسین علیهما السلام، فرزندان علی علیه السلام و فرزندان دختر پیامبرم، هستند. سپس فرمود:  ای آدم! ایشان فرزندان تو هستند، پس بر این شاد باش. هنگامی که آدم دست به آن گناه زد گفت: پروردگارا! به حق محمّد صلی الله علیه و آله و علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام)، از تو می خواهم که مرا بیامرزی، پس خداوند او را آمرزید و این همان کلماتی است که خداوند متعال فرمود: «فَتَلَقَّی آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ» کلماتی که آدم از پروردگارش آموخت این بود: خداوندا! به حقّ محمّد صلی الله علیه و آله و علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) که توبه ام را بپذیر، پس خداوند توبه اش پذیرفت.

 

5) عیاشی از جابر روایت کرده است که وی گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در باره   تفسیر این آیه در باطن قرآن پرسیدم: «فَاِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًی فَمَن تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ» ایشان فرمود: تفسیر هدایت، علی علیه السلام است، خداوند در باره اش فرمود: «فَمَن تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ»

 

 

 

1 - أبطح: سرزمینی است که هم به مکّه نسبت داده می شود و هم به منا؛ چرا که از هر دو به یک اندازه فاصله دارد و چه بسا به منا نزدیک تر باشد و سرزمین محصّب است که در حج، در آن سنگ ریزه اندازند و مسجد خیف بنی کنانه، آنجاست و گفته اند از آن رو ابطح نام گرفته که آدم (ع) در آنجا تبطیح کرد؛ یعنی سنگ انداخت. «معجم البلدان: ج 1، ص 74»

2 - تفسیر قمی: ج 1، ص 54

 

وهابیت:مبنای ابن تیمیه در دشمنی بااهل بیت وضدیت باشیعه ریشه افراطی گری

مبنای ابن  تیمیه  در  دشمنی  با  اهل  بیت  و  ضدیت  با  شیعه  ریشه  افراطی  گری  

مبانى  فکرى  ابن  تیمیه   رامی  توان  در  چهار  بخش   خلاصه کرد:  الف-   حمل  صفات  خبرى  خدا   برمعانى  لغوى   وظاهری ب-   کاستن   ازمقامات  پیامبر  اس  لم  صلى   هلل  علیه   وآله ج-   انکار  فضائل  اهل   بیت  و  به  خصوص  حضرت)امیر(ع    دمخالفت   بامذاهب  چهار  گانه  اهل  سنت  بخش  سوم   ازمبانى  فکرى  را   اوانکار  فضائل  مسلم  اهل  بیت  عصمت   وطهارت  که  در  صحاح   ومسانید  اهل  سنت  وارد  ،شده  تشکیل  می  .دهد  وى  در  کتاب  خود  به «   ناممنهاج  السنة »   احادیث  صحیحى   راکه  مربوط  به  مناقب على(ع)   وخاندان  ،اوست  بدون  ارائه  ،مدرکى  انکار  مى  نماید   وهمه   رامجعول  اع لام  می  ،کند  فضائلى  که  دهها  حافظ   وحاکم   ازمحدثان  آنرا  نقل  کرده   وبه  صحت  آنها  تصریح  کرده اند.   ابن  تیمیه  به  سبب  همین  تعصب  حدیث  غدیر  از   راصحاح  خارج  کرده    ،است.  (کنتوری1386ش: ج   9 :41)   این  نوع  نقدها   و،ردها   لوه   براینکه  حاکى   ازعدم  مقالت  در  انتقاد  ،است  خالى   ازیک  نوع  دشمنى  باطنى  با  خاندان  پیامبر  نمى  باشد  زیرا  با   اوگشودن  این  ،باب  زحمات  احمد  بن  حنبل   رادر  تثبیت  فضائل  امام على(ع ) به  هدر  داد .   تاپیش   ازاحمد  بن  حنبل  (متوفی241ق)  خلیفه  راشد  بودن  امام  در  میان  محدثان  اهل  سنت  جا  نیفتاده  بود   ودر  این  قضیه  موافق   ومخالف  وجود  ،داشت   اوبود  که  على   راًرسما  خلیفه  چهارم   ازخلفاى  راشد  اعلام  کرد  با   وزحمات  فراوان  توانست  مساله   «تربیع   لفت »   راتثبیت  کند  از   واین  طریق   باناصبى  ،گرى  سخت  مبارزه  نمود   وکتاب  «مناقب  الصحابه »   او  بهترین  گواه  بر  این  مطلب  است«  .حمصى  »مى  گوید  وقتى

مساله  «تربیع »    ازجانب  احمد  بن  حنبل  اعالم  ،شد  به  حضور   اورفته   و،گفتم  کار  ،شما  طعن  بر  طلحه   وزبیر  ،است   اوصورت  درهم  کشید  وگفت:   من  چه  کار   باآنان  دارم؟  آنگاه  سخنى   ازعبد  الله  بن  عمر  نقل  ،کردم  او  در  پاسخ گفت:   عمر  بهتر   ازفرزندش  ،است   اوعلى   راعضو  شوراى  شش  نفره  قرار  داد   وعلى  نیز  خود   راامیر  مؤمنان  معرفى  ،کرد  حا لا  من  ،بگویم  على  امیر  مؤمنان  نیست؟  (ابن  ابی   ،یعلی1410:ق ج1  :363)   دانشمندان  بسیاری   ازاهل  سنت  ـ  شیخ  کمال  الحوت  در  الدرر  ،الکامنة ج1 ،   ص153،  ابن  حجر  هیثمى  در  الفتاوى  ،الحدیثیة  ص114،  عبداللُّه  غمارى   الحاوى  در  سیرة  ،الطحاوى  ص29،  حسن  بن  على  سقّاف  در   الرسائل  ،الغماریة  ص123   و121،  عبداللُّه  حبشى  در   التوفیق  الربّانى  فی  ّالرد  على  ابن  ،تیمیه  ص85،  ناصر  الدین  البانى  در  سلسلة   لحادیث  ،الصحیحة  رقم  حدیث  2223   وابن  حجر  عسق  لنى  در   لسان  ،المیزان   9  ج  ص  316  و323-    بردشمنی  ابن  تیمیه   باعلی(ع)  در  آثارشان  تصریح  کرده  .اند   ،(ر.ک:  اخوان  مقدم1383 :ش  83 -   114)  از  این  رو،  به  سبب  روایت  مشهوری  که  عموم  علمای  شیعه  و  سنی  از  رسول  خدا(ص)  نقل  کرده  اند  که  مى  فرماید  :«یا علی   ل  یبغضک  إلّا  منافق  »اى  على  کسى  تو   رادشمن  ،ندارد  مگر  آنکه   اومنافق  .است   ،(ابن  حنبل2711:ق ج2 :   283  و19  ؛نسائی،  بی  ،تا،  احمد  بن  علی   بی،تا  ج3 :224)   ابن   تیمیه را  منافق  دانسته  .اند  ابن   تیمیه  ادعاها  و  نظریات  خویش  را  بر  ضد  مکتب  اهل  بیت  و  ائمه  شیعه(ع)  در  کتاب«منهاج  السنة  النبویة  فی  نقض   لم  الشیعة  والقدریة»   آورده،  او  این  کتاب  بزرگ   ومفصّل   رادر  نقض   وّرد  کتاب  علّامه  حلی  به  نام  «منهاج  الکرامة  فی  اثبات   لمامة  »نگاشته  است.  به  گفته  ابن   ،حجر  این  کتاب  در  زمان  حیات   اوبه  عنوان  «الردّ  علی  الرافضی  »مشهور   بود.  آنچه  مهم  است  اینکه  دیدگاههای  وی  در  این  کتاب  با  مغالطات  مختلف و   زیادی  همراه  بوده  و  اندیشه  و  نظری  که  مغالطه  باشد  به  لحاظ  منطقی  و  عقلی  قابل  پذیرش  نیست. استخراج   و  پدیدار  سازی  و  بازخوانی  مغالطات  منطقی  به  کار  گرفته  شده  در  این  کتاب،  ما  را  با  آراء  و  عقاید  اشتباه و  غیرمنطقی  او  و  در  نتیجه  پیروان  امروز  او  در  جریان  افراطی  گری  بیش  از  پیش  آشنا  می سازد

تفاسیر برگذیده:سوره بقره آیات۳۵و۳۶

بسم الله الرحمن الرحیم

«وَقُلْنَا یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ  وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلاَ مِنْهَا رَغَدًا حَیْثُ شِئْتُمَا وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الْظَّالِمِینَ (۳۵) فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا کَانَا فِیهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَکُمْ فِی الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ اِلَی حِینٍ (۳۶)»

 

[و گفتیم: ای آدم! خود و همسرت در این باغ سکونت گیر(ید) و از هر کجای آن خواهید فراوان بخورید، و(لی) به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران خواهید بود* پس شیطان هر دو را از آن بلغزانید و از  آن چه در آن بودند ایشان را به درآورد و فرمودیم: فرود آیید، شما دشمن همدیگرید و برای شما در زمین قرارگاه و تا چندی برخورداری خواهد بود]

 

1) امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: چون خداوند عز و جل ابلیس را به خاطر سرپیچی او لعنت کرد و فرشتگان را به خاطر سجده  ایشان به آدم و پیروی از خدای عز و جل گرامی داشت، به آدم و حوا فرمان داد که به بهشت بروند و فرمود یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلاَ مِنْهَا از بهشت «رَغَدًا» یعنی فراوان «حَیْثُ شِئْتُمَا» بدون هیچ دشواری «وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ» یعنی درخت علم که درخت علم محمّد صلی الله علیه و آله و خاندان محمّد صلی الله علیه و آله بود؛ آنان که خداوند  عزّ و جل با آن درخت ایشان را در میان دیگر آفریدگان خود مخصوص گرداند. خداوند متعال فرمود: «وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ» یعنی درخت علم که درخت علم محمّد صلی الله علیه و آله و خاندانش علیهم السلام است و نه هیچ کس دیگر؛ و تنها ایشانند که به فرمان خدا از آن می خورند و پس از این که پیامبر صلی الله علیه و آله و حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام غذای خود را به یتیم و مسکین و اسیر دادند،  آن چه که خوردنداز آن درخت بود و با آن غذا دیگر احساس گرسنگی و تشنگی و خستگی و فرسودگی نکردند؛ و آن درخت در میان دیگر درختان بهشت برتری یافت؛ چرا که دیگر درختان، یک نوع میوه و خوردنی بر خود بار داشتند، اما آن درخت و هر چه از جنس آن بود، گندم و انگور و انجیر و عُنّاب و همه  گونه های میوه ها و بارها و غذاها را بر خود بار داشت که اختلاف حکایت کنندگان در ذکر نام درخت از همین جاست. برخی گفتند: گندم بود، برخی گفتند: انگور بود، برخی گفتند: انجیر بود و برخی دگر گفتند: عُنّاب بود. خداوند متعال فرمود: «وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ» که بخواهید با آن در پی به دست آوردن مقام محمّد صلی الله علیه و آله و خاندان او علیهم السلام برآیید؛ زیرا خداوند متعال ایشان را به این مقام مخصوص گرداند و نه هیچ کس دیگر را. این درختی است که هر کس به اذن خدا از آن بخورد، بدون این که از کسی بیاموزد علم اولین و آخرین به او الهام می شود و هر کس بدون اذن خدا از آن بخورد، از آرزوی خود ناامید می شود و پروردگارش را نافرمانی کرده است. «فَتَکُونَا مِنَ الْظَّالِمِینَ» چرا که نافرمانی کردید و در پی مقامی برآمدید که خداوند کسی غیر از شما را به آن مخصوص گردانده است؛ همان گونه که شما راهی غیر از فرمان خدای متعال پیش گرفتید. خداوند متعال فرمود: «فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا» یعنی با وسوسه و مکر و فریب خود، آن دو را از بهشت و به آدم رو کرد و گفت: «مَا نَهَاکُمَا رَبُّکُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ اِلاَّ أَن تَکُونَا مَلَکَیْنِ» [پروردگارتان شما را از این درخت منع نکرد جز (برای) آن که (مبادا) دو فرشته گردید]#1# اگر از آن بخورید از غیب آگاه خواهید شد و همچون نیروی آن کس که خداوند او را به این قدرت مخصوص گردانده قدرت می یابید «أَوْ تَکُونَا مِنَ الْخَالِدِینَ» [یا از (زمره) جاودانان شوید]#2# هرگز نخواهید مرد «وَقَاسَمَهُمَا» [و برای آن دو سوگند یاد کرد]#3# برایشان سوگند خورد که «اِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ» [که من قطعاً از خیرخواهان شما هستم]#4# و شیطان در میان دهان ماری بود که او را به درون بهشت برده بود و آدم گمان می کرد این مار است که با او سخن می گوید و نمی دانست که شیطان میان دهان او پنهان شده است. آدم به مار پاسخ داد:  ای مار این سخن فریب شیطان است که خداوند لعنتش کند. چگونه ممکن است پروردگارمان به ما خیانت کند و چگونه تو خداوند را به سوگند بزرگ می شماری، اما به او نسبت خیانت و بدبینی می دهی؛ حال آن که او ارجمندترین ارجمندان است و چگونه به کاری دست یازم که پروردگارم عز و جل مرا از آن باز داشته و با او به غیر از  آن چه که فرمان داده رفتار کنم؟

 

چون شیطان از این که آدم سخنش را بپذیرد ناامید شد، بار دیگر به میان دهان مار بازگشت و حوا را خطاب کرد به گونه ای که او گمان برد این مار است که با او سخن می گوید. شیطان به او گفت:  ای حوا آیا می دانی خداوند عز و جل پس از این که دانست شما از او نیک فرمان می برید و او را ارج می نهید این درخت را که بر شما حرام کرده بود برایتان حلال نمود؟ زیرا فرشتگان گمارده شده بر این درخت که با نیزه هایشان دیگر جانوران بهشتی را از آن دور می کنند، اگر تو خواهی بدان دست یازی تو را از آن باز نمی دارند. از این جا بدان که خداوند این درخت را بر تو حلال کرده است. تو را مژده می دهم که اگر پیش از آدم از آن بخوری بر او چیره گردی و بر او امر و نهی توانی کرد. حوا گفت: به زودی سخنت را خواهم آزمود و سپس راه درخت را در پیش گرفت. فرشتگان خواستند او را با نیزه هایشان از درخت باز دارند اما خداوند به آنان چنین وحی کرد: شما به نیزه هایتان کسی را دور می رانید که عقلی ندارد تا او را از این کار باز دارد. اما آن کس که صاحب اختیارش کردم و در انتخاب آزادش گذاشتم، او را به عقلی که حجت من بر اوست واگذارید. اگر فرمان ببرد، سزاوار پاداش من می شود و اگر گردن بکشد و از فرمانم سرباز بزند، مجازات و کیفر من سزای او می گردد. از این رو فرشتگان پس از آن که کوشیدند او را با نیزه هایشان دور کنند رهایش گذاشتند و جلوی او را نگرفتند. حوا گمان کرد از آن رو خداوند متعال فرشتگان را از دور راندن او بازداشته که درخت را پس از حرام کردن، بر او حلال کرده است. او گفت: آن مار راست می گفت و پنداشت آن که با او سخن گفته، مار بوده است. آن گاه از آن درخت خورد و هیچ تغییری در خود نیافت. پس به آدم گفت: آیا نمی دانی آن درختی که بر ما حرام شده بود از برایمان حلال شده است؟ من از آن خوردم و فرشتگان مرا از آن باز نداشتند و با خوردن از آن هیچ تغییری نکردم. آن جا بود که آدم فریفته شد و در خطا افتاد و از آن درخت خورد. پس  آن چه در کتاب خدا آمده برایشان رخ داد «فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا» با وسوسه و فریب خود «مِمَّا کَانَا فِیهِ» از نعمت «وَقُلْنَا» ای آدم و ای حوا و ای مار و ای شیطان «اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ» آدم و حوا و فرزندانشان دشمن مار باشند و مار و شیطان و فرزندانشان دشمن آدم و حوا «وَلَکُمْ فِی الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ» یعنی سرا و جایگاه زیستن «وَمَتَاعٌ» و بهره «اِلَی حِینٍ» تا زمان مرگ.#5#

 

2) از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام پرسیدند: آیا بهشت آدم، باغی از باغ های زمین بود یا از باغ های بهشت آخرت؟ حضرت فرمود: آن از باغ های دنیا بود که خورشید و ماه در آن طلوع می کرد و اگر از باغ های بهشت آخرت بود، هرگز آدم از آن بیرون نمی رفت. حضرت فرمود: چون خداوند آدم را در بهشت جای داد و وی از روی نادانی رو به سوی آن درخت گذاشت، خداوند او را از آن جا بیرون کرد؛ چرا که خداوند او را به سرشتی آفرید که تنها با امر و نهی و خوراک و پوشش و خانه و زناشویی پایدار می ماند و تنها به وسیله  امر و نهی «از طریق وضع شریعت» سود و زیان خود را از هم باز می شناسد. حضرت فرمود: شیطان به نزد آدم آمد و به او گفت: اگر شما دو تن، از این درخت که خداوند شما را از آن بازداشته است بخورید، دو ملک خواهید شد و همیشه در بهشت خواهید ماند و اگر از آن نخورید، خداوند شما را از بهشت بیرون خواهد کرد و برایشان سوگند خورد که او خیر خواه آنان است. همان گونه که خداوند گفته  شیطان را حکایت کرد و فرمود: «مَا نَهَاکُمَا رَبُّکُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ اِلاَّ أَن تَکُونَا مَلَکَیْنِ أَوْ تَکُونَا مِنَ الْخَالِدِینَ وَقَاسَمَهُمَا اِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ» [پروردگارتان شما را از این درخت منع نکرد جز (برای) آن که (مبادا) دو فرشته گردید یا از (زمره) جاودانان شوید و برای آن دو سوگند یاد کرد که من قطعاً از خیرخواهان شما هستم]#6# آدم سخن شیطان را پذیرفت و آن دو از آن درخت خوردند و روی داد  آن چه که خدا حکایت کرد «بَدَتْ لَهُمَا سَوْءَاتُهُمَا» [برهنگی‏هایشان بر آنان آشکار شد]#7# آن جامه های بهشتی که خداوند به آن دو پوشانده بود، از تن ایشان فرو ریخت و آن دو به برگ درختان بهشت روی آوردند و خود را با برگ پوشاندند. «وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَکُمَا عَن تِلْکُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُل لَّکُمَا اِنَّ الشَّیْطَآنَ لَکُمَا عَدُوٌّ مُّبِینٌ» [و پروردگارشان بر آن دو بانگ بر زد مگر شما را از این درخت منع نکردم و به شما نگفتم که در حقیقت ‏شیطان برای شما دشمنی آشکار است]#8# و آن دو چنان که خداوند از ایشان حکایت کرد گفتند: «رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَاِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ» [پروردگارا ما بر خویشتن ستم کردیم و اگر بر ما نبخشایی و به ما رحم نکنی مسلماً از زیانکاران خواهیم بود]#9# خداوند به آن دو گفت: «اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَکُمْ فِی الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ اِلَی حِینٍ» یعنی تا روز قیامت. حضرت فرمود: آدم بر زمین صفا فرود آمد و صفا از آن رو این نام گرفت که صفوة  خدا یعنی برگزیده  او بر آن فرو آمد و حوا بر زمین مروه فرود آمد و مروه از آن رو این نام گرفت که مرأة یعنی زن بر آن فرو آمد. آدم، چهل بامداد در سجده ماند و بر بهشت می گریست. جبرئیل علیه السلام بر او نازل شد و گفت:  ای آدم، آیا خداوند تو را به دست خود نیافرید و از روح خود در تو ندمید و فرشتگان خود را رو به تو به سجده در نیاورد؟ گفت: بله. جبرئیل گفت: آیا خداوند تو را فرمان نداد که از آن درخت نخوری، پس چرا فرمان نبردی؟ آدم گفت: شیطان به خدا سوگند خورد که خیرخواه من است و گمان نمی کردم موجودی که خدا او را آفریده سوگند دروغ به خدا یاد کند.#10#

 

3) امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون خداوند متعال فرشتگان خود را از برتری نیکان امت محمّد صلی الله علیه و آله و شیعیان و جانشینان علی علیه السلام باخبر ساخت و آنان را آگاه کرد که ایشان در زیر سایه  لطف خداوند باری را به دوش توانند گرفت که فرشتگان یارای به دوش گرفتنش را ندارند، این گونه برتری نیکان و پارسایان فرزندان آدم بر فرشتگان را آشکار نمود. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از این رو خداوند آنان را در برابر آدم به سجده درآورد که او نور وجود این آفریدگان والا را دربرگرفته بود؛ و سجده  آنها از برای آدم نبود، بلکه آدم قبله  آنان بود تا به سوی او برای خداوند به سجده افتند و این چنین او بزرگ و ارجمند شمرده شد. سزاوار نیست کسی به سوی غیر خدا سجده کند و آن چنان که در برابر خدا خاکساری می کند در برابر دیگری خاکساری کند و آن گونه که خدا را بزرگ می شمارد دیگری را به سجده بزرگ شمارد و اگر بنا بود کسی را فرمان دهم که این چنین به سوی غیر خدا سجده کند، هر آینه فرمان می دادم که ناتوانان شیعه  ما و دیگر مکلّفان شیعه ما به سوی واسطان دانش وصی رسول خدا صلی الله علیه و آله به سجده افتند و نیز به سوی آنان که در حقّ نیکوترین آفریده  خدا پس از رسول او صلی الله علیه و آله یعنی علی علیه السلام دوستی خویش خالص گرداندند و کسانی که در راه بیان بی پرده  حقوق خداوند،  دشواری ها و ناملایمات را به جان خریدند و آنان که چون حقوق من برایشان آشکار گشت حقوقی که پیشتر نمی دیدند یاآن را نادیده  می گرفتند در پی انکار برنیامدند.

 

سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: شیطان از خدا نافرمانی کرد و به هلاکت افتاد؛ چرا که گناه او تکبر بر آدم بود و آدم با خوردن از آن درخت از خدا نافرمانی کرد، اما سالم ماند و هلاک نشد؛ چرا که او به گناه تکبر بر محمّد صلی الله علیه و آله و خاندان پاکش آلوده نشد. از این رو خداوند متعال به او فرمود:  ای آدم، شیطان در باره  تو مرا نافرمانی کرد و بر تو تکبر ورزید و این گونه به هلاکت افتاد. اگر او به فرمان من بر تو فروتنی می کرد و عزت و بزرگی مرا گرامی می داشت بدون شک به اوج رستگاری می رسید. همان  طور که تو گر چه با خوردن از آن درخت مرا نافرمانی کردی، ولی رستگار شدی؛ چرا که تو با فروتنی بر محمّد و خاندان محمّد صلی الله علیه و آله به اوج رستگاری می رسی و هر ننگ و لغزشی از تو رخت برمی بندد، پس برای آن مقام با توسل به محمّد صلی الله علیه و آله و خاندان پاکش به سوی من دعا کن. آدم چنین کرد و به اوج رستگاری رسید؛ چرا که به حلقه  ما اهل بیت چنگ انداخت. #11#

 

4) از علی بن محمّد بن هجم روایت شده است که او گفت: به مجلس مأمون درآمدم؛ در حالی که حضرت علی بن موسی امام رضا علیه السلام آن جا بود. مأمون به حضرت عرض کرد:  ای پسر رسول خدا! آیا نگفته ای که پیامبران معصومند؟ فرمود: بله. عرض کرد: پس کلام خداوند متعال: «وَعَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَی» [و آدم به پروردگار خود عصیان ورزید و بیراهه رفت]#12# چه معنا دارد؟ حضرت علیه السلام فرمود: خداوند متعال به آدم علیه السلام فرمود: «اسْکُنْ أَنتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلاَ مِنْهَا رَغَدًا حَیْثُ شِئْتُمَا وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ» و رو به آن دو به سوی درخت گندم اشاره کرد. «فَتَکُونَا مِنَ الْظَّالِمِینَ» خداوند به آن دو نگفت از این درخت و از هر درخت دیگری از جنس آن نخورید. #13# آن دو نزدیک آن درخت نرفتند و از درختان دیگر خوردند تا این که شیطان آن دو را وسوسه کرد و گفت: «مَا نَهَاکُمَا رَبُّکُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ» [پروردگارتان شما را از این درخت منع نکرد]،#14# بلکه شما را از نزدیک شدن به درخت دیگری باز داشته است و شما را از خوردن از این درخت برحذر نداشته است، «وَقَاسَمَهُمَا اِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ» [و برای آن دو سوگند یاد کرد که من قطعاً از خیر خواهان شما هستم]#15# و آدم و حوا پیش از آن ندیده بود کسی سوگند دروغ به خدا یاد کند. «فَدَلاَّهُمَا بِغُرُورٍ» [پس آن دو را با فریب به سقوط کشانید]#16# آن دو، به سوگند او به خدا، اطمینان کردند و از درخت خوردند و این کار پیش از پیامبری آدم از او سر زد و این گناه بزرگی نبود که آدم به خاطرش سزاوار افتادن به دوزخ شود؛ بلکه از گناهان بخشش پذیری بود که بر پیامبران پیش از فرو فرستادن وحی رواست. اما وقتی خداوند متعال او را برای پیامبری برگزید او معصوم بود و هیچ گناه کوچک یا بزرگی نمی کرد. خداوند عز و جل فرمود: «وَعَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَی ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَیْهِ وَهَدَی» [و آدم به پروردگار خود عصیان ورزید و بیراهه رفت، سپس پروردگارش او را برگزید و بر او ببخشود و (وی را) هدایت کرد]#17# و نیز فرمود: «اِنَّ اللّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ اِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ» [به یقین، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است]#18#.

 

5) امام محمد باقر علیه السلام در باره  کلام خداوند متعال «وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ» فرمود: یعنی از آن نخورید.#19#

 

     6) رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آدم و حوا تا آن دم که از بهشت بیرون شدند، هفت ساعت از روزهای دنیا در آن جا بودند تا این که خداوند از همان روز آن دو را به زمین فرود آورد. حضرت فرمود: پس آدم بر خداوند حجت آورد و گفت: پروردگارا! آیا تو پیش از آن که مرا بیافرینی، این گناه و هر چه برایم روی می دهد را بر من رقم زده بودی یا پیش از آن که آن را بر من رقم زنی، سیاه بختی بر من چیره گشت و خود به آن گناه دست زدم و آن از سوی خودم و کار خودم بود و نه از سوی تو و کار تو؟ خداوند به او فرمود:  ای آدم! من تو را آفریدم و به تو خبر دادم که تو و همسرت را در بهشت جای می دهم وبا نعمت خودم به توانعام می کنم؛اما تو با نعمت و نیرویی که از سوی خویش به تو دادم و نیز با اندامی که به تو ارزانی داشتم بر نافرمانی ام توانا شدی؛ حال آن که از دیده ام پنهان نبودی و از کار تو و   آن چه انجام می دهی آگاه بودم. آدم گفت: پروردگارا تو بر من حجت آوردی به آن گاه که مرا آفریدی و صورت بخشیدی و در من از روح خود دمیدی. خداوند متعال فرمود:  ای آدم! فرشتگانم را به سجده به سوی تو درآوردم و نامت را در آسمان هایم فراز آوردم و آفرینش تو را به بزرگ منشی خویش آغاز نمودم و در بهشت جایت دادم و این همه را تنها، از آن روی کردم که به تو خشنود گردم و تو را بدان آزمودم، بدون آن که به درگاهم عملی کرده باشی که تو را سزاوار   آن چه به تو دادم، نموده باشد. آدم گفت: پروردگارا! نیکی از توست و بدی از من. خداوند فرمود:  ای آدم! منم خداوند کریم که نیکی را پیش از بدی و رحمتم را پیش از خشم آفریدم و بزرگ منشی خویش را پیش تر از خوار سازیم و حجت تمام کردنم را پیش از عذاب کردنم آوردم.  ای آدم! آیا تو را از آن درخت بازنداشتم و تو را خبر ندادم که شیطان دشمن تو و همسرت است و پیش از آن که وارد بهشت شوید برحذرتان نداشتم و شما را آگاه نساختم که اگر از آن درخت بخورید به خود ستم کرده اید و مرا فرمان نبرده اید؟ !ای آدم! ستمگری که مرا فرمان نبرد در جوار من در بهشت نخواهد بود. آدم گفت: بله ،ای پروردگار من، حجت تو بر ما تمام است، ما به خود ستم ورزیدیم و نافرمانی کردیم، اگر ما را نیامرزی و بر ما رحم نکنی، از زیانکاران خواهیم بود.

 

حضرت فرمود: چون آن دو نزد پروردگار خود به گناهشان اقرار کردند و اعتراف نمودند که حجت خدا برایشان تمام است، رحمت خداوند بخشنده  مهربان به آنان رسید و پروردگار توبه  ایشان پذیرفت؛ به درستی که او بسیار توبه پذیر و مهربان است. خداوند فرمود:  ای آدم! با همسرت به سوی زمین فرود آی. اگر در پی نیکی برآیید شما را نیک خواهم کرد و اگر از برای من عمل کنید نیرویتان خواهم بخشید و اگر به خشنودسازی من روی آورید به خشنودیتان خواهم شتافت و اگر ترس از مرا پیشه  خود سازید، شما را از خشم خود، به دور خواهم داشت. حضرت فرمود: در آن هنگام آدم و حوا به گریه افتادند و گفتند: پروردگارا! پس ما را یاری ده تا به اصلاح خود پردازیم و به آن چه تو را از ما خشنود کند عمل کنیم. خداوند به آن دو فرمود: هر گاه کار ناپسندی کردید از آن به سوی من توبه آورید تا شما را ببخشم. به درستی که من بسیار توبه پذیر و مهربانم. گفتند: پس ما را به رحمت خود بر آن نقطه از زمین فرود آر که نزدت دوست داشتنی تر است. حضرت فرمود: و خداوند به جبرئیل وحی کرد که آن دو را بر سرزمین مبارک مکّه فرود آورد و جبرئیل ایشان را بر آن فرود آورد و آدم را بر صفا قرار داد و حوا را بر مروه. چون بر آن جا نهاده شدند هر دو برپا ایستادند و سرهاشان به سوی آسمان فراز آوردند و به سوی خدا با صدایی بلند، گریه سر دادند و گردن هاشان را به فروتنی کج کردند. خداوند ایشان را ندا داد: چه چیز شما را به گریه انداخت پس از این که از شما راضی شدم؟ گفتند: پروردگارا! گناهمان ما را به گریه درآورد. گناهی که ما را از جوار پروردگارمان بیرون کرد، پس ستایش فرشتگانت که تو را  ای پروردگار ما بزرگ می داشتند، از چشممان پنهان شد و شرمگاه هایمان به چشم مان نمایان گشت. گناهمان ما را به کشت دنیا و خوردنی ها و آشامیدنی های آن ناگزیر کرد و با جدا کردنمان از تو، ما را به ترسی سخت در انداخت. حضرت فرمود: در آن هنگام خداوند بخشنده  مهربان بر آنان رحم آورد و به جبرئیل وحی کرد: منم خداوند بخشنده  مهربان، همانا به آدم و حوا رحم کردم؛ چرا که آنان به سوی من زاری کردند. پس، برایشان خیمه ای از خیمه های بهشت فرود بر و بر دوری از بهشت دلداریشان ده و آن دو را در آن خیمه جمع آور که من به خاطر گریه و ترس و تنهاییشان بر آنان رحم آوردم. پس خیمه را برایشان بر آن بلندی بین کوه های مکه برپا کن. حضرت فرمود: آن بلندی جایگاه کعبه و پی های آن بود که پیشتر، فرشتگان، آن را ساخته بودند. جبرئیل برای آدم، خیمه را بر جایگاه ستون ها و پی های کعبه فرود آورد و برپایش کرد. سپس، آدم را از صفا و حوا را از مروه پایین آورد و در خیمه قرار داد. حضرت فرمود: و ستون های خیمه، شاخه های یاقوت سرخ بود که نور و روشنایی اش سراسر کوههای مکه و اطرافش را روشن کرد. نور ستون بر زمین امتداد یافت و خداوند به حرمت خیمه و ستون که از بهشت آورده شده بودند، آن گستره را حرم قرار داد و از این رو کارهای نیک و نیز گناهان را در حرم دو چندان برشمرد. آن گاه طناب های خیمه را به قدر مسجد الحرام کشیدند و میخ کوب کردند. حضرت فرمود: و میخ های خیمه از ترکه های بهشتی بود و طنابهایش از بافت های درخت ارجوان.#20#

 

خداوند به جبرئیل وحی کرد: هفتاد هزار فرشته بر خیمه فرود آر تا از آن در مقابل جن های سرکش حفاظت کنند و همدم آدم و حوا باشند و بر دور خیمه به گرامیداشت کعبه و خیمه طواف کنند. فرشتگان فرود آمدند و از خیمه در مقابل شیطان های سرکش و دشمنان محافظت می کردند و به دور ستون های کعبه و خیمه، شبانه روز طواف می کردند، همان گونه که در آسمان به دور بیت المعمور طواف می کردند و ستون های بیت الحرام، در زمین مقابل بیت المعمور در آسمان بودند.

 

حضرت فرمود: سپس، خداوند پس از   آن چه گذشت به جبرئیل وحی کرد: بر آدم و حوا فرود  آی و آن دو را از جای پی های خانه ام دور کن که می خواهم گروهی از فرشتگانم را به زمین فرو فرستم تا ستون های خانه ام را برای فرشتگانم و آفریدگانم و فرزندان آدم بنا نهند. پس جبرئیل بر آدم و حوا فرود آمد و آن دو را از خیمه به بیرون برد و از بلندی بیت الحرام دور کرد و خیمه را از جایگاه آن بلندی به کنار بردند و آدم را بر صفا و حوا را بر مروه گذاشتند و خیمه را به سوی آسمان بالا بردند. آدم و حوا گفتند:  ای جبرئیل! آیا به سبب ناخشنودی خدا ما را جا به جا کردی و از هم جدا ساختی یا از روی خشنودی او که چنین بر ما مقدّر گردانده است؟ جبرئیل به آن دو گفت: این به سبب ناخشنودی خدا از شما نیست؛ ولی خدا از   آن چه که می کند بازخواست نمی شود.  ای آدم! آن هفتاد هزار فرشته ای که خداوند بر زمین فرو فرستاد تا همدم تو باشند و به دور ستون های خانه و خیمه طواف کنند؛ از خدا خواستند که برای آنان به جای خیمه، خانه ای بر جایگاه آن بلندی مبارک در مقابل بیت المعمور بنا کند، تا به دور آن طواف کنند؛ همان گونه که در آسمان به دور بیت  المعمور طواف می کردند. پس خداوند به من وحی کرد که تو و حوا را از آن دور سازم و خیمه را به سوی آسمان بالا برم. آدم گفت: خشنودیم به  آن چه خدا مقدّر می کند که فرمانش در مورد ما عملی است.

 

آدم بر صفا و حوا بر مروه بود. آدم را به سبب دوری از حوا ترس و اندوهی سخت دست داد. از صفا پایین آمد و به شوق حوا رو به سوی مروه گذاشت تا به او سلام کند. بین صفا و مروه دره ای بود و آدم تا وقتی بر بالای صفا بود، مروه را می دید؛ اما چون به دره رسید مروه، از پیش چشمش پنهان شد. او برای رهایی یافتن از نادیده بودن مروه و از ترس این که مبادا راه را گم کرده باشد شروع به دویدن در دره کرد. چون دره را پشت سر گذاشت و از آن بالا آمد و مروه پیش چشمش آشکار شد، شروع به راه رفتن کرد تا به مروه رسید. از آن بالا رفت و به حوا سلام کرد. سپس، آن دو رو به سوی جایگاه آن بلندی کردند تا ببینند آیا پی های خانه، برافراشته شده است یا نه؛ و هر دو از خداوند خواستند تا ایشان را به مکان خود بازگرداند. سپس، آدم از مروه پایین آمد و به سوی صفا بازگشت و بر آن ایستاد و رو به سوی جایگاه آن بلندی نهاد و خدای را دعا کرد و باز، به حوا مشتاق شد. پس، از صفا پایین آمد و به سوی مروه، رهسپار شد و همانند کاری که بار اول کرده بود، انجام داد و بعد به صفا بازگشت و  آن چه را بار اول کرده بود انجام داد. سپس از صفا به سوی مروه پایین آمد و همانند کاری که دو بار کرده بود انجام داد. سپس به صفا بازگشت و بر آن ایستاد و از خدا خواست که او و همسرش حوا را نزد هم آورد. حضرت فرمود: آدم سه بار از صفا به سوی مروه رفت و سه بار از آن به سوی صفا بازگشت؛ که در جمع شش دور بود. چون آن دو به سوی خدا دعا کردند و گریستند و از او خواستند که آن دو را نزد هم آورد، خداوند در همان ساعت از همان روز دعایشان را برآورده ساخت و آن به هنگام غروب خورشید بود.

 

جبرئیل نزد آدم آمد و او بر صفا ایستاده بود و رو به سوی آن بلندی، خدای را دعا می کرد. جبرئیل به او گفت:  ای آدم! از صفا پایین بیا و به حوا بپیوند. آدم از صفا به سوی مروه پایین آمد و همانند  آن چه سه بار کرده بود، انجام داد تا به مروه رسید. از آن بالا رفت و حوا را از  آن چه جبرئیل به او خبر داده بود باخبر ساخت. هر دو از این امر بسیار شادمان شدند و خدای را سپاس گفتند و شکر کردند و این چنین سنّت سعی بین صفا و مروه پدید آمد. از این رو خداوند متعال فرمود: «اِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَآئِرِ اللّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِ أَن یَطَّوَّفَ بِهِمَا» [در حقیقت صفا و مروه از شعایر خداست (که یادآور اوست) پس، هر که خانه (خدا) را حج کند یا عمره گزارد، بر او گناهی نیست که میان آن دو سعی به جای آورد]#21# حضرت فرمود: سپس، جبرئیل نزد ایشان آمد و از مروه پایین آوردشان و به آنها خبر داد که خداوند جبار تبارک و تعالی او را به زمین فرود آورده تا پی های بیت الحرام را به سنگی از صفا و سنگی از مروه و سنگی از طورسینا#22# و سنگی از جبل السلام که پشت کوفه است برافرازد. آن گاه خداوند به جبرئیل وحی کرد که آن خانه را بنا کن و به پایان رسان. جبرئیل آن چهار سنگ را به فرمان خدا از جا هایشان با بال های خود برکند و آن گونه که خداوند فرمانش داده بود، در گوشه های خانه، بر پی هایی که خداوند جبار مقدّر کرده بود و نشانهایش گذاشته بود، قرار داد. سپس خداوند به جبرئیل وحی کرد که خانه را با سنگی از کوه ابوقُبَیس#23# بنا کن و به پایان رسان و دو در، برایش قرار ده: یکی شرقی و دیگری غربی. حضرت فرمود: و جبرئیل آن را به پایان رساند و چون از آن دست کشید فرشتگان به دورش طواف کردند.

 

وقتی آدم و حوا، فرشتگان را دیدند که به دور کعبه طواف می کنند، به راه افتادند و کعبه را هفت دور طواف کردند، سپس، در پی چیزی برای خوردن بیرون آمدند و این در همان روز بود که به زمین فرود آمده بودند. #24#

 

 

1 - اعراف/ 20

2 - اعراف/ 20

3 - اعراف/ 21

4 - اعراف/ 21

5 - تفسیر امام حسن عسکری (ع)، ص 221، ح 103 و 104

6 - اعراف/ 20 و 21

7 - اعراف/ 22

8 - اعراف/ 22

9 - اعراف/ 23

10 - تفسیر قمی، ج 1، ص 53

11 - تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، ص 385، ح 265

12 - طه/ 121

13 - عیون أخبار الرضا (ع)، ج 1، ص 195، ح 1

14 - اعراف/ 20

15 - اعراف/ 21

16 - اعراف/ 22

17 - طه/ 121 و 122

18 - آل عمران/ 33

19 - تفسیر عیاشی، ج 1، ص 53، ح 20

20 - أرجوان درختی زیبا با گل های قرمز پررنگ (المعجم الوسیط ماده  أرج: ج 1، ص 13)

21 - بقره/ 158

22 - طور سینا: کوهی در مصر که در کنار یک بیشه و در جنب شهری کوچک که در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله فتح شد قرار دارد. «معجم البلدان ج 4، ص 48»

23 - ابو قبیس: کوهی مشرف بر مکه « معجم البلدان ج 1، ص 80»

24 - تفسیر عیاشی، ج 1، ص 53، ح 21

 

تفاسیر برگذیده:سوره بقره آیه۳۴

بسم الله الرحمن الرحیم

«وَاِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِکَةِ اسْجُدُواْ لآدَمَ فَسَجَدُواْ اِلاَّ اِبْلِیسَ أَبَی وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ (۳۴)»

 

[و چون فرشتگان را فرمودیم: برای آدم سجده کنید، پس بجز ابلیس که سر باز زد و کبر ورزید و از کافران شد (همه) به سجده درافتادند]

 

1) موسی بن بکر گفت: از حضرت امام رضا علیه السلام پرسیدم بین کفر و شرک کدام یک پیش تر آمده است؟ فرمود: به یاد ندارم که با مردم مباحثه کرده باشی. عرض کردم: هشام بن سالم از من خواست که این سوال را از شما بپرسم. ایشان فرمود: کفر که همان انکار است و پیشینه دارتر است؛ خداوند عز و جل فرمود: «اِلاَّ اِبْلِیسَ أَبَی وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ»#1#

 

2) از امام جعفر صادق علیه السلام پرسیدند: آیا در  آن چه که خداوند آفریدگان را به آن فرا می خواند گمراهان نیز داخل می شوند؟ فرمود: بله و کافران نیز در آن وارد می شوند؛ چرا که خداوند تبارک و تعالی به فرشتگان فرمان داد به آدم سجده کنند#2#. پس در فرمان او فرشتگان به همراه شیطان وارد شدند. شیطان همراه فرشتگان در آسمان خداوند را عبادت می کرد و فرشتگان می پنداشتند او از ایشان است؛ حال آن که نبود. پس چون خداوند به فرشتگان امر فرمود تا به آدم سجده کنند، حسدی که در دل شیطان بود آشکار شد و آن گاه فرشتگان دریافتند که شیطان از آنها نیست. به حضرت علیه السلام گفتند: چگونه آن فرمان شیطان را نیز در بر می گرفت در حالی که خداوند فرشتگان را فرمان داد تا به آدم سجده کنند؟ حضرت فرمود: شیطان در نزدیکی فرشتگان بود، ولی از جنس آنها نبود. خداوند پیش از آدم مخلوقاتی آفرید که شیطان در روی زمین فرمانروای آنان بود. پس آنها سرکشی کردند و به فساد پرداختند و خون ریختند. پس خداوند فرشتگان را برانگیخت و ایشان آنها را از پای درآوردند و ابلیس را اسیر کردند و به سوی آسمان بردند، پس در کنار فرشتگان بود و خداوند را عبادت می کرد تا این که خداوند تبارک و تعالی آدم را آفرید.

 

3) امام جعفر صادق  علیه السلام فرمود: وقتی که خداوند تبارک و تعالی به ابلیس آن چنان نیرویی بخشید، آدم گفت: پروردگارا شیطان را بر فرزندانم چیره کردی و او را چون خون در رگهایشان جاری ساختی و این چنین به او ارزانی داشتی، پس به من و فرزندانم چه عطا می کنی؟ فرمود: از برای تو و فرزندانت چنین کردم که هر گناهی مرتکب شوید یک بار و هر کار نیکی انجام دهید ده بار نوشته شود. گفت: پروردگارا، امکان بیشتری در اختیارم بگذار. فرمود: تا آن زمان که جان به گلویتان رسد، درِ توبه به رویتان باز است. گفت: پروردگارا، امکان بیشتری در اختیارم بگذار. فرمود: شما را می آمرزم و باکی از این کار ندارم. گفت: مرا بس است. راوی می گوید به حضرت عرض کردم: فدایت شوم، از چه رو ابلیس سزاوار شد که خداوند چنین به او ارزانی کند؟ فرمود: خداوند او را به خاطر آن چه که کرده بود پاس داشت. عرض کردم: چه کرده بود فدایت شوم؟ فرمود: در آسمان دو رکعت نماز گزارد که چهار هزار سال به درازا کشید.#3#

 

 

 

1 - کافی، ج 2، ص 284، ح 6

2 - در بحار الانوار آمده است: بدان که مسلمانان بر این که این سجده، سجده  عبادت نبوده است، متفق القول هستند؛ چرا که سجده  عبادت برای غیر از خداوند متعال موجب شرک است. سپس همه  معانی گفته شده درباره  آن سجده را می آورد و یکی از آنها را ترجیح می دهد و آن این که سجده در حقیقت به قصد عبادت خدا به سوی آفریده  او به فرمان او می باشد. سپس می گوید: بدان از این اخباری که آوردیم، آشکار شود که سجده به سوی غیر خدا مجاز نیست، مگر به فرمان خود او، که در این صورت کسی که به سوی او سجده می شود به هیچ وجه معبود نیست؛ بلکه این سجده برای تحیت است و نه برای عبادت و گزاردن سجده مجاز نیست، مگر به فرمان خداوند. «بحار: ج 11، ص 140»

3 - تفسیر قمی، ج 1، ص 53

 

وهابیت:مغالطات ابن تیمیه...

مغالطات  ابن  تیمیه  زمینه  ساز  بروز  افراطی  گری  بر  ضد  تشیّع                                                                                                                                                                                                                         چکیده

ابن تیمیه  اصلی  ترین  و  مؤثرترین  نظریه  پرداز  جریان  های  افراطی  گری  در  جهان  اسلام  شناخته  می   شود  که خود  را  سلفیه  می  نامند.  شیوه  و  مبنای  اساسی  او  در  طرح  مطالب  و  مباحث  سبب  و  زمینه  ساز  ایجاد  جریان  های  مختلف  افراطی  و  خشونت  طلب  در  سده   های  اخیر  در  جهان  اس  لم  گردید  که  جملگی  خود  را وامدار  اندیشه  های  او  می  دانند.  از  این  رو،  می  توان  ابن  تیمیه  را  پدر  معنوی  و  نظریه  پرداز  وجود  جریان   های افراطی  معاصر  برشمرد.  عمده  ترین  کار  ابن  تیمیه  تالیف  آثار  و  طرح  اشکالات  و  نقدهای  تند  خصومت   آمیز  بر ضد  مذاهب  و  افراد  و  نظریات  رایج  و  متعارف  جامع.ه  اسلامی  بود  این  مقاله  با  مروری  به  نقدهای  ابن   تیمیه  به  مذهب  تشیع  و  مقام  اهل  بیت(ع)  به  پدیدار  سازی  مغالطات وی  در  این  موضوع  می  پردازد.  انتقادات  و  اشکا  لت  ابن   تیمیه  بر  ضد  مذهب  و  باورهای  شیعه  عمدتاً  بر پایه  مغالطات  فراوانی  استوار  گشته  است  که  بازخوانی  آن   ها  و  کشف  اشتباهات  مبنایی  یا  روشی  و  منطقی  او روشی  موثر  در  کاهش  افراطی  .گری  و  بازگشت  به  جریان  اعتدال  در  جهان  اسلام  خواهد  شد  کلید  واژه  :ها  ابن  تیمیه  و  شیعه،  مغالطات  ابن  تیمیه،  نظریه  پرداز  افراطی  )گری،  انکار  فضایل  اهل  بیت(ع  مقدمه  سلفی  گری   ازقرن  چهارم  توسط  حنابله  ظهور  کرد   وبه  معنای  اعتقاد  به  آموزه  های  احمد  بن  حنبل  گرفته  شد   وسپس  به  صورت  یک  جریان  فکری  توسط  ابن  تیمیّه  حرّانی  در  قرن  هفتم  مطرح  گردید   وبعد  به  شکل  جریان   وفرقه  اجتماعی   وسیاسی   وامنیتی  در  قرن  دوازدهم  هجرى  در  شبه  جزیره  ،عربستان  توسط  محمد  بن  عبدالوهاب  ارائه گردید.    با  گذشت  زمان  تفکرات  اهل  حدیث  و  عقاید  سلفیه  و  اتهام  به  تکفیر مخالفان  منجربه  ظهور  پدیده  و  جریانی  تندرو  در  جهان  اسلام  تحت  عنوان  تکفیر  .گرایی  گردید  روند  تبدیل  شدن  ایده  تکفیر  به  عقیده   وسپس  تبدیل  سازی  عقاید  به  رفتار  عمل  گرایانه  در  تاریخ  تفکرات  اسلامی  سیر  تکاملی  داشته  است.  اندیشه  های  فقهی   وکلامی  احمد  بن  حنبل   واندیشه  های  ایدئولوژیکی  ابن  تیمیه   واندیشه  های سیاسی-   امنیتی  محمد  بن  عبدالوهاب   ورفتار  نظامی  گری  محمد  بن  سعود   وحمایت  های  امپراطوری  بریتانیا  در  قرن  بیستم  در  این  سیر  تکاملی  نقش  به  سزایی داشتند.   در  این  میان  نقش  ابن  تیمیه  در  نظریه  پردازی  برای  افکار  سلفیه  و  اهل  حدیث  و  تبدیل  اندیشه  های  خام  آن  ها  به  مجموعه  ای  از  عقاید  و  آموزه   هایی  که  مقبول  جامعه  سنتی  و  تندرو  اهل  سنت  قرار  گیرد  نقشی اساسی   است.  به  همین  دلیل  است  کهدیدگاه  های  ابن  تیمیه  در  روزگار  معاصر  نیز   ازطرف  افراد   وحرکت  های  بسیاری  مورد  پذیرش  قرار  می  گیرند  زیرا  نخستین   وصحیح  ترین  منابع  در  رابطه   بااندیشه  های  اسلامی  در  ،کتاب  سنّت   ونظرات  سلف  صالحین  محسوب  می شوند.    علت  این  موضوع  آن  است  که  تاکید  ابن  تیمیه  بر  پیروی  از مذهب  سلف  او  را  رهبر  سلفیه  نامیده  است  به   طوری  که  پیروان  این  جریان  چنین  معتقدند  که:  برای  مسلمانان به  .منظور  وصول  به  مذهب  سلف  صالح  راهی  جز  پیروی  از  مکتب  ابن  تیمیه  وجود  ندارد  »  ،(مقبول احمد  1419  :ق993)  از  این  رو،  برای  شناخت  اساسی  و  بیشتر  با  جریان   های  افراطی  روزگار  ما  در  دنیای  اسلام باید  به  شناخت  ابن  تیمیه  و  اندیشه  های  او  پرداخت  چرا  که  او  به  عنوان  نظریه  پرداز  اصلی  مبانی  و  پایه   های نظری  این  مکاتب  و  جریان  های  نو  ظهور  به  شمار  می  رود.  آشنایی  و  شناخت  منش  افراطی  گری  سلفی   ها  و به  خصوص  شناخت  افکار  و  عقاید  وهابیان  در  گرو  شناخت  ابن  تیمیه   وآراء   وعقاید  اواست.   بنابراین  هر  چه  هست  در  آراء  و  اندیشه  های  ابن  تیمیه  است؛  اگر  افراطی   گری  امروز  دچار  اشتباهات  بزرگ و  تندروی   های  غیرانسانی  شده  باید  منشاء  نظری  آن  سر  خط  اشتباه  به  او  داده  باشد.  لذا  ضروری  است  که امروز  باید  بیش  از  گذشته  اشتباهات  و  مغالطاتی  را  که  ابن  تیمیه  در اندیش  هاش  به  خصوص  آنچه  باعث  افراطی  گری  .بر  ضد  مذهب  تشیع  گشته  است  را  آشکار  ساخت

ابن  تیمیه  ابو  العباس  ّتقی  الدّین  احمد  ابن  عبدالحلیم  ابن  مجدالدّین  عبدالسّ  لم  حرّانی  مشهور  به  ابن  تیمیه  در  دهم  ربیع   لول  سال  991  هجری  قمری  در  شهر  «حرّان »   ودر  خانواده  ای  حنبلی  مذهب  زاده  شد  .پدرش  منصب  تدریس   وقضاوت   ومنبر  داشت   و  اصالتاً  عراقی  بود  که  سالها  پیش  به  علت  حمله  مغول  به  بغداد  از آن  سرزمین  به  شام  نقل  مکان  کرده  بود.  در  وجه   تسمیه  ابن  تیمیه  به  نام  تیمیه  گفته  اند    کهپدر   یاجد  مادری   وی   در  سفر  حج   در  تَیْماء  دخترک   زیبایی   دید   وهنگامی   که از سفر    به وطن   بازگشت ،   دختر  نوزاد  خویش   را  شبیه     آندختر  تیمایی   یافت ،   پس   اورا تیمیه   نامید .   ازاین   رو  فرزندان     آندختر    به ابن  تیمیه   معروف  شدند.   (ابن  خلکان   ،1390ق: ج۴ :  ۸۳۳)   ابن  تیمیه  به  مدارس  «حنابله  »فرستاده  شد  تا  عقاید  و  فقه  حنبلى  را  فرا گیرد.   پس   از  تحصیل  و شکوفایی  .علمی  به  عنوان  شیخ   لس  لم  ملقب  گردید  ابن  ًتیمیه  عمدتا  سخنان  شگفت  و  نظریات  جنجالی م  ی  داد و  معمو  لً  تمرکزش  بر  انتقادات  شدید  به  مذاهب   مختلف  و  نگارش  کتاب  و  آثار  متعدد  در  این  باب  بود.  به مرور  افکار  و  نظریات  خاصی  که  مخال  ف  با  تفکرات  رایج  اسلامی  بود  به  نام  او  شناخته  شده  و  شکل  یک مکتب  نظری  منحصر  به  فرد  را  گرفت  و  لذا  به  همین  سبب  بارها  علمای  اهل  سنت  در  ممالک  مختلف  اسلامی  او  باگفتگو  و  مناظره   کرده   واو  محکوم  شناخته  شده  و  به  زندان  می  افتاد  .این  صحنه  ها  تکرار  شد   وبا  لخره  در ّسن  90  سالگی  در  آخرین  زندان  خود ،   به  دلیل  بیماری  درگذشت .   لیکن  مجاد  لت   وواکنش  های  رایج  ابن  تیمیه  در  موضوع  اصلاح   وتبلیغ  دینی  در  عصر  ،خود  عدم  قناعت  به  مکالمه   یانوشتار  صرف   ومجادله  عملی   در  کنار  مجادله   نوشتاری   وگفتاری   بامرکزیت  دیدگاه  های  ،اصحاب  تابعین   وِصالحان  سلف  متشکّل   ازتابعی  ،تابعین  همچنین  جدال   بابدعتها   وتقلید  از  جمله  عوامل  اساسی  ماندگاری   وتأثیر  گسترده  افکارش  در  دنیای  اسلام   راتشکیل  می  دهند  .منش  سلفی  گری ابن   تیمیه   ازیک  سو  باعث  شده  تفکرات  دینی  اش  حالتی  ایستا  بیابند   ومحدود  به  جغرافیا   وتاریخ  مشخصی  شوند  از   ودیگر  سو  سبب  شده  مفهوم  بدعت  تبدیل  به  مفهومی  عمومی  شود   وروند  مجادله   بابدعت  شدّت  یابد  .مجاد  لت  او   بابدعتها   وخرافات   ازمیان  انواع  عواملی  که  به  اعتقادات  توحیدی  آسیب  می  ،رسانند  دقّت  بسیاری   ازعلما  و  جریانات  اسلامی   راجلب  نموده است.

تفاسیر برگذیده:سوره بقره آیات ۳۰الی۳۳

«وَ اِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ اِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ  بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ قَالَ اِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ (۳۰) وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء کُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَی الْمَلاَئِکَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِی بِأَسْمَاء هَؤُلاء اِن کُنتُمْ صَادِقِینَ (۳۱) قَالُواْ سُبْحَانَکَ لاَ عِلْمَ لَنَا اِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا اِنَّکَ أَنتَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ (۳۲) قَالَ یَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَآئِهِمْ فَلَمَّا أَنبَأَهُمْ بِأَسْمَآئِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّکُمْ اِنِّی أَعْلَمُ غَیْبَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ (۳۳)»

 

[و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در زمین جانشینی خواهم گماشت (فرشتگان) گفتند: آیا در آن، کسی را می‏گماری که در آن فساد انگیزد و خونها بریزد؛ و حال آن که ما با ستایش تو (تو را) تنزیه می‏کنیم و به تقدیست می‏پردازیم. فرمود: من چیزی می‏دانم که شما نمی‏دانید * و (خدا) همه (معانی) نامها را به آدم آموخت‏، سپس آنها را بر فرشتگان عرضه نمود و فرمود: اگر راست می‏گویید، از اسامی اینها به من خبر دهید * گفتند: منزهی تو ما را جز  آن چه (خود) به ما آموخته‏ای هیچ دانشی نیست تویی دانای حکیم * فرمود: ای آدم! ایشان را از اسامی آنان خبر ده و چون (آدم) ایشان را از اسماءشان خبر داد، فرمود: آیا به شما نگفتم که من نهفته آسمانها و زمین را می‏دانم و  آن چه را آشکار می‏کنید و  آن چه را پنهان می‏داشتید می‏دانم؟]

 

1) امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: خداوند تبارک و تعالی نام تمامی حجت های خود را به آدم علیه السلام آموخت#1#و سپس ایشان را به صورت روح بر فرشتگان نمایان ساخت و فرمود: اگر راست می گویید که چون شما مرا می ستایید و بزرگ می شمارید برای جانشینی من روی زمین سزاوارتر از آدم هستید، از نام های اینان مرا خبر دهید. فرشتگان «قَالُواْ سُبْحَانَکَ لاَ عِلْمَ لَنَا اِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا اِنَّکَ أَنتَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ» خداوند تبارک و تعالی فرمود: «یَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَآئِهِمْ فَلَمَّا أَنبَأَهُمْ بِأَسْمَآئِهِمْ» والایی جایگاه آنان را نزد خدا دریافتند و دانستند که ایشان سزاوارترند تا جانشینان او در زمین و حجّت های او بر آفریدگانش باشند. سپس خداوند ایشان را از پیش چشمان آنها پنهان کرد و به ولایت و محبتشان آنها را به بندگی گرفت و به آنها فرمود: «أَلَمْ أَقُل لَّکُمْ اِنِّی أَعْلَمُ غَیْبَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ».

 

2) عیاشی، از هشام بن سالم، از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده است که ایشان فرمود: فرشتگان از کجا می دانستند که بشر بر روی زمین به فساد می پردازد و پرسیدند «أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء» جز این که پیشتر دیده باشند بشر در زمین فساد می کند و خون می ریزد.#2#

 

3) از محمّد بن مروان روایت شده است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: با پدرم علیه السلام در حجر اسماعیل بودیم. ایشان ایستاده بود و نماز می گزارد، ناگهان مردی به خدمتش رسید و در کنارش نشست. وقتی نماز را به پایان رساند آن مرد بر او سلام کرد و عرض کرد: سه چیز از تو می پرسم که تنها تو و یک مرد دیگر پاسخش را می دانید. فرمود: آن سه چیست؟ عرض کرد: مرا آگاه ساز که دلیل طواف این خانه چیست؟ فرمود: هنگامی که خداوند تبارک و تعالی فرشتگان را فرمان داد که به آدم سجده کنند، فرشتگان نپذیرفتند و گفتند: «أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ اِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ» خداوند از آنها خشمگین شد. سپس آنها به درگاهش توبه کردند. خداوند به آنها فرمان داد تا دور ضراح طواف کنند که همان بیت  المعمور باشد. آنها هفت سال در حال طواف ضراح بر جای ماندند و از خدا به سبب  آن چه که گفته بودند بخشش خواستند. آن گاه خداوند توبه  آنها را پذیرفت و از آنها راضی شد. این سرآغاز طواف بود. سپس خداوند برای توبه کردن هر کس از فرزندان آدم که گناهی می کند و برای پاک شدن او از آن گناه، بیت الحرام را در مقابل ضراح قرار داد. آن مرد گفت: راست گفتی. سپس دو مسئله  دیگر، همچون سوال اول بیان کرد و عرض کرد: راست گفتی. گفتم ای پدر، این مرد کیست؟ فرمود:  ای پسرم، این حضرت خضر علیه السلام است. #3#

 

4) امام سجاد علیه السلام در باره  کلام خدا فرمود: «وَاِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ اِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء» فرشتگان به خداوند پاسخ دادند و گفتند «أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء» و این را در باره  آفریده  قبلی یعنی جانّ، پدر جن ها گفتند. «وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ» و این گونه به خاطر عبادتی که بر درگاه خداوند کرده بودند بر او منّت گذاشتند و خدا از آنان روی گرداند. سپس همه  اسمها را به آدم آموخت و به فرشتگان فرمود: «أَنبِئُونِی بِأَسْمَاء هَؤُلاء»، «قَالُواْ سُبْحَانَکَ لاَ عِلْمَ لَنَا»، فرمود «یَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَآئِهِمْ» و او آنان را خبر داد، آن گاه خداوند به آنها گفت «اسْجُدُواْ لآدَمَ» [برای آدم سجده کنید]#4#. آنان سجده کردند و به هنگام سجده در دل گفتند: گمان نمی کردیم که خداوند خلقی را بیافریند که نزد او از ما گرامی تر باشد؛ چرا که ما گنجینه  خداوند و همسایگان او و نزدیک ترین آفریدگانش به او هستیم. چون سر بالا کردند، خداوند فرمود: پاسخی را که آشکارا به من می دهید و هر  آن چه را پنهان دارید خداوند می داند،به گمان این که خدا هیچ آفریده ای را نمی آفریند که نزداو از شما ارجمندتر باشد. وقتی دریافتند که گناه کرده اند به عرش پناه آوردند، و آنان گروهی از فرشتگان بودند که گرداگرد عرش به  طواف می پرداختند.این، همه فرشتگان نبودند که گفتند خداوند، موجودی بیافریند که از ما نزد او ارجمندتر باشد،پس امر شدند که سجده کنند.سپس به عرش پناه آوردند و دست به دعا گشودند- حضرت به اشاره، انگشت خود را چرخاند- آنان گرداگرد عرش تا روز قیامت پناه می جویند. و نیز وقتی آدم به آن گناه دست یازید، خداوند این خانه را برای هر کس از فرزندان او که گناهی کند قرار داد. پس فرزند آدم به آن پناه می برد همان گونه که آنان به عرش پناه بردند. هنگامی که آدم به زمین فرود آمد به طواف این خانه پرداخت و آن گاه که در کنار این پناهگاه بود به خانه نزدیک شد و دستانش را رو به آسمان برافراشت و گفت: پروردگارا مرا بیامرز. ندا آمد:تو را آمرزیدم. گفت: پروردگارا و هم چنین فرزندانم را. ندا آمد  ای آدم، هر کس از فرزندانت به سویم بیاید و در این مکان به گناهش اقرار و اعتراف کرده و توبه نماید، او را می آمرزم. #5#

 

5) مردی به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کرد: فدایت شوم، مردم می پندارند عمر دنیا هفت هزار سال است. حضرت فرمود: چنان نیست که می گویند. خداوند دنیا را خلق کرد و پنجاه هزار سال گذشت و ده هزار سال دیگر آن را خالی و بی گیاه و بدون هیچ موجودی رها کرد. سپس خداوند بر آن شد که بیافریند. آن گاه موجودی را که نه جن بود و نه فرشته و نه انسان، در آن آفرید و برای آنها ده هزار سال مقدّر فرمود. چون اجل آنها نزدیک شد، در زمین به فساد پرداختند. پس خداوند نابودشان کرد. باز خدا دنیا را خالی و بی گیاه و بدون هیچ موجودی ده هزار سال رها کرد. سپس در آن جن ها را آفرید و برای آنها ده هزار سال مقدّر فرمود. چون اجل آنها نزدیک شد در زمین به فساد و خون ریزی پرداختند که این همان گفته  فرشتگان است «أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء» همان گونه که جن ها کردند. پس خداوند نابودشان کرد. سپس بر آن شد که آدم را بیافریند، او را آفرید و ده هزار سال برایش مقدّر فرمود. از آن روز هفت هزار و دویست سال می گذرد و اکنون شما در آخرالزمان هستید. #6#

 

6) امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: آدم در آسمان در میان فرشتگان دوستانی داشت. وقتی آدم از آسمان به زمین فرود آمد، فرشته ای دل تنگ او شد. به درگاه خداوند متعال گله کرد و از او خواست که اجازه دهد تا نزد آدم فرود آید. خداوند به او اجازه داد و فرشته، نزد آدم فرود آمد و دید که او میان بیابانی در زمین نشسته است. وقتی آدم، فرشته را دید دست بر سر گذاشت و فریادی بلند کشید. آن چنان که همه  آفریدگان صدایش را شنیدند. آن گاه فرشته به او گفت: گمان دارم که با نافرمانی ات از پروردگار تنها باری توان فرسا بر دوش خود گذاشتی. آیا می دانی خداوند در باره  تو به ما چه فرمود و ما چه پاسخ دادیم؟ آدم گفت: نه. فرشته گفت: خداوند فرمود: «اِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً» و ما گفتیم «أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء» و خداوند تو را آفرید و در زمین بودنت را بهتر از در آسمان بودنت دانست. حضرت فرمود: به خدا سوگند او سه مرتبه آدم را به این سخن دلداری داد.#7#

 

        7) از ابی عباس روایت شده است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در باره  کلام خداوند «وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء کُلَّهَا» پرسیدم که خداوند چه چیز به او آموخت؟ فرمود: زمین ها و کوه ها و دره ها و صخره ها را. سپس به زیراندازی که زیر پا داشت نگاه کرد و فرمود: این زیرانداز نیز از جمله   آن چه که به او آموخت بود.#8#

 

8) ابن شاذان از حضرت امام سجاد علیه السلام از پدر بزرگوارش علیه السلام روایت کرده است که ایشان فرمود: حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمود: لعنت خدا بر هر کس که نگوید من چهارمین فرد از خلفای چهارگانه ام. حسین بن زید می گوید: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: شما چیزی غیر از این، روایت کرده اید؛ این طور نیست؟ حضرت فرمود: بله، خداوند در آیات محکم کتاب خویش می فرماید: «وَاِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ اِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً» پس آدم اولین جانشین خدا بود و نیز «یَا دَاوُودُ اِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ» [ای داوود! ما تو را در زمین خلیفه (و جانشین) گردانیدیم]#9# و داوود علیه السلام دومی بود و سومی، هارون جانشین موسی علیه السلام بود که خداوند از قول موسی فرمود: «اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ» [در میان قوم من جانشینم باش و (کار آنان را) اصلاح کن]#10#و علی علیه السلام جانشین محمّد صلی الله علیه و آله است. از این رو علی علیه السلام فرمود: من چهارمین فرد از خلفای چهارگانه ام.#11#

 

 

 

1 - ابن بابویه (که خدایش بیامرزد) گفت: هنگامی که خداوند متعال همه  اسمها را به آدم آموخت - برخلاف آن چه که مخالفان می گویند - تردیدی نیست که اسم های امامان علیهم السلام از جمله  آن اسم ها بوده است. همه  مسلمانان در آنچه ما در این باره گفته ایم همرأیند. از حکمت خدا به دور است که مسلمانان را از دانستن معنایی از معانی ثواب محروم کند و یا از بیان فضیلتی از فضایل امامان دریغ ورزد. چرا که ایشان همه شرعی واحدند و دلیل این امر آن که وقتی مؤمنی به یکی از پیامبران و یا عده ای از ایشان ایمان می آورد، اما یک تن از ایشان را منکر می شد، ایمانش از او پذیرفته نمی شد. درباره  امامان علیهم السلام نیز همین گونه است و اولین ایشان و آخرین ایشان یکی باشند. حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرموده است: کسی که آخرین ما را منکر شود همانند کسی است که اولین ما را منکر شود

2 - تفسیر عیاشی، ج 1، ص 47، ح 4

3 - تفسیر عیاشی، ج 1، ص 48، ح 6

4 - بقره/ 34

5 - تفسیر عیاشی، ج 1، ص 49، ح 7

6 - تفسیر عیاشی، ج 1، ص 49، ح 8

7 - تفسیر عیاشی، ج 1، ص 50، ح 10

8 - تفسیر عیاشی، ج 1، ص 51، ح 11

9 - ص/ 26

10 - اعراف/ 142

11 - مائة منقبة، ص 125 المنقبة: 59

 

وهابیت:نقش عقل درمعرفت دینی...(به همراه ذکربیش از هشتاد منبع در زمینه وهابیت شناسی)

4  )نقش  عقل  در  معرفت  دینی

 عقل  چراغ  فهم  و  استنباط  است.  بدون  آن،  بهره  گیری  از  کتاب   و  سنت  ممکن  نیست.  حتی  کسانی  که در   شمارش  منابع  معرفت  دینی  نامی  از  عقل  به  میان  نمیآورند،  در  این  نکته  تردیدی  ندارند  که  بهره  گیری از   کتاب  و  سنت  فقط  در  پرتو  راهنمایی  عقل  امکانپذیر  است؛  لذا  در  اندیشه  شیعی  عقل  در  کنار  دیگر منابع  دینی(قرآن،  سنت  و  اجماع)  حجت  بوده  و  یکی  از  منابع  چهارگانه  استنباط  می،باشد.(مشکینی1419  ،230-   236  ،؛  مظفر1303 ،  1  ،210   و218  ،؛  هاشمی  شاهرودی1429  ،3 ،333)   قرآن  کریم  در  آیات  بسیاری  انسانها  را  به  تدبر  و  تفکر  و  تفقه  فرامی :خواند«   ٌکِتاب  ُأَنْزَلْناه  َإِلَیْک  ٌمُبارَک  لِیَدُّبُّرُوا  ِآیاتِه َ   وَلِیَتَذَکُّر  أُولُوا  الْأَلْباب  (»  /ص26 )؛«  َ   أفَ  ال  َیَنْظُرُون  إِلَى  ِالْإِبِل  َکَیْف  ْخُلِقَت َ   وإِلَى  ِالسُّماء  َکَیْف  ْرُفِعَت َ   وإِلَى  ِالْجِبال  َکَیْف  ْنُصِبَت(» /الغاشیه10-  16)    همچنین  در  آیات  دیگری  بی  اعتنایان  به  این  موهبت  الهی  را  توبیخ  و  سرزنش  کرده  و  حتی  کسانی  را  که از  .عقل  خود  بهره  نمی  برند  را  پست  ترین  جنبدگان  خوانده  است  «ُّإِن  ُّشَر  ِّالدُّوَاب  َعِنْد  ِاللُّه  ِّالصِّم  ُالْبُکْم  َالُّذِین  ال  َیَعْقِلُون  ..(». /انفال22)    قرآن  کریم  پیروی  کورکورانه  و  ناروا  از  گذشتگان  و  بزرگان  جامعه  را  به  شدت  نکوهش  کرده  و  عامل گمراهی  :عده  ای  میشمارد«وَ  إِذَا  فَعَلُواْ  فَاحِشَةً  قَالُواْ  وَجَدْنَا  عَلَیهْا  ءَابَاءَنَا  وَ  اللُّهُ  أَمَرَنَا  بهِا   ْقُل  ُّإِن  َاللُّه   لَاُیَأْمُر  ِبِالْفَحْشَاء َ  أ  َتَقُولُون  َعَلى  ِاللُّه  مَا   لَاَتَعْلَمُون(» /اعراف28)؛« َ   وقالُوا  رَبُّنا  إِنُّا  أَطَعْنا  سادَتَنا َ   وکُبَراءَنا  فَأَضَلِّونَا  السُّبِی  ال(» /احزاب 90)    قرآن  کریم،  به  جای  اینکه  آدمیان  را  به  تعبد  محض  و  پذیرش  بی  دلیل  عقاید  دینی  فرابخواند،  خود  به اقامه  دلیل  عقلی پرداخته«   ْلَو  َکان  فِیهِما  ٌآلِهَة  إِلُّا  ُاللُّه  لَفَسَدَتا  َفَسُبْحان  ِاللُّه  ِّرَب  ِالْعَرْش  عَمُّا  یَصِفُون  (»  /انبیاء22 )و   یادآوری  میکند  که  یکی  از  اصلی  ترین  گناهانی  که  اسباب  دوزخی  شدن  انسان  را  فراهم  میآورد  سرپیچی از   :رهنمودهای  عقل  است،  وعلت  افسوس  و  حسرت  دوزخیان  را  چنین  گزارش میکند«   َ   وقالُوا  ْلَو  کُنُّا  ُنَسْمَع ْ  أَو  ُنَعْقِل   ماکُنُّا  فِی  ِأَصْحاب  السُّعِیر(» /ملک13)    اهل  بیت(ع)  نیز  عقل  را  در  مقامی  بس  وا  ال  نشانده  و  در  ستایش  از  آن،  گوی  سبقت  را  از  تمام  خرد ستایان   :ربوده  اند.  امام  کاظم(ع)  در  روایتی  ضمن  برشمردن  پاره  ای  از  ویژگی  های  عقل  و  عاق  لن  میفرماید«  خدای را بر  مردم  دو   حجت  است:  حجتی  بیرونی  و  حجتی  درونی.  حجت  برون،پیامبران  و  امامانند،  و  حجت  درون، خرد آدمیان 1   ،.(کلینی1426  ،  1 ،50)    روایت  شده  که  پایه  دین  بر  عقل  استوار  شده  است  و  خدای  را  فقط  به  این  وسیله  میتوان  شناخت.  خردمند، از  تمام  کسانی  که  از  راهی  جز  عقل،  وصال  خدا  را  میجویند،  به  او  نزدیکتر است 2   ،.(مجلسی1433 ،1  ،64)   بنابراین  می  توان  گفت  که  پیروی  از  پیشینیان  و  سران  اگر  به  این  صورت  باشد  که  انسان  عقل  و  فکر  خود را   دربست  در  اختیار  آنها  بگذارد  اینکار  نتیجه  ای  جز  عقب  گرد  و  ارتجاع  نخواهد  داشت،  چرا  که  معمو  ال نسل  های  بعد  از  نسلهای  پیشین  با  تجربه  تر  و  آگاهترند.(مکارم  شیرازی1304  ،1  ،508  )  در  واقع  حب  و  بغض ها  و  جهت  گیری  های  تعصب  آمیز،  مسیر  تفکر  عق  لنی  را  منحرف  کرده،  آن  را  از  فعالیت  درست  بازمی.دارند  نتیجه  گیری  جریان  ظاهرگرایی  و  افراط  گری  های  مذهبی  یک  جریانی  مربوط  به  دوران  صدور  و  نزول  قرآن   و  یا عصرهای   بعد  از  آن  نبوده  بلکه  این  جریان  در  طول  تاریخ  به   دلیل  گوناگون  و  به  اشکال  و  انواع  متفاوتی  ظهور  و بروز   ،یافته  است  .  امروزه  نیز  ما  شاهد  شکل  گیری  و  رونق  یافتن،  یک  جریان  اخباری  گری  نوین  در  جامعه هستیم  این  جریان  را  میتوان  به  عنوان  واکنشی  نسبت  به  دنیا  ی  مدرن  و   لش  در  جهت  زدودن  ناخالصی  های دین  دانست.  تهدیدهای  دوران  معاصر  یکی  از  عواملی  است  که  نگرش  های  نص  گرا   لش  می  کنند  با  غیریت سازی   و  حفظ  تمایز  هرچه  بیشتر  نسبت  به  آن،  هویت  خود  را  برجسته  نمایند.  درواقع  در  دوران  معاصر  با گسترش  فرهنگ  مدرنیسم  و  شیوع  گرایش  های  صوفی  گری  و  التقاطی  و  عقلگرایی،  جریان  سلفی  گری  و  اخباری گری   شدت  و  رونق  گرفته  است.  جنبش  سلفیه  نیز–  که  امروزه  بسیار  گسترش  یافته  و  طرفدان  زیادی  به  دور خود  جمع کرده-   :یک  نوع  عکس  العمل  طبیعی  در  برابر  دو  عامل  است1  )دوری  از  عصر  تشریع2  )هجوم اندیشه  های  بیرونی  و  ت  عقل  ورزیها.  درواقع  هرگاه  در  تاریخ  اسلامی  کفه  ترازو  به  طرف  عقل  گرایی  سنگینی کرده  .شاهد  گونه  ای  از  سلفیه  بوده  ایم   گروه  ها  و  جریانات  اسلامی  نظیر  القاعده  و  داعش  و  ...  که  در  سرزمین  های  اسلامی  خاورمیانه فعالیت  میکنند،  نمونه  هایی  از  جریانهای  افراط  گرایی  و  ظاهرگرا  یی  مذهبی  دوران  معاصرهستند.  هرکدام  از  این گروه   ها  با  تاکید  بر  حقانیت  روش  و  منش  خود  و  پیوند  دادن  آن  با  آیات  قرآنی  و  احادیث  نبوی،  بیش  از پیش                                                            1   )  ِعَلِیِّ  بْنُ  مُحَمُّدٍ،  عَنْ  سَهْلِ  بْنِ  زِیَادٍ،  عَنْ  مُحَمُّدِ  بْنِ  سُلَیْمَانَ،  عَنْ  عَلِیِّ  بْنِ  إِبْرَاهِیمَ،  عَنْ  عَبْد:ٍ  اللُّهِ  بْنِ  سِنَان   ،عَنْ  أَبِی  عَبْدِ  اللُّهِ  علیه  السلام   :َقَال«  ُحُجُّةُ  اللُّهِ  عَلَى  الْعِبَادِ  النُّبِیِّ،  وَ  الْحُجُّةِفِیمَا  بَیْنَ  الْعِبَادِ  وَ  بَیْنَ  اللُّه   الْعَقْل  . 2   )َرُوِیَ  عَنِ  ابْنِ  عَبُّاسٍ  أَنُّهُ  قَالَ:  أَسَاسُ  الدِّینِ  بُنِیَ  عَلَى  الْعَقْلِ  وَ  فُرِضَتِ  الْفَرَائِضُ  عَلَى  الْعَقْلِ  و  ْرَبِّنَا  یُعْرَفُ  بِالْعَقْلِ  وَ  یُتَوَسُّلُ  إِلَیْهِ  بِالْعَقْلِ  وَ  ال ُعَاقِل  ِأَقْرَبُ  إِلَى  رَبِّهِ  مِنْ  جَمِیعِ  الْمُجْتَهِدِینَ  بِغَیْرِ  عَقْلٍ  وَ  لَمِثْقَالُ  ذَرُّةٍ  مِنْ  بِرِّ  الْعَاقِلِ  أَفْضَلُ  م.ٍنْ  جِهَادِ  الْجَاهِلِ  أَلْفَ  عَام 

جهان  اس  لم  را  در  دوران  حساس  کنونی  گرفتار  تنش  ها  و  منازعات  درون  گروهی  کرده  اند،  بطوری  که در  بیشتر  کشورهای  اسلامی،  ناآرامی  و  فضای  پرالتهاب  آشوب  و  کشمش  عقیدتی  و  مذهبی  مشاهده  می .شود   بنابراین  یکی  از  ضروریات  و  وظایف  همگانی  امروزه  شناخت  بهتر  این  گروه  های  ظاهر  گرا  بوده  و   تلاش در   جهت  تصحیح  و  شفاف  سازی  اعتقادات  و  خوانش  های  اشتباه  و  افراطی  آنان  از  دین  است.  امید  که  هرکس با  اقدامی  کو.چک  در  این  زمینه   تلاش  کرده  تا  از  مخدوش  شدن  چهره  دین  و  اسلام  در  جهان  جلوگیری  شود

  

منابع  و  ماخذ به کاربرده شده درمبحث وهابیت...

1  -قرآن  کریم

     2-(آدمی  و  مرادی،  علی  وعبدا  ل1364  ):  چیستی  افراط  گرایی  در  اس  لم  سیاسی:  ریشه  های  هویتی  و کنش   رفتاری،  مجله  پژوهشهای  سیاسی  جهان  اس  لم،  شماره19  ، صص26-  56.

  3-(آقابابایی،  حسین1363  ):  حقوق  بشر  و  افراط  گرایی  دینی،  فصلنامه  پژوهش  های  روابز  بین  الملل، شماره  1  ، صص183-  239.

  4-(احمدبن  حنبل1438.):  العقیده،  دراسة  الشیخ  عبدالعزیز  عزالدین  السیروان،  دمشق:  دار  قتیبه

  5-  احمدبن  حنبل(بی  تا):  مسند  احمدبن  حنبل،  بی  جا:  بی  نا(نرم)افزار  مکتب  الشامله

  6-(استرآبادی،  محمد  امین1429.):  الفوائد  المدنیه،  قم:  جامعه  مدرسین  حوزه  علمیه  قم

  7-(انصاری،  شیخ  مرتضی1214.):  فرائد   لصول،  قم:  مجمع  الفکر   لس  لمی

 8-(ابن  تیمیه،  احمد  بن عبدالحلیم 1610.):  درء  تعارض  العقل  و  النقل،  قاهره:  مطبعه  دارالکتب

 9-ابن  (تیمیه1389.):  الفتاوی  الکبری،  بیروت:  دار  المعرفة

  10-(  ،ابن  تیمیه1413.):  زیارة  القبور  و   لستنجاد  بالقبور،  ریاض:   لدارة  العامة  للطبع  و  الترجمه

  11-.ابن  تیمیه(بی  تا):  مجموع  الفتاوی،  بی  جا:  بی  نا

  12-(ابن  حزم  الظاهری،  ابومحمد1422  ):  الفصل  فی  الملل  و   لهواء  و  :النحل،  تحقیق  یوسف  البقاعی، بیروت  .دار  احیاء  التراث  العربی

  13-(ابن  خلدون،  عبدالرحمن1413.):  تاریخ  ابن  خلدون،  بیروت:  دار  الکتب  العلمیه  

14-(ابن  کثیر  الدمشقی  ابوالفداء  اسماعیل1418.):  البدایه  النهایه،  بیروت:  دارالکتب  العلمیه

  ( 82 )  محمد  بن  مکرم  (7474):  ل  ،سان  العربتحقیق  میر  دامادى،  جمال  الدین   ،  بیروت:  دار الفکر  للطباعة  و  النشر  و التوزیع-   دار  صادر،چاپ  سوم .

  15-(البحرانی،  یوسف  بن  احمد1309.):  الحدائق  الناضره  فی  احکام  العترة  الطاهره،  نجف:  دارالکتب   اسلامی

  16-بخاری،  محمد  بن  اسماعیل:(بی  تا):  صحیح  بخاری،  بی  جا  بی  نا(نرم  افزار  مکتبة  الشامله

 17-   ،بداشتی(علی   ل2831):  نقد  مبانی  سلفیه  در  توحید،  نشریه  مقا  لت  و  بررسی  ها، شماره47،   صص 261-   236. 16-   (برقی،  احمدبن  محمدبن  خالد1301.):  المحاسن،  قم:  دارالکتب  اسلامیه،  چاپ  دوم

 18-   (برگن،  پیترال1363  ش):  اسامه بن   لدن،  ترجمه.عباسعلی  غفاری  فرد،  تهران:  اط  لعات

 19-   (برنجکار،  رضا1308.):  آشنایی  با  فرق  و  مذاهب  اسلامی،  قم:  طه

 20-   (برومند،  عباس1362«  :)جنبش  های  سیاسی  خاورمیانه  از  سلفی  گری  تا  نوسلفی  گری»  ،  مصاحبه با   کارشناسان،  کتاب  ماه  تاریخ  و  جغرافیا،  شماره185، صص4-  15)

 21-  بن   لادن،  اسامه(بی  تا):  توجیهات  تامنهجیة،  ج1، ص4   .منبر  التوحید  و  الجهاد

 22-   (البواطی،  محمد  سعید  رمضان1305  ):  سلفیه  بدعت  یا  مذهب،  ترجمه:  حسین  صابری،  مشهد: بنیاد  .پژوهشهای  اسلامی

 23-   (الجامی،  محمد  امان  بن  علی2335):  صفات   للهیه  فی  الکتاب  و  السنه  النبویه  فی  ضوء   لثبات  و  .التنزیه،  قاهره:  دارالمنهاج

 24-   (جوادی،  علی  رضا1386.):  پشت  پرده  وهابیت،  بیجا:  نشر  سنابل 25-   (جوادی  آملی،  عبدا  ل1308.):  تسنیم،  قم:  اسراء

  26-   حجازی،  محمدمحمود(1386  :)التفسیر  الواضح، بیروت:  دارالجیل.  27-   (حرعاملی،  محمد  بن  حسن1436):  تفصیل  وسائل  الشیعه  الی  تح  صیل  مسائل  الشریعه،  قم:  موسسه آل  .البیت

 28-   (حکیم  الهی،  عبدالمجید1365  ):  عقل  گرایی  و  نص  گرایی  در  تشیع(با  بررسی  تطبیقی  دیدگاه های  شیخ  صدوق  و  شیخ  مفید)،  پژوهشنامه   لم،  شماره4، صص5-  24)

29-   (حکیمی،  محمدرضا1305.):  مکتب  تفکیک،  تهران:  دفتر  نشر  فرهنگ  اس  لمی

    30-   حل(بی،  علی  اصغر1382):  تاریخ  نهضت  های دینی-   .سیاسی  معاصر،  تهران:  نشر  زوار

 31-   (حلمی،  مصطفی2335.م):  قواعد  المنهج  السلفی  فی  التفکر  الاسلامی،  بیروت،  دارالکتب  العلمیه

 32-   ،حوّی:)سعید(بی  تا   لساس  فی  التفسیر.،  بی  جا:  بی  نا

 33-   (خادمی،  نورالدین1421):  الدلیل  عندالظا.هریه،  بیروت:  دار  ابن  حزم 34-   (خرمشاهی،  بهاءالدین1394.):  تفسیر  و  تفاسیر  جدید،  تهران:  کیهان

 35-    خوئى،  ابوالقاسم  (7359  ،)بیان  در  علوم  و  مسائل  کلى  قرآن   ،  ترجمه هاشم  زاده  هریسى  و  نجمى  ، :تهران  وزارت  ارشاد  ،چاپ  اوّل .         36-   (رحمتی  و  آقازاده،  مهدی  و  محسن1363  :)  خردگرایی  و  خرد  ستیزی  افراطی  در  بوته  نقد خردباوری   معتدل  اصیل  اسلام،  مجله  پژوهش  دینی،  شماره28  ، صص138-  192.

  37-   رضائى  اصفهانى،  محمدعلی  (7359  :)درسنامه  روشها  و  گرایش  هاى  تفسیرى  قرآن   ،  قم:  مرکز جهانى  علوم  اسلامى   ،چاپ  اوّل .

  38-   (زارعی،  اسماعیل1365  ):  رویکرد  افراط  گرایی  دینی  در  گردونه  ناهم  تاریخی،  سایت  راهبرد ملی (http://nationalstrategy.ir)  41-    ،سبحانی،  جعفر1301.،  الملل  و  النحل،  قم:  مرکز  مدیریت  قم

 39-   (سبحانی،  جعفر1306):  بحوث  فی  الملل  و  النحل:  دراسه  موضوعیه  مقارنه  ل  :لمذاهب   لس  لمیه، قم  .جامعه  المدرسین  بقم  المشرفه،  موسسه  النش اسلامی

 40-   (سبحانی،  محمدتقی1304«  :)عقل  گرایی  و  نص  گرایی  در   لم  اس  لمی»  ،  نقد  و  نظر،  شماره3  ، صص 235-  232.

  41-   (سبحانی،  جعفر1363.):  بیوگرافی  ابن  تیمیه،  اصفهان:  مرکز  تحقیقات  رایانه  ای  قائمیه

 42-   سعدی،  عبدالرحمن  بن  ناصر(1438:)ق بیروت:   عالم الکتب.

  43-   (سید  مرتضی،  علم  الهدی1309  :):  الذریعه  الی  اصول  الشریعه،  تصحیح  دکتر  ابوالقاسم  گرجی، تهران  .دانتشارات  دانشگاه  تهران

 44-   (شاکر  و  محمدی  مظفری،  محمدکاظم  و  محمد  حسین1386  ):  پدیدار  شناسی  ظاهرگرایی  در فهم   قرآن،  مجله  مشکوة،  شماره139  ، صص9-  18.

 45-    شریف  کاشانی،   الحبیب   ل(بی  تا):  مستقصی  مدارک  القواعد  و  منتهی  ضوابط  الفرائد،  نقل  از  نرم افزار  .فقه  اهل  بیت

     46-  (شهامت  دهسرخی  و  حسنی،  روح   الله  و  سید  علی1364  ):  خشونت  مذهبی  در  پناه نص  گرایی(ظاهرگرایی)  در  اسلام  و  مسیحیت؛  با  تاکید  بر  سلفی  گری  اسلامی  و  بنیادگرایی  مسیحی، مجله   معرفت  ادبان،  شماره22  ، صص33-  59.

 47-   (الشهرستانی،  عبدالکریم1398.):  الملل  و  النحل،  مکتبه  الجاریة  بالسکة  الحدیدة

 48-   (صالحی  نجف  آبادی،  نعمت   ل1382.):  جهاد  در  اسلام،  تهران:  نشر  نی

 49-   صدوق،  ابوجعفر  (محمد  بن  علی  بن  بابویه1365.):  کمال  الدین  و  تمام  النعمه،  تهران:  انتشارت  اس  لمی

 50-   (همان1392.):  الخصال،  تصحیح  علی  اکبر  غفاری،  قم:  جامعه  مدرسین،  چاپ  اول

 51-   (همان1383.):  اعتقادات،  بی  تا:  بی  نا

 52-   (طباطبایی،  سید  علی1415):  ریاض  المسالک،  قم:  موسسه  انتشارت  اس  ل.می

53-   (طبرسی،  فضل  بن  حسن1438.):  مجمع  البیان،  بیروت:  دار  المعرفة 54-   (طبسی،  نجم  الدین1361.):  شناخت  وهابیت،  قم  :  دلیل  ما

 55-   (طوسی،  ابی  جعفر  محمدبن  حسن1309  :):  العده  فی  اصول  الفقه،  تحقیق  محمدرضا  انصاری  قمی، قم  .انتشارات  ستاره

 56-   (عابدی،  احمد1363):  توحید  و  .شرک  در  نگاه  شیعه  و  وهابیت،  تهران،  معشر

 57-   .عبدا  اللُّهِ  بن  احمد  بن  حنبل(بی  تا):  السنتة،  ریاض:  دار  عالم  الکتب 91-   (عبدی،حسن1362  ):  بررسی  انتقادی  روش  شناسی  مکتب  تفکیک،  آیین  حکمت،  شماره15  ، صص30-  98.

 58-   (علیپور،  مهدی1385):  اخباری  گری  به  مثابه  روش  اجتهادی(نگاهی   به  یک  پارادوکس  نما)، مجله   پژوهش  و  حوزه،  شماه20   و28  ، صص189-  219.

59-   (عیاشی،  محمدبن  مسعود1383  ):  تفسیر  العیاشی،  تصحیح  هاشم  رسولی  مح  لتی،  تهران: المطبعه  .العلمیه،  چاپ  اول

 60-   (فقیهی،  علی  اصغر1352  ):  وهابیان:  بررسی  و  تحقیق  گونه  ای  درباره  عقاید  و  تاریخ  فرقه  :وهابی، تهران  .کتابفروشی  صبا

 61-   (فیض،  مولی  محسن1346  ،):  اصول   لصلیه(به  ضمیمه  سفینه  النجاه)،  تصحیح  میر   لل  الدین ارموی  .قم:  دار  احیاء   لحیاء

 62-   فیض  کاشانى،  محمد  محسن  بن  شاه  مرتضى  (7472:):  الوافی،  اصفهان  کتابخانه  امام  أمیر  المؤمنین على  علیه  الس  لم   ،  چاپ.اول

 63-   (فیومى،  أحمد  بن  محمد4141):المصباح  المنیر  فی  غریب  الشرح  الکبیر،  قم:  موسسه  دار  الهجرة،  دوم .

   64-   قاسمی،  جمال  الدین  محمد(1368:)ق  محاسن  التأویل، بیروت:  دارالفکر.

       65-   (قدمی  جویباری  و  جلیلی  سنزیقی،  هاجر  خاتون  و  سید  هدایت4961  ):  نقد  و  ارزیابی«  ظاهرگرایی در  )فهم  قرآن(درآمدی  بر  مبانی  و  روشهای  جریان  های  ظاهرگرا»  ،  مجله  نقد  کتاب  قرآن  و  حدیث،  شماره1 ،  صص76-  441.

 66-   (قطب،  محمد4967.)نشانه  های  راه،  ترجمه  محمود  محمودی،  تهران:  احسان

 67-   کلینى،  محمد  بن  یعقوب  بن  اسحاق  (4146  ،):  کافیقم:  دار  الحدیث ،   اول .

 68-   مامقانی(،  عبدا  ل4144.):  مقباس  الهدایة  فی  علم  درایة،  بیروت:  موسسه  آل بیت   لحیاء  التراث

 69-    مجلسى،  محمد  باقر(4179،):  بحارالانوارمصحح:  جمعى  از  محققان،  بیروت:  دار  إحیاء  التراث  العربی َ.

 70-   (مدرسی  طباطبایى،  سید  حسین7477):  مقدمه  ای  بر  فقه  شیعه،ترجمه  محمد  آصف  فکرت،  م :شهد  بنیاد  پژوهش  .هاى  اسلامی 71-   .مسلم  بن  حجاج  قشیری(بی  تا)،  صحیح  مسلم،  بیروت:  دار  احیاء  التراث  العربی

 72-   (مشکینی،  علی4147.):  اصطلاحات   لصول  و  معظم  ابحاثها،  قم:  الهادی،  ششم

73-   (المظفر،  محمدرضا4967.):  اصول  الفقه،  قم:  دفتر  تیلیغات  اسلامی  حوزه  علمیه  قم

74-   (مغیه،  محمدجواد4144  ):  فقه   لامام  الصادق،  دوره7.جلدی،  قم:  موسسه  انصاریان 

 75-   (مودب،  سید  رضا4977.):  تاریخ  حدیث،  قم:  جامعة  المصطفی

 76-   (الموسوی  الجزایری،  نعمت   ل4914):   لنوارالنعمانیه.،  تبریز:  حقیقت

 77-   (الموسوی  خوانساری،  محمدباقر4967.):  روضات  الجنان،  قم:  اسماعیلیان

  78-   نجاشی،  احمد  بن  على  (4971  ،):رجال  النجاشی  قم:  مؤسسة  النشر   اسلامی  التابعه  لجامعة المدرسین  بقم  المشرفه   ،چاپ  ششم .       79-   (وکیلی،  هادی4964):  پیشگفتار:  تاریخچه  مکتب  تفکیک،  کت  اب  نقد،  شماره71   و77، صص41- 17.  

80-   (هاشمی  شاهرودی،  سید  محمود4147  ):  قم:  موسسه  دایرة  المعارف  فقه  اسلامی  بر  مذهب  اهل بیت  .علیهم  السلام 

81-   (مکارم  شیرازی،  ناصر4961.):  تفسیر  نمونه،  تهران:  دار  الکتب   السلامیه

تفاسیر برگذیده:سوره بقره آیات۲۸و۲۹

«کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَکُنتُمْ أَمْوَاتًا فَأَحْیَاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ اِلَیْهِ تُرْجَعُونَ (۲۸)»

 

[چگونه خدا را منکرید با آن که مردگانی بودید و شما را زنده کرد باز شما را می میراند (و) باز زنده می‏کند (و) آن گاه به سوی او بازگردانده می‏شوید؟]

 

1) امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله به کفرپیشگان قریش و یهود فرمود: «کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللَّهِ» او که شما را به سوی هدایت رهنمون شد و اگر از او پیروی کنید از راه هلاکت دورتان می دارد «وَکُنتُمْ أَمْوَاتًا» در کمرهای پدرانتان و رحم های مادرانتان «فَأَحْیَاکُمْ» زنده بیرونتان آورد «ثُمَّ یُمِیتُکُمْ» در این دنیا و به قبر سرازیرتان کند «ثُمَّ یُحْیِیکُمْ» در قبرها و آن جا کسانی را که به پیامبری محمّد صلی الله علیه و آله و ولایت علی علیه السلام ایمان دارند در رفاه و آسایش گذارد و کفرپیشگان را به عذاب گرفتار سازد. «ثُمَّ اِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» پس از این که در قبرها می میرید و برای برانگیخته شدن در روز قیامت زنده می شوید،  به سوی وعده های خداوند باز می گردید، وعده ی پاداش فرمانبری از او اگر چنین کرده باشید و وعده  کیفر نافرمانی از او اگر بدان آلوده شده باشید. #1#

 

 

 

1 - تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، ص 210، ح 97 

 

 

«هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَی اِلَی السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ (۲۹)»

 

[اوست آن کسی که  آن چه در زمین است، همه را برای شما آفرید، سپس به (آفرینش) آسمان پرداخت و هفت آسمان را استوار کرد و او به هر چیزی داناست]

 

1) از امام حسن بن علی علیه السلام، از پدر بزرگوارش امام علی بن محمّد علیه السلام، از پدر بزرگوارش امام محمّد بن علی علیه السلام، از پدر بزرگوارش امام علی بن موسی رضا علیه السلام، از پدر بزرگوارش امام موسی بن جعفر علیه السلام، از پدر بزرگوارش امام جعفر بن محمّد علیه السلام، از پدر بزرگوارش امام محمّد بن علی علیه السلام، از پدر بزرگوارش علی بن حسین علیه السلام، از پدر بزرگوارش حسین بن علی علیه السلام روایت شده است که ایشان فرمود: امیر مؤمنان علی علیه السلام در باره  کلام خداوند عز و جل: «هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَی اِلَی السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» فرمود: او کسی است که همه   آن چه در زمین است را برای شما آفرید تا از آن عبرت گیرید و با آن راه بهشت او را یابید و از عذاب دوزخ او بپرهیزید «ثُمَّ اسْتَوَی اِلَی السَّمَاء» شروع به آفرینش آن کرد و استوارش ساخت «فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» و از آن جا که همه چیز را می داند مصلحت امور را دانست و هر  آن چه را در زمین است برای نفع و مصلحت شما ای فرزندان آدم آفرید. #1#

 

2) امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: خداوند عز و جل، بهشت را پیش از دوزخ و فرمانبری را پیش از نافرمانی و رحمت را پیش از خشم و نیکی را پیش از بدی و زمین را پیش از آسمان و زندگی را پیش از مرگ و خورشید را پیش از ماه و نور را پیش از تاریکی آفرید. #2#

 

 

 

1 - عیون اخبار الرضا (ع) ج 2، ص 15 باب 30، ح 29

2 - کافی، ج 8، ص 145، ح 116

 

اعتقادات (۳۸ ): حدیث ثقلین وسفینه نوح

یکى  از  احادیث  معروف  و  مشهور  میان  علماى  سنّت  و  شیعه«حدیث  ثقلین  این  حدیث  را  گروه  عظیمى  از  صحابه،   لواسطه  از  پیامبر(صلى  الله  علیه  وآله)  نقل  کرده  ،اند   وبعضى  از  علماى  بزرگ  راویان  حدیث   رابالغ  بر  سى  تن  از  صحابه  مى  دانند.(1)  گروه  کثیرى  از  مفسران  و  محدثان  و  مورّخان  آن  را  در  کتب  خود  آورده  ،اند   وروى  هم  رفته  در  تواتر  این  حدیث  نمى  توان  تردید کرد.    عالم  بزرگوار  سید  هاشم  بحرانى  در  کتاب«غایة  المرام  »  این  حدیث  را  با34   سند  از  دانشمندان  اهل  سنّت  و با  81   سند  از  علماى  شیعه  نقل  کرده  است،  و  میرحامد  حسین  هندى  عالم  بزرگوار  دیگر  تحقیق  و  تتبّع بیشترى   در  این  زمینه  به  عمل  آورده،  و  از  حدود211   نفر  از  علماى  اهل  سنّت  این  حدیث  را  نقل  کرده  و تحقیقات   خود  را  پیرامون  این  حدیث در6   جلد  کتاب  بزرگ  جمع  آورى  کرده  است!  از  جمله  افراد  مشهورى  که  آن  را  نقل  کرده  اند  :ابوسعید  ،خدرى  ابوذر   ،غفارى،  زید  بن  ارقم،  زید  بن ثابت  ابورافع،  جبیر  بن  مطعم،  خدیفه،  ضمره  اسلمى،  جابر  بن  عبدا  هلل  انصارى  و  ام  سلمه   رامى  توان  نام برد.    :اصل  حدیث  به  گفته  ابوذر  غفّارى  چنین است«   او  در  حالى  که  در  خانه  کعبه  را  گرفته  بود  رو  به  سوى مردم  کرده  چنین  مى  گفت  من   ازپیامبر  مى  شنیدم  که  مى  فرمود:   انى  تارک  فیکم  الثقلین  کتاب   هلل  و  عترتى و  انهما  لن  تفترقا  حتّى  یردّا  على الحوض!   ،«من  در  میان  شما  دو  یادگار  گرانبها  مى  گذارم  :قرآن   وخاندانم  و  این  دو  هرگز  از  هم  جدا  نمى  ،شوند   تاهنگامى   که  در  کنار  حوض  کوثر  بر  من  وارد  شوند،  پس  بنگرید و  ببینید  چگونه  سفارش  مرا  درباره  این  دو  رعایت  مى  کنید؟»(2)   این  روایت  در  معتبرترین  منابع  اهل  سنّت  از  قبیل«صحیح  ترمذى  »  و«نسائى  »  و«مسند  احمد  »  و« کنزل  العمال  »  و«مستدرک  حاکم  »و  غیر  آن  نقل  شده است.    در  بسیارى  از  متون  روایت  تعبیر  به«ثقلین  »  (دو  چیز  گرانمایه)  و  در  بعضى  تعبیر  به«خلیفتین»  ( دو  جانشین)  آمده  است.  که  از  نظر  مفهوم  چندان  تفاوتى  با  هم ندارد.   جالب  توجّه  این  که :   ازاحادیث  مختلف  اس  لمى  استفاده  مى  شود  که  این  روایت   راپیامبر(صلى  الله علیه  وآله)  در  موارد  مختلف  به  مردم  گوشزد  کرده است:    در  حدیث«جابر  بن  عبدا  هلل  انصارى  »مى  خوانیم  که  در  سفر «حج»   روز  عرفه فرمود.

در  حدیث«عبدا  هلل  بن  حنطب  »مى  خوانیم  که  در  سرزمین «جحفه»   (محلى  است   میان  مکّه  و  مدینه  که بعضى  از  حاجیان  از  آن  جا  احرام  مى  بندند  )بیان کرد.    در حدیث«  ام سلمه»   مى  خوانیم  که  آن  را  در  غدیر  خم فرمود.   در  پاره  اى   ازاحادیث  آمده  که  در  آخرین  روزهاى  عمر  مبارکش  در  بستر  بیمارى  بیان کرد.   و  در  حدیثى  دارد  روى  منبر،  در  مدینه  بیان  فرموده(3).   حتى  طبق  روایتى  که  دانشمند  معروف  اهل  سنّت«ابن حجر»   در  کتاب  «صواعق المحرقه»    ازپیامبر  نقل  مى  کند  مى  خوانیم  :پیامبر  گرامى  اس  لم(صلى   الله  علیه  وآله)   بعد  از  بیان  این  حدیث  دست  على  را  گرفت و   :بلند  کرد  و  فرمود«این  على  با  قرآن  است  و  قرآن  با  على،  از  هم  جدا  نمى  شوند   تادر  کنار  کوثر  بر  من  وارد  گردند».(4)  و  به  این  ترتیب  روشن  مى  شود  که  پیامبر(صلى   الله  علیه  وآله)   به  عنوان  یک  اصل  اساسى  روى  این مسئله  بارها  تکیه  و  تأکید  داشته  است،  و  از  هر  فرصتى  براى  بیان  این  حقیقت  سرنوشت  ساز  استفاده  مى  کرده  تا  هرگز   به دست  فراموشى  سپرده نشود.   *  *  *  محتواى  حدیث  ثقلین   در  این  جا  چند  نکته  قابلم  لحظه است:   1-   معرّفى  قرآن  و  عترت  به  عنوان«دو  خلیفه  »  یا«دو  چیز  گرانمایه  »دلیل  روشنى  است  بر  این  که  مسلمانان  باید  هرگز  دست   ازاین  دو  ،برندارند  ًمخصوصا  با  این  قید  که  در  بسیارى  از  روایات  آمده  که  مى  فرماید  :«اگر  این  دو   رارها  .نکنید  هرگز  گمراه  نخواهید  شد  »این  حقیقت  به  صورت  مؤکّدترى  ثابت  مى شود.   2-   قرار  گرفتن  قرآن  در  کنار  عترت  و  عترت  در  کنار  قرآن  دلیل  بر  این  است  که  همان  گونه  که قرآن   هرگز  دستخوش  انحراف  نخواهد  شد،  و  از  هر  گونه  خطا  مصون  و  محفوظ  است  عترت  و  خاندان  پیامبر نیز  داراى  مقام  عصمت  مى باشد.   3-   در  بعضى  از  این  روایات  تصریح  شده  که  من  در  روز  قیامت  از  شما  درباره  طرز  رفتارتان  با  این  دو یادگار  بزرگ  بازخواست  مى  کنم  که  ببینم  عملکرد  شما  چگونه  بوده  است؟ 

4-   بدون  شک«عترت  و  اهل  بیت»  را  هر  گونه  تفسیر  کنیم  على(علیه  السلام)  از  بارزترین  مصداق  هاى  آن  ،است  به   وحکم  روایات  مت،عددى   اوهرگز   ازقرآن  جدا  نشد   وقرآن  نیز  او   ازجدا نگردید.    لوه  بر  این،  در  روایات  متعدّدى  مى  خوانیم  که   بههنگام  نزول  آیه «مباهله»   پیامبر  اکرم(  صلى  الله علیه  وآله)على  و  فاطمه  و  حسن  و  حسین(علیهم  السلام)   :را  صدا  زد  و  فرمود«اینها  اهل  بیت  منند».(5)  5-   گرچه  ،مسائل  مربوط  به  قیامت  براى  ما  که  در  چهار  دیوار  این  جهان  محصور  هستیم  دقیقاً  روشن نیست  ولى  به  گونه  اى  که   ازروایات  استفاده  مى  شود  منظور   از«حوض  کوثر  »  نهر  مخصوصى  است  در  بهشت با  مزایاى  بسیار،  که  ویژه  مؤمنان  راستین  و  مخصوص  پیامبر  و  ائمه  اهل  بیت  و  پیروان  مکتب آنهاست.   از  مجموع  آنچه  گفتیم  روشن  مى  شود  که  مرجع  امت   ورهبر  مسلمین  بعد   ازپیامبر  على(علیه  السلام)   و  بعد از  او  نیز  امامانى  از  این  خاندان است.   *  *  *   حدیث  سفینه  نوح  از  تعبیرات  جالبى  که  از  پیامبر  گرامى  اسلام(صلى   الله  علیه  وآله)  در  کتاب  هاى  اهل  سنّت   وشیعه  نقل  شده  چیزى  است  که  در  حدیث  معروف  «سفینه نوح»   آمده است.   در  این  حدیث  ابوذر  مى  گوید  :پیامبر(صلى   الله  علیه  وآله)  چنین  فرمود:  «   ال  ان  مثل  اهل  بیتى  فیکم  مثل سفینة  نوح،  من  رکبها  نجى  و  من  تخلف  عنها  غرق!;   خاندان  و  اهل  بیت  من  همچون  کشتى  نوحند  که  هر  کس از  آن  استفاده  کرد  نجات  یافت،  و  هر  کس  از  آن  جدا  شد  غرق  شد».(6)  این  حدیث  که  از  احادیث  مشهور  است  لزوم  پیروى  مردم  را  از  على(علیه  السلام)و  خاندان  پیامبر(  صلى  الله  علیه  وآله)  بعد  از  رحلت  آن  حضرت  نیز  مؤکّداً  بیان  مى  دارد.   باتوجه   بهاین  که   کشتى  نوح  تنها  پناهگاه و  وسیله  نجات  به  هنگام  وقوع  آن  طوفان  عظیم  و  عالم  گیر  ،بود  این  حقیقت  مسلم  مى  شود  که  امت  اسلام  در  طوفان  هایى  که  بعد   ازپیامبر(  ِصلى   هلل  علیه  وآله)  وزیدن  گرفت،  تنها  راهشان  تمسک  جستن  به  ذیل  لء  اهل  بیت  پیامبر(صلى   الله علیه  وآله)  بوده  و هست.   *  *  * 

1.   سیره  حلى،  ج55  ،  ص591.  2.   نقل  از  جامع  ترمذى،  طبق  نقل  ینابیع  الموده،  ص56.   5.   المراجعات،  ص42.   4.   الصواعق  المحرقه،  ص66.   6.   مشکوة  المصابیح،  ص651   (چاپ  دهلى)  و  ریاض  النفره،  ج2  ،  ص241  (به  نقل  از  مسلم  و  ترمذى).  5.   مستدرک  حاکم،  ج5  ،  ص161.

وهابیت:تصحیح قرائت های افراطی ازدین

*تصحیح  قرائت  های  افراطی  از  دین  

 همانطور  که   لحظه  گردید،  مشخصه  بارز  جریان  اخباری  گری  اعم  از  متقدم  و  متاخر  و  مکتب  تفکیک عقل  ستیزی  و  نص  گرایی  است  و   روشن  است  که  یکی  از  پیامدهای  بارز  تفکیکِ  روش  عقلی  از  روش  نقلی  و تاکید  بر  ارزش  و  اعتبار  روش  نقلی،  ظاهرگرایی  است.  بررسی  روایات  ائمه(ع)  نشان  می  دهد  که  ایات  قرآن کریم   ،دارای  باطن  بوده  و  تعداد  بطون  آیات  در  مورادی  تا  هفت  بطن  نیز  رسیده  است.(طبرسی1438 ،1   ،  031)وی  ژگی  معنای  باطنی  آن  است  که  به  راحتی  از  ظاهر  الفاظ  به  دست  نمی  آید.  با  این  وجود، مدافعان   جریان  اخباری  گری  و  مکتب  تفکیک  هر  گونه  حمل  معنا  بر   لف  ظاهر  آن  را«تاویل  »شمرده،  مردود می-   ،دانند.(حکیمی1305  ،06)گویی  تنها  معنای  معتبر   لم  همان  معنایی  است  که  از  ظاهر  الفاظ  استفاده می-   شود.  همین  ظاهرگرایی  سبب  گردیده  تا  میرزا   مهدی  اصفهانی  با  وجود  ویژگی  هایی  که  برای  روح شمرده   ،شده،  مانند  مواجهه  با  پروردگار،  روح  را  امری  مادی  بداند.(عبدی1362 ،30-   98   ،بنقل  از  اصفهانی1393 ، 6  )    درباره  روایات  نهی  از  تفسیر  به  رای،  که  اخباریها  از  آن  نهی  از  تفکر  و  تدبر  در  متون  دینی  و  عقلگرایی را  برداشت  می  کنند؛  باید  گفت  که  آنچه  از  ائمه(ع)  در  نفی  و  طرد  اجتهاد  نقل  شده  است،  به  صورت طبیعی   ،(بخاطر  فرهنگ  حاکم  در  آن  زمان[فرهنگ  ترویج  عقل  گرایی  اصیل(فیض  کاشانی1439  ،61  )]  و شان  صدور  این  روایات  ازمعصوم  (ع)  ناظ  ر  به  اجتهاد  به  رای  یا  اجتهاد  قیاسی  وفقهی  در  استنباط  احکام  شرعی و   ،موضعگیری  خاص  ائمه(ع)  در  برابر  افرادی  همچون  ابوحنیفه  است.(مجلسی1433  ،2 ،289-   269  )  از این  رو  می  بینیم  اصحاب  ائمه(ع)  و  اصولیان  متقدم  رساله  های  متعددی  در  نقد  و  ابطال  اجتهاد  به  رای نگاشتند؛  مانن  د  رساله«نقض  اجتهاد  الرای  علی  بن  راوندی  »  و«ابطال  القیاس  »،نوشته  ابو  سهل  نوبختی  (علیپور1385 ، 189-   219  ،)و  رساله  های  شیخ  مفید  در  نفی  قیاس  و  اجتهاد  به  رای  بوده  است.(  ر.ک:  نجاشی1395 ،366-  432  )بکار  بردن  واژه  اجتهاد  در  کنار  قیاس  خود  قرینه  روشنی  است  که  مراد  از  اجتهاد  در  این  روایات اجتهاد   به  رای  است.همچنین  روایات  ناهیه  ائمه(ع)  در  باب  اجتهاد  هرچند  به  صورت  مطلق  رسیده  است،  اما  به دلیل  .وجود  قدر  متیقن  در  مقام  تخاطب  به  معنای  نهی  از  اجتهاد  به  قیاس  و  رای  بوده  است  و  اط  لق  دیگری  ندارد همچنین   لزم  به  یادآوری  است  که  تا  پیش  ا  ز  محقق  حلی  واژه  اجتهاد  در  اصول  فقه  امامیه  به  معنای روش  استنباط  و  کشف  حکم  به  کار  گرفته  نمیشد؛  یعنی  آنان  به  روش  استنباطی  خویش  اجتهاد  نمی  گفتند. به   ،همین  دلیل  است  که  سید  مرتضی  و  شیخ  طوسی  با  اینکه  خود  اصولی  و  مجتهد  به  معنای  صحیح  آن بودند

صریحا  اجتهاد  را  نفی  م  :یکردند.  سید  مرتضی  میگوید«  قیاس  و  اجتهاد  عق  ال  ممکن  التعبد  است  ،  ولی شرعا  .جائز  نیست؛  زیرا  در  شرع  از  عمل  به  قیاس  و  اجتهاد  نهی  شده  است(»  ،سید  مرتضی1309 ،062)    :شیخ  طوسی  هم  میگوید«.و  اما  قیاس  و  اجتهاد،  دلیل  نیستند؛  بلکه  کاربرد  آنها  ممنوع  است  (» ،طوسی  1309  ،2 ،023-  029)   همچنین  معنای  احادیثی  که  فهم  قرآن  را  دور  از  دسترس  عقول  بشری  می دانند 1   ،(عیاشی1383 ،  1  ،11  ) نهی   از  تفسیر  عالمانه  و  منع  از  حجیت  ظواهر  قرآن  نیست  بلکه  در  واقع  این  روایات  از  استق  لل  خواهی  محض در  فهم  قرآن،  به  دور  از  کاربست  معیارهای  مفاهمه  عرب،  اصول  و  علو  م  متعارف  عقلی،  خطوط  کلی  قرآن  و سنت  و  ادعای  کشف  همه  راز  و  رمزهای  کتاب   هلل  بر  حذر  می،دارند.(جوادی  آملی1308   ،1  ،108)  به  عبارت  دیگر؛  منظور  از  آنها  این  است  که  هر  شخصى  نمى   تواند  تمام  معانى  ظاهر  و  باطن  قرآن  را  درک  کند  (یعنى نفى   کلیت  است  نه  سلب  کلى)  ولى  افرادىهمچون  اهل  بیت  (ع)  و  راسخان  در  علم  مى  توانند  همه   ى  علوم و  .معارف  قرآن  را  دریابند  ،(رضائی  اصفهانی7359 ،792)    درباره  روایات«من  خوطب  به  »  نیز  باید  گفت  که این   گونه  احادیث،  اشاره  به  فهم  کامل  قرآن  و  مراتب  عالى  آن  اعم  از  ظاهر  و  باطن  است  که  مخصوص  اهل بیت  (ع)  است  و  گرنه  فهم  نازل  تر  قرآن،  ویژه  معصوم  (ع)نیست   ،.(خویی7359  ،338  و332)    ناگفته  نماند  که  اگرچه  از  نام  اخباریگریدر  میان  شیعیان  بیشتر  در  قلمرو  فقه  و  احکام  عملی  یاد  می   شود و  زمانی  که  کسانی  از  مرگ  رسمی  اخباری  گری  در  میان  شیعه  در  قرون  پیشین  گزارش  می   دهند، مقصود  اخباری  گری  در  حیطه   ،ی  فقه  است،  با  این  همه  باز  همروحیه  ی  اخباری   گری-نه  لزوما  عنوان آن-    در طیفی  همچنان  زنده  است  و  افرادی  با  آن  که  در  وادی  فقه  خود  را  مجتهد  می   نامند،  ولی  در  عمل  در  دیگر موضوعات  اخباری  .گری  را  الگوی  خویش  گرفته  اند   ،(زارعی5931)،  سایت  راهبرد  ملی   به  دیگر  سخن،  این عدّه؛  جمود،  تحجر  و  سنگوارگی  ذهنی  را  در  مسائل  عقیدتی  و   لمی  حکم  فرما  می  کنند  و  باتمسک  به  ر وایات  ضعیف،  هرگونه  استنباط  و  درایتی  را  نیز  در  روایات  ممنوع  ساخته   .اند:بعنوان  مثال   در  روایات  اس  لمی از  شطرنج  بسیار  مذمت  شده  است.  اما  از  نظر  بسیاری  از  فقها  این  مذمت   ها  به  خاطر  آلت  قمار  بودن  شطرنج بوده  است،  از  این  رو،  اگر  زمانی  شطرنج  آلت  قمار  محسوب  نشود  و  بر  د  و  باخت  مالی  هم  در  کار  نباشد  ،  بازی  با آن   .دیگر  حرام  نخواهد  بودبا  این  حال  برخی   از  فقها  در  اینجا  احتیاط  را  مبنای  کار  خویش  قرار  داده  اند  یا به   ،صورت  کلى  و  مطلق،  فتوا  بر  تحریم  شطرنج  داده  اند.  همه  این  نظرها  بدان  جهت  که  نظری  اجتهادی هستند  مورد  احترام  هستند.  اما  افراط   گرایان  شیعه  هرگونه  اجتهاد  و  استنباطی  را  دراین  باره  برنمی   تابند  و  با  عناد و  تعصب  بسیار  با  آن  دسته  از  فقهایی  که  فتوا  به  حلیت  شطرنج  در  زمان  کنونی  داده  اند،  رفتار  می   کنند  و با  نادیده  انگاشتن  مباحث  اجتهادی  آنان،  حکم  به  حلیّت  شطرنج  در  شرایط  کنونی  را  گناهی  بزرگ  می  .دانند                                                            1  )   عن  جابر  قال:  قال  أبو  عبد   الله  ع   یا  جابر  إن  للقرآن  بطنا  و  للبطن ظهرا-   ثم  قال  یا  جابر  و  لیس  شی   ء  أبعد  من  عقول  الرجال  منه،  إن   لیة  لتنزل أولها  فی  شی    ءو  أوسطها  فی  شی  ء  و  آخرها  فی  شی  ء،  و  هو   لم  متصل  یتصرف  على  وجوه.

لذا  امروز  یکی  از  نیازهای  ضروری و   لزم  در  شرایط  کنونی،  شناخت  هرچه  بهتر  این  دیدگاه  ها  و تفکرات   افراط  گرایانه  و  خوانش  های  اشتباه  از  قرآن  و  روایات،  و  نهایتا  تصحیح  این  اشتباهات  و  مبارزه  با  چنین افراط   گرایی  هاست؛  چرا  که  چنین  گرایشها  و  روحیاتی  اثرات  و  خسارتهای  جبران  ناپذیری  روی  دین  گذاشته  و یک   چهره  مخدوشی  از  دین  برجای  گذارده  و  بهانه  به  دست  دشمنان  دین  و  اس  لم  خواهد  داد  تا  هرآنچه  در توان  .دارند  برعلیه  دین   اسلام  بکوبند

تفاسیر برگذیده:سوره بقره آیات۲۶و۲۷

بسم الله الرحمن الرحیم

«اِنَّ اللَّهَ لاَ یَسْتَحْیِی أَن یَضْرِبَ مَثَلًا مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُواْ فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُواْ فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا وَمَا یُضِلُّ بِهِ اِلاَّ الْفَاسِقِینَ (۲۶) الَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الأَرْضِ أُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ (۲۷)»

 

[خدای را از این که به پشه‏ای یا فروتر (یا فراتر) از آن مثل زند شرم نیاید، پس کسانی که ایمان آورده‏اند می‏دانند که آن (مثل) از جانب پروردگارشان بجاست ولی کسانی که به کفر گراییده‏اند، می‏گویند: خدا، از این مثل چه قصد داشته است؟ (خدا) بسیاری را با آن گمراه و بسیاری را با آن راهنمایی می‏کند و(لی) جز نافرمانان را با آن گمراه نمی‏کند* همانانی که پیمان خدا را پس از بستن آن می‏شکنند و   آن چه را خداوند به پیوستنش امر فرموده می‏گسلند و در زمین به فساد می‏پردازند؛ آنانند که زیانکارانند].

 

1) حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: هنگامی که خدای متعال فرمود: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ» [ای مردم، مثلی زده شد پس بدان گوش فرا دهید]#1# و در کلام خود از مگس یاد کرد «اِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن یَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ» [کسانی را که جز خدا می‏خوانید هرگز (حتی) مگسی نمی‏آفرینند هر چند برای (آفریدن) آن اجتماع کنند]#2# و هنگامی که فرمود «مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِیَاء کَمَثَلِ الْعَنکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتًا وَاِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنکَبُوتِ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ» [داستان کسانی که غیر از خدا دوستانی اختیار کرده‏اند، همچون عنکبوت است که خانه‏ای برای خویش ساخته و در حقیقت اگر می‏دانستند، سست ‏ترین خانه‏ها همان خانه عنکبوت است]#3# و در این سوره مثال کسی که آتش بر می افروزد و یا مثال رگبار آسمان را زد، کفرپیشگان و ناصبی ها گفتند: این چه مثال هایی است که خداوند می زند؟ و هدفشان از این سؤال طعنه زدن به رسول خدا صلی الله علیه و آله بود. آن گاه خداوند فرمود:  ای محمّد، «اِنَّ اللَّهَ لاَ یَسْتَحْیِی» از روی شرم صرف نظر نمی کند «أَن یَضْرِبَ مَثَلًا» و به وسیله  آن حقیقت را برای بندگان مؤمن خود آشکار کند. «مَّا بَعُوضَةً» یعنی  آن چه که مانند پشه است «فَمَا فَوْقَهَا» که منظور از فراتر از پشه، مگس است؛ آن گاه که خداوند متعال صلاح و نفع بندگان خود را درآوردن مثال دید، آنها را مثال زد «فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُواْ» به خداوند و ولایت محمّد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و خاندان پاک ایشان علیه السلام و در برابر دستورات و خبرها و احوال ایشان سر فرود آوردند و در امورشان با ایشان مخالفت نکردند و تلاش نکردند که در اسرارشان راه یابند و  آن چه را که از ایشان فهمیدند آشکار نساختند، مگر به دستور خودشان «فَیَعْلَمُونَ» آن مؤمنانی که چنین صفاتی دارند «أَنَّهُ» آن مثال «الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ» و خداوند با آن حقیقت را اراده کرد و آن را بیان و آشکار و نمایان فرمود.

 

«وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُواْ» به محمّد صلی الله علیه و آله با چرا و چگونه کردن در امر علی علیه السلام و سرباز زدن از دیگر دستورات او «فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا» یعنی کسانی که کفر ورزیدند می گویند: خداوند با این مثال بسیاری را گمراه و بسیاری را راهنمایی می کند؛ بنابراین، این مثالی بی معناست؛ چرا که اگر عده ای را رهنمون کند و نفع رساند، عده ای را نیز به گمراهی کشد و آسیب رساند. خداوند یاوه  آنان را پاسخ داد و فرمود: «وَمَا یُضِلُّ بِهِ» یعنی خداوند با این مثل گمراه نمی کند «اِلاَّ الْفَاسِقِینَ» مگر کسانی که با نیاندیشیدن در آن مثال، و معنا کردن آن بر خلاف معنایی که خداوند به آن دستور داده، در حق خود ستم کردند. سپس خداوند عز و جل به وصف آن نافرمانان که از دین خدا و اطاعت از او خارج شدند پرداخت و فرمود: «الَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ» که از آنها برای پروردگاری خویش و پیامبری محمّد صلی الله علیه و آله و امامت علی علیه السلام و دوستداری و ارجمند داشتن شیعیان ایشان گرفت.

 

«مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ» و محکم و استوار کردن آن «وَیَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ» از جمله پیوند با خویشاوندان و آشنایان که بایست در حقشان تعهدپذیر باشند و حقوقشان را به جای آورند و نیز برترین پیوند که واجب  ترین حقوق را به دنبال دارد؛ یعنی پیوند با محمّد صلی الله علیه و آله، حقی که محمّد صلی الله علیه و آله بر گردن آنها دارد، همچون حق پدر و مادر بر گردن انسان است؛ بلکه محمّد صلی الله علیه و آله حقی والاتر از آن دو بر آنها دارد و هم چنین پیوند با او آن چنان والاست که گسستن آن بسی شرم آورتر و شرارت بارتر است. «وَیُفْسِدُونَ فِی الأَرْضِ» با سرباز زدن از پیروی آن کس که خداوند امامتش را بر آنها واجب نمود و با باور داشتن به امامت کسی که خداوند مخالفت با او را بر آنها واجب نمود. «أُولَئِکَ» که چنین صفاتی دارند «هُمُ الْخَاسِرُونَ» راه دوزخ را در پیش گرفته، از بهشت به دور مانند و این چنین به خود و یارانشان زیان رسانند؛ چه زیان هنگفتی که تا همیشه عذاب بر آنان واجب گشت و آسایش جاودانه از آنان رخت بربست!

 

حضرت فرمود: امام محمّد باقر علیه السلام فرمود: بدانید هر کس  آن چه را که در آن به آگاهی اطمینان بخشی نمی رسد به رأی ما واگذارد، چرا که ما را دانایان حقیقت گویی می داند که با آشکار ترین دلایل از امور آگاهیم؛ خداوند متعال نیز چنان کاخ هایی را در بهشت به او واگذارد که منزلت آنها را نه او و نه هیچ کس دیگر به جز خدایی که آنها را آفریده و به او ارزانی داشته نمی داند. بدانید آن کس که بحث و جدل را کنار بگذاشت و به سپردن امور به دست ما بسنده کرد و از آزار رساندن به ما دست برداشت، خداوند او را بر پل صراط باز ایستاند و فرشتگان نزدش آیند و با او بر سر کردارش جدل کنند و او را از گناهانش آگاه سازند؛ به ناگاه ندایی از سوی خداوند عز و جل در رسد:  ای فرشتگان من، این بنده ام در دنیا به جدل نپرداخت و امور را به دست امامانش سپرد، پس با او جدل نکنید او را در بهشت من به امامانش بسپارید تا همان گونه که در دنیا از ایشان فرمانبردار بود در این جا نیز نزدشان سکنی گزیند. اما آن کس که چرا و چگونه کرد و مخالفت ورزید و همه چیز را منکر شد، در آن روز فرشتگان بر پل صراط به او گویند:  ای بنده  خدا، همان طور که در دنیا با آنان که در باره  امامانت سخن می گفتند جدل کردی، اکنون نیز ما را از کردارت آگاه ساز و بر سر آن به جدل بنشین. در آن هنگام ندا آید: در باره  کردارش راست گفتید، پس با او درخور کردارش رفتار کنید، بدانید که او را می ایستانند و او ایستاده، حساب پس می­دهد و حساب کردارش، رو به درازا می گذارد و در آن حساب، عذابش شدت می یابد. چه جانکاه است پشیمانی او و چه دردناک است افسوس های او در آن جا که تنها رحمت خداست که می تواند نجاتش دهد! البته اگر در دنیا همه  فرامین دینش را فرو ننهاده باشد، وگرنه در آتش دوزخ تا ابد گرفتار خواهد شد. حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمود: هر کس در دنیا به نذرها و سوگندها و قول های خود وفا کرده باشد در آخرت، چنین بشنود:  ای فرشتگان، این بنده در دنیا پیمان های خود را استوار داشت، پس در این جا به  آن چه که به او وعده دادیم وفا کنید و از او درگذرید و با او بحث نکنید؛ آن گاه فرشتگان او را به سوی بهشت روانه کنند. اما آن کس که پیوند با خویشاوندان خود برید، اگر با خویشان محمّد  صلی الله علیه و آله پیوند بسته باشد، خویشان محمّد صلی الله علیه و آله برایش نزد خویشاوندانش شفاعت کنند و گویند: از اعمال نیک ما و عبادات ما هر چه خواهی بردار و از او درگذر. سپس به او هر چه خواهد دهند و او از آن خویشاوند خود درگذرد و خداوند نیز به خویشان بخشنده ی محمّد  صلی الله علیه و آله بدون هیچ کم و کاستی پاداش این بخشندگی را ارزانی دارد؛ و اگر آن کس با خویشاوندان خود پیوند بسته باشد، اما از خویشان محمّدصلی الله علیه و آله و سلم بریده باشد و حق ایشان را پایمال کرده باشد و از جایگاهی که خداوند برایشان واجب نمود بازشان داشته باشد و اسامی و لقب های ایشان را بر دیگران نهاده باشد و بر اهل ولایت ایشان که مخالف او بوده اند، نام های توهین آمیز گذاشته باشد، به او گفته شود:  ای بنده  خدا، تو دشمنی با خاندان پاک محمّد صلی الله علیه و آله و امامان خود را برای دوستی با دشمنان ایشان برگزیدی، پس اکنون از هم آنان کمک بخواه تا یاریت کنند و او هیچ یاور و فریادرسی برای خود نمی یابد و به سوی عذاب دردناک و خفت بار دوزخ سرازیر می شود.

 

حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمود: هر کس ما را به اسم های شایسته ما، نام نهد و به لقب های بایسته ما، لقب دهد و نام های در خور ما را بر دشمنانمان نگذارد و لقب های ما را به آنان ندهد، به جز به هنگام ضرورت که ما خود نیز در این هنگام، ناگزیر دشمنانمان را به اسم ها و لقب های خودمان نام و لقب می دهیم؛ در روز قیامت خداوند متعال در باره  چنین کسی به ما می فرماید: برای این دوستانتان هر  آن چه می خواهید بطلبید تا به آن یاریشان کنید و ما برای آنها از درگاه خداوند عز و جل آن چنان  طلبی کنیم که زمین و هر  آن چه در اوست در برابر آن همچون خردلی در برابر آسمان ها و زمین باشد و خداوند متعال آن را بلکه چندین و چند برابر آن را به ایشان ارزانی دارد. به حضرت امام محمّد باقر  علیه السلام گفتند: برخی کسان که خود را دوستدار شما می دانند گمان می کنند منظور از پشه، علی  علیه السلام و منظور از فراتر از آن یعنی مگس، محمّد  صلی الله علیه و آله است. حضرت فرمود: آنان چیزی در این باره شنیده اند، اما در جای خود قرارش نمی دهند. روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله در کنار علی  علیه السلام ایستاده بود. ناگهان شنید که کسی می گوید: هر چه خدا و محمّد بخواهند و کس دیگری می گوید: هر چه خدا و علی بخواهند. رسول خدا صلی الله علیه و آله به آنها فرمود: محمّد و علی را با خدای متعال یکی نکنید بلکه بگویید: هر چه خدا بخواهد، سپس محمّد بخواهد و هر چه خدا بخواهد سپس، علی بخواهد. خواست خداوند، خواست چیره ایست که هیچ چیز با آن برابری و هم پایی و نزدیکی نمی کند و محمّد رسول خدا  صلی الله علیه و آله در برابر خداوند و قدرت او تنها همچون مگسی است که در این جاده های فراخ در پرواز است و علی علیه السلام در برابر خداوند و قدرت او تنها چون پشه ایست که در تمامی این جاده ها در پرواز است، جز این که لطف خدای متعال بر محمّد و علی آن چنان است که لطف او به تمامی بندگانش با آن همسان نشود. این چیزی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله در چنین جایگاهی با یاد کردن از مگس و پشه فرمود. پس ربطی به این کلام خداوند متعال ندارد: «اِنَّ اللَّهَ لاَ یَسْتَحْیِی أَن یَضْرِبَ مَثَلًا مَّا بَعُوضَةً»#4#

 

2) امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: خداوند از آن رو پشه را مثال زد که او همه ی  آن چه را در آفرینش فیل با آن بزرگی و آن دو عضو افزون نهاد، در آفرینش پشه نیز با همه  کوچیکش قرار داد؛ پس بدین وسیله خواست تا توجه مؤمنان را به ریز نقشی آفرینش خود و شگفتی خلقتش جلب کند.#5#

 

1 - حج/ 73

2 - حج/ 73

3 - عنکبوت/ 41

4 - تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، ص 205، ح 95 و 96

5 - مجمع البیان ج 1، ص 135 چاپ اعلمی بیروت

 

وهابیت:مکتب تفکیک یاجریان نو اخباری گری

3-2-3)مکتب  تفکیک  یا  جریان  نو  اخباری  گری  

در  دوران  معاصر   ظاهرگرایی  جریانی  مقطعی  و  زودگذر  در  تاریخ  تفکر  اسلامی  نبوده،  بلکه  یک  جریان  دامنه  دار  در  طول تاریخ   بوده  که  در  هر  دوره  ای  با  نام  و  مسمای  خاصی  نمود  و  ظهور  یافته  است.  در  دوران  معاصر  نیز  با  نام مکتب  .تفکیک  پا  به  عرصه  ظهور  گذاشته  است   آنچه  به  عنوان«مکتب  تفکیک  »خوانده  میشود  عمری  کمتر  از  یک  سده  دارد.  اصط  لح«مکتب  تفکیک» در   اوایل  دهه  هفتاد  شمسی  از  سوی  محمدرضا  حکیمی  نوبیسنده  معاصر  از  راه  نگارش  کتابی  به  همین  عنوان بر   سر  زبانها  افتاد.  مقصود  از  تفکیک  این  اعتقاد  آن  است  که  حقایق  دین  راستین  و  معرفت  صحیح  صرفا همان   ،معارفی  است  که  در  قرآن  کریم  آمده  و  بوسیله  پیامبر  اکرم(ص)و  ائمه  (ع)تعلیم  داده  شده است.(حکیمی  1305  ،189)این  دیدگاه  از  این  رو  تفکیک  نامیده  شده  است  که  مدافعان  این  دیدگاه   تلاش  می  کنند میان  «معارف  قرآن  کریم  که  توسط  پیامبر  اکرم(ص)  و  اوصیای  ایشان  تعلیم  داده  شده»  و«سایر  آموزه  ها  » تفکیک   ،نمایند.  مقصود  از  سایر  آموزه  ها  بیشتر  آموزه  های  فلسفی  و  عرفانی  است.(ر. ک:همان49-   40  )به عبارت  .دیگر،  مقصود  از  تمایز  و  تفکیک،  جدایی  بین  قلمرو  معرفتی  وحی  با  قلمرو  معرفتی  عقل  وعرفان  است  تاسیس  مکتب  تفکیک  را  به  مرحوم  میرزا  مهدی  اصفهانی  نسبت  می  دهند.  دورس  معارفی  مرحوم  میرزا دو   ویژگی  مهم  داشت:  یکی  تکیه  فراوان  بر  روایات  معصومان  و   لش  برای  خالص  سازی  معارف  دینی  از هرآنچه   ،سخن  غیر  معصوم  است  و  دیگری  مخالفت  شدید  با  حکمت  و  عرفان.(وکیلی1362 ،15-   53  ) سیدجعفر  سیدان  و  محمدرضا  حکیمی  برجسته  ترین  چهره  ها  ی  مکتب  تفکیک  جهان  معاصر  هستند. محمدرضا   حکیمی  بعد  از  انق  لب  با  مسکن  گزیدن  در  تهران  و  تدوین  آثاری  از  خود  به  ترویج  مکتب  تفکیک مشغول  .است   بنابراین  هرچند  به  تصریح  پیروان  مکتب  تفکیک،  این  مکتب  پیشینه  ای  بیش  از  یک  قرن  ندارد،  اما  با مطالعه  و  تحقیق  روشن  میشود  که  مبانی  مکتب  تفکیک  در   کلام  پیشینیان  یافت  می  ،  شود،  درواقع  مکتب تفکیک  جریانی  است  که  در  ارزش  و  اعتبار  روش  عقلی  تردید  دارد،  تردید  در  اعتبار  روش  عقلی  موجب  می  گردد که   این  جریان  به  ورطه  ظاهرگرایی  در  افتد  و  جریان  ظاهر  گرایی  یک  حرکت  و  جریان  جدید  و  نو  در  فهم متون دینی  نیست،  بلکه  این  جریان  یک  حرکت  پرشتاب  و  تاثیرگذار  بوده  که ازدوران و  .تا  به  امروز  ادامه  داشته  است  البته  ناگفته  نماند  که  با  تقسیم  مکتب  تفکیک  به  سه  دوره،  می  ،توان  گفت  که  نسل(دوره)دوم  اصحاب تفکیک  تا  حدودی  و  بصورت  ظنی  و  نسل  سوم  اصحاب  تفکی  ک  به  طور  کامل  از  نفی  ارزش  و  اعتبار  عقل  دست کشیده   ،و  به  صراحت  به  اعتبار  آن  تاکید  دارند.(ر.م:  عبدی1362 ،30-   98 )

تفاسیر برگذیده:سوره بقره آیات ۲۳الی۲۵

بسم الله الرحمن الرحیم

«وَاِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَی عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءکُم مِّن دُونِ اللّهِ اِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ (۲۳) فَاِن لَّمْ تَفْعَلُواْ وَلَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ الْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ (۲۴) وَبَشِّرِ الَّذِین آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ کُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا مِن ثَمَرَةٍ رِّزْقًا قَالُواْ هَذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُواْ بِهِ مُتَشَابِهًا وَلَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِیهَا خَالِدُونَ (۲۵)»

 

[و اگر در  آن چه بر بنده خود نازل کرده‏ایم شک دارید، پس اگر راست می‏گویید، سوره‏ای مانند آن بیاورید و گواهان خود را غیر خدا فرا خوانید* پس اگر نکردید و هرگز نمی‏توانید کرد، از آن آتشی که سوختش مردمان و سنگها هستند و برای کافران آماده شده بپرهیزید* و کسانی را که ایمان آورده‏اند و کارهای شایسته انجام داده‏اند، مژده ده که ایشان را باغهایی خواهد بود که از زیر (درختان) آنها جویها روان است؛ هر گاه میوه‏ای از آن، روزی ایشان شود، می‏گویند: این، همان است که پیش از این (نیز) روزی ما بوده و مانند آن (نعمت ها) به ایشان داده شود و در آنجا همسرانی پاکیزه خواهند داشت و در آنجا جاودانه بمانند]

 

1) امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: هنگامی که خداوند برای کفرپیشگانی که آشکارا پیامبری محمّد صلی الله علیه و آله را انکار می کردند و نیز  برای دشمنان منافق رسول خدا صلی الله علیه و آله که کلام محمّد صلی الله علیه و آله را در باره  برادرش علی علیه السلام نمی پذیرفتند و باور نمی کردند که محمد صلی الله علیه و آله از جانب خداوند سخن می گوید، نشانه ها و معجزات محمّد صلی الله علیه و آله و نیز نشانه هایی را که در باره  علی علیه السلام در مکه و مدینه آشکار کرد را مثال آورد، آنان سرکش تر شدند و بیشتر گردنکشی کردند، فرمود: «وَاِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَی عَبْدِنَا» تا جایی که انکار می کنید محمّد صلی الله علیه و آله رسول خداست و  آن چه بر او نازل شده کلام من است؛ حال آن که نشانه های شگفت انگیزی در اثبات امر او برایتان نمایان ساخته ام؛ نشانه هایی چون ابری که در سفرهایش بر او سایه می افکند یا اجسام بی  جانی همچون کوه ها و صخره ها و سنگ ها و درختان که بر او درود می فرستادند یا مصون ماندن او از شر کسانی که قصد جانش را کرده بودند و قتل آنها به دست او، یا آن دو درخت دور از هم که به هم پیوستند تا او در پشتشان بنشیند و پس از آن که نیازش برآورده گشت همچون قبل، به مکان خود بازگشتند. یا آن درختی که او فرایش خواند، پس اجابت کرد و سر به زیر و رام به سوی او به راه افتاد و سپس به آن فرمان داد که بازگردد، پس گوش به حرف و فرمان بر به جای خود برگشت؛ «فَأْتُواْ» ای گروه قریش و یهود و ای گروه دشمنان که اسلام آورده اید اما از آن سرباز می زنید، و ای گروه فصیحان و بلیغان و سخنوران «سُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ» مانند محمّد صلی الله علیه و آله، مردی از میان شما که خواندن و نوشتن نمی دانست و درسی نخواند و در جهان رفت و آمدی نکرد و نزد کسی دانشی نیاموخت و شما از او چه در وطن بود و چه در سفر با خبر بودید و چهل سال بدین سان بر او گذشت و سپس به ناگاه، صاحب کامل ترین دانش ها از دانش اولین انسان ها گرفته تا دانش آخرین آنها شد. حال اگر در این آیات شک دارید همچون این مرد، همانند این کلام را بیاورید تا ثابت شود که او چنان که می پندارید دروغ می گوید؛ چرا که اگر کسی جز خدا چیزی داشته باشد در میان آفریدگان او، کس دیگری نیز باشد که همانند آن چیز را داشته باشد؛ پس  ای جماعت کتاب خوان یهودی و نصرانی اگر در قوانین دینی که محمّد صلی الله علیه و آله برایتان آورده تردید دارید و در این که او سرور اوصیا برادرش علی بن ابی طالب علیه السلام را در مقام وصی خود منصوب کرده شک دارید، حال آن که او معجزات خود را برایتان آشکار کرد و دیدید که گوشت مسموم کتف گوسفند با او حرف زد، یا گرگ با او سخن گفت، یا چوب منبر از شوق او به صدا درآمد، یا خداوند خطر سمی را که یهودیان در غذایشان ریخته بودند از او دفع کرد و این بلا را به خودشان بازگرداند و با آن هلاکشان کرد، و یا غذای کم را بر ایشان  زیاد کرد «فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ» یعنی از دیگر کتاب های آسمانی مثل قرآن از جمله تورات و انجیل و زبور و صحف ابراهیم و کتاب های چهارده گانه. اما شما در هیچ یک از دیگر کتاب های خداوند متعال سوره ای را همچون یک سوره از این قرآن نمی یابید؛ پس  ای جماعت یهودی و مسیحی، چگونه کلام محمّد صلی الله علیه و آله کلام خود اوست وقتی از دیگر سخنان و کتاب های خداوند برتر است؟

 

سپس به آن جماعت فرمود: «وَادْعُواْ شُهَدَاءکُم مِّن دُونِ اللّهِ»  ای بت  پرستان بت هایی که می پرستید را فراخوانید و  ای نصرانی ها و یهودیان شیطان های خود را فراخوانید و ای کسانی که در میان مسلمانانید و نفاق می ورزید رفیقان بی دین خود، همان دشمنان خاندان محمّد صلی الله علیه و آله و دیگر یارانتان را فراخوانید، تا در آن چه می خواهید یاریتان کنند. «اِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ» که محمّد صلی الله علیه و آله این قرآن را از جانب خود و از زبان خود آورده و خدای عز و جل آن را بر او فرو نفرستاده و آن چه در برتری علی علیه السلام بر همه  امّت خود بیان کرده و اداره  امورشان را به او سپرده به فرمان خداوندی که بهترین داوران است، نمی باشد.

 

سپس خداوند عز و جل فرمود: «فَاِن لَّمْ تَفْعَلُواْ» یعنی  ای ستیزه جویان با حجت های پروردگار جهانیان، اگر نیاورید «وَلَن تَفْعَلُواْ» یعنی هرگز نخواهید توانست چنین کنید «فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ» هیزم آن انسان و سنگ باشد، شعله ور شود و دوزخیان را عذاب کند. «أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ» کسانی که کلام خدا و پیامبرش را دروغ می شمارند و با حضرت علی علیه السلام ولی او و وصی او آتش دشمنی می افروزند. پس بدانید که از آوردن چنین سوره ای ناتوانید؛ چرا که این کتاب از سوی خدای متعال است و اگر از سوی آفریدگان او بود یارای ستیز با آن را داشتید. پس از آن که در مقابل سرزنش قرآن و مبارزطلبی آن ناتوان شدند، خداوند عز و جل فرمود: «قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الاِنسُ وَالْجِنُّ عَلَی أَن یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لاَ یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ کَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیرًا» [بگو: اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند، مانند آن را نخواهند آورد هر چند برخی از آنها پشتیبان برخی (دیگر) باشند]. #1#

 

2) امام سجاد علیه السلام فرمود: خداوند عز و جل فرمود: «وَاِن کُنتُمْ» ای بت  پرستان و یهودیان و دیگر ستیزه جویانی که قرآن محمّد صلی الله علیه و آله را انکار می کنید و نمی پذیرید که او برادرش علی علیه السلام را برتری داد، او را که برترین ارجمندان و ارجمندترین جهادگران است و در یاری پرهیزکاران و سرکوب گناهکاران و نابود کردن کفرپیشگان و گستراندن دین خدا در بین جهانیان هیچ همتایی ندارد. «وَاِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَی عَبْدِنَا» تا پرستش بت ها را به جای خدا براندازد و از دوستی دشمنان خدا و دشمنی دوستان او باز دارد و شما را بر آن دارد که از برادر رسول خدا پیروی کنید و او را امام گیرید و باور داشته باشید که او چنان ارجمند و برتر است که خدای عز و جل هیچ ایمانی را بدون او و هیچ طاعتی را بدون ولایت او نمی پذیرد؛ و می پندارید که محمّد آن کتاب را از خود درآورده و به خداوند نسبت می دهد، پس اگر چنین است که شما می پندارید «فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ»، یعنی همانند محمّد، او که بی سواد بود و هیچ گاه نزد با سوادان آمد و شد نداشت و نزد هیچ کس شاگردی نکرد و دانشی نیاموخت. کسی که از او چه در وطن بود و چه در سفر، باخبر بودید و هرگز شما را به سوی دیاری دگر ترک نگفت مگر این که گروهی از شما از حالش باخبر و از اخبارش آگاه بود. سپس این کتاب را با چنین شگفتی هایی برایتان آورد. اگر چنان که می پندارید این کتاب کلام خودش باشد، شما فصیحان و بلیغان و شاعران و ادیبانی هستید که در هیچ دین و امّت دیگری همانندی ندارید و اگر او دروغگو باشد، زبانش زبان شما و جنسش جنس شما و سرشتش، سرشت شماست. از این رو، نبرد با کلام او برایتان ممکن خواهد بود؛زیرا گروهی چون شما میتوانید کلامی بهتر از آن و یا مثل آن بیاورید؛ چرا که اگر چیزی از سوی بشر و نه از سوی خداوند آمده باشد، به حتم انسانی دگر نیز خواهد توانست چیزی همانند آن بیاورد. پس همانند این کلام را بیاورید تا مرتبت آن را بشناسید و در احوالتان به دیگر همتایان خود بپیوندید، بدون شک ادعایتان ناروا و دروغی است که به خدای متعال می بندید. «وَادْعُواْ شُهَدَاءکُم مِّن دُونِ اللّهِ» کسانی که می پندارید بر حقانیت شما و همانندی کلامتان با کلام محمّد صلی الله علیه و آله، گواهی می دهند و گواهان شما آنانند که می پندارید نزد پروردگار جهانیان به عبادت های شما گواهی می دهند و نزد او برای شما شفیع می گردند «اِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ» در سخن خود که می گویید محمّد صلی الله علیه و آله، آن کتاب را از خود درآورده است.

 

سپس خداوند عز و جل فرمود: «فَاِن لَّمْ تَفْعَلُواْ» کاری که شما را در آن به مبارزه طلبیدم «وَلَن تَفْعَلُواْ» یعنی هرگز آن کار از شما بر نمی آید و توان آن را ندارید؛ پس بدانید که شما یاوه گویید و محمّد راستگوی امانت  داری است که برای پیام آوری پروردگار جهانیان برگزیده شده و توسط «جبرئیل» روح الامین و برادر خویش، امیر مؤمنان و سرور اوصیا علی علیه السلام تأیید شده است.  آن چه را که از امر و نهی خدای متعال، برایتان باز می گوید و  آن چه را که در فضیلت علی علیه السلام وصی و برادر خود، نزدتان بیان می کند تأیید کنید «فَاتَّقُواْ» از آن عذاب «النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا- یعنی هیزم آن- النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ» سنگ زاج که داغ  ترین چیزهاست «أُعِدَّتْ» آن آتش «لِلْکَافِرِینَ» به محمّد صلی الله علیه و آله و گله مندان به پیامبری وی و آنان که علی علیه السلام را از رسیدن به حقش باز می دارند و از پذیرفتن امامت او سرباز می زنند. سپس فرمود: «وَبَشِّرِ الَّذِین آمَنُواْ» به خدا و آنان که پیامبریت را تأیید کردند و تو را امام خویش گرفتند و کلامت را تأیید کردند و در کردارت با تو همساز شدند و پس از تو برادرت علی را امام خویش گرفتند و او را وصی شایسته  تو برشمردند و به فرمان او گردن نهادند و به راهی که ایشان را رهنمون شد روی آوردند و به هر آن چه در مورد تو ایمان دارند در مورد او نیز بدان ایمان آوردند، به جز مقام پیامبریت که در آن یگانه هستی. آنان فرجامشان به بهشت نیانجامد، مگر آن که او را دوست داشته باشند و کسانی را که خداوند در میان فرزندان او برایشان مشخص کرده دوست بدارند و دوستدار دیگر پیروان ولایت او باشند و با دشمنان و ستیزه جویانش دشمنی ورزند و آتش دوزخ، آنان را وانگذارد و از عذاب رهایی نبخشد، مگر آن که از دوستی با مخالفان علی و خاندان او و پیروانش پرهیز کرده و از یاری کینه توزان ایشان دوری کنند. «وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ» و به  آن چه که خداوند برایشان واجب کرده عمل کنند و از  آن چه برایشان حرام دانسته بپرهیزند و همانند آنان که به تو کفر ورزیدند نباشند؛ پس آنان را نوید ده «أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ» بوستان هایی که «تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ» از زیر درختانش و سراهایش «کُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا» از آن بهشت «مِن ثَمَرَةٍ» از میوه های آن «رِّزْقًا» برایشان غذا آورند «قَالُواْ هَذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِن قَبْلُ» در دنیا و اسم هایشان همان اسم هایی است که در دنیا داشتند مانند سیب و به و فلان و فلان و تفاوتشان با  آن چه در دنیا بود در این است که این جا در نهایت دلپذیری هستند و همچون میوه های دنیا به نجاست و دیگر چیزهای نفرت انگیز مثل زرداب و چرکاب و خون تبدیل نشوند و تنها پس از خورده شدن، عرقی بر اندام مؤمنان روان سازند که بویی دلپذیرتر از بوی مشک دارد.

 

«وَأُتُواْ بِهِ» نعمت هایی از میوه های آن بوستان ها «مُتَشَابِهًا» همه همانند هم، گزیده و بی عیب و از هر گونه ای در نهایت دلپذیری و گوارایی باشند و نه همچون میوه های دنیا که برخی نارسیده و برخی دگر رسیدگی را درگذرانده رو به گندیدگی و ترشی و تلخی و دیگر اوصاف ناخوشایند گذارده باشند و نیز در رنگ و آب همچون یکدیگر اما در طعم گوناگونند. «وَلَهُمْ فِیهَا» در آن باغ ها «أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ» از هر گونه ناپاکی و ناپسندی و از حیض و خون رحم پاک باشند و از حیله گری و پنهان کاری و نیرنگ بازی و حسودی به دور باشند و شوهرستیز و درشت صدا و پلیدزبان و زشت گوی نباشند و هیچ عیب و هیچ خلق ناپسندی در آنها راه نیافته باشد. «وَهُمْ فِیهَا خَالِدُونَ» در آن بوستان ها و باغ های بهشتی جاودان سکنی گزینند.#2#

 

3) امام سجاد علیه السلام فرمود:  ای جماعت شیعه ما، دیر یا زود بهشت، شما را درخواهد یافت، اما در به دست آوردن درجات آن از هم پیشی گیرید و بدانید آن کس از شما در آن درجات والاتر است و در کاخ ها و خانه ها و سراهای نیک تری جای می گیرد که در حقّ برادران مؤمنش وظیفه  شناس  تر و برای نیازمندانشان دلسوزتر باشد. خداوند عز و جل هر یک از شما را به پاداش هر کلمه  نیکی که به برادر مؤمن نیازمندش گوید، بیش از  آن چه که در صد هزار سال به گام خود ره بسپارد به بهشت نزدیک تر سازد؛ حتی اگر او در زمره  دوزخیان و در عذاب باشد. پس نیکی به برادرانتان را کوچک نشمارید که هیچ چیز همچون آن، به شما سود نخواهد رساند.#3#

 

4) امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: جبرئیل علیه السلام این آیه را این گونه بر محمّد صلی الله علیه و آله فرو فرستاد: «اِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَی عَبْدِنَا - در باره  علی علیه السلام- فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ»#4#

 

 

 

1 - تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، ص 151، ح 76 و اسراء/ 88

2 - تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، ص 200، ح 92

3 - تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، ص 204، ح 94

4 - کافی، ج 1، ص 345، ح 26

 

تفاسیر برگذیده:سوره بقره آیات۲۱و۲۲

بسم الله الرحمن الرحیم

«یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (۲۱)»

 

[ای مردم! پروردگارتان را که شما و کسانی را که پیش از شما بوده‏اند آفریده است، پرستش کنید، باشد که به تقوا گرایید]

 

1) امام حسن عسکری علیه السلام نقل فرمود که امام سجاد علیه السلام در باره  کلام خداوند متعال «یَا أَیُّهَا النَّاسُ» فرمود: یعنی فرزندان حضرت آدم که اطاعت از فرامین دین خدا برایشان واجب شده «اعْبُدُواْ رَبَّکُمُ» از فرمانی که پروردگارتان به شما داده پیروی کنید و باور داشته باشید که هیچ خدایی به جز الله نیست، یگانه است و هیچ همتایی ندارد و مثل و مانندی برایش نباشد. دادگری است که ستم نکند و بخشنده ایست که بخل نورزد و بردباری است که شتاب نکند و دانایی است که سخن بیهوده نراند و نیز محمّد صلی الله علیه و آله بنده و فرستاده ی اوست و خاندان محمّد صلی الله علیه و آله در میان خاندان دیگر پیامبران، بهترین است و علی علیه السلام در میان خاندان محمّد صلی الله علیه و آله بهترین است و یاران مؤمن محمّد صلی الله علیه و آله، در میان یاران دیگر پیامبران بهترین و امّت محمّد صلی الله علیه و آله در میان امت های دیگر پیامبران، بهترین هستند. سپس خدای عز و جل فرمود: «الَّذِی خَلَقَکُمْ»، او را بپرستید که شما را از نطفه ای برساخته از آبی پست و بی مقدار آفرید و تا مدتی معین آن نطفه را در جایگاهی استوار قرار داد و سرنوشت آن را رقم زد و بر این کار توانا آمد. به راستی که پروردگار جهانیان چه نیک تواناست. و فرمود: «اعْبُدُواْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ» یعنی او را با بزرگداشت محمد صلی الله علیه و آله و علی بن ابی طالب علیه السلام بپرستید «الَّذِی خَلَقَکُمْ» تک تک شما را جان داد و سپس آراسته نمود و به بهترین صورت شکل بخشید. سپس خدای عز و جل فرمود: «وَالَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ» خداوند همه ی گونه های مردمان پیش از شما را آفرید «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» این کلام خداوند دو وجه دارد: یکی این که یعنی خداوند پیشینیان شما را آفریده باشد که پرهیزکار گردید یعنی تقوا پیشه کنید، همانند دیگر کلام خدای عز و جل «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْاِنسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ» [جن و انس را نیافریدم جز برای آن که مرا بپرستند]#1# و دوم این که یعنی کسی را که شما را و پیشینیان شما را آفرید بپرستید، باشد که پرهیزکار گردید. یعنی او را بپرستید باشد که از آتش دوزخ پروا پیشه کنید. این امید بخشی از سوی خداوند واجب است؛ چرا که او بزرگوارتر از آن است که بنده اش را بدون هیچ نوید بهره ای، خطاب دهد و یا او را به نیکی خود آزمند گرداند، سپس ناامیدش بگذارد. آیا نمی بینی رفتار بنده ای از بندگان او چقدر ناپسند بود وقتی به مردی گفت: مرا خدمتی کن، باشد که به من سودی رسانی و باشد که من نیز به خاطر آن به تو سودی رسانم. آن مرد به او خدمت کرد اما او ناامیدش کرد و سودی به او نرساند. خداوند عز و جل در کارهای خود بزرگوارتر از بندگانش و در ناپسندی کردار دورتر و جدای از آنهاست. #2#

 

 

 

1 - ذاریات/ 56

2 - تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، ص 139، ح 68 - 71 

 

«الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاء بِنَاء وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّکُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلّهِ أَندَادًا وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ (۲۲)»

 

[همان (خدایی) که زمین را برای شما فرشی (گسترده) و آسمان را بنایی (افراشته) قرار داد و از آسمان، آبی فرود آورد و بدان، از میوه‏ها رزقی برای شما بیرون آورد؛ پس برای خدا همتایانی قرار ندهید در حالی که خود می‏دانید]

 

1) از حضرت علی بن حسین  علیه السلام روایت شده که ایشان در باره   کلام خداوند متعال «الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاء بِنَاء» فرمود: خداوند زمین را هماهنگ با سرشتتان و سازگار با بدن هایتان بنا نهاد و آن را چنان گرم و پر حرارت نساخت که بدن هایتان را بسوزاند و نه چنان سرد که منجمدتان سازد و نه چنان عطرآگین که به مغزهایتان آسیب رساند و نه چنان بدبو که هلاکتان کند و نه همچون آب، چنان نرم و روان که غرقتان کند و نه چنان سخت و سفت که از ساخت خانه و عمارت و یا کندن قبر برای مردگانتان بازتان دارد. بلکه خداوند عز و جل به گونه ای استوارش ساخت که از آن بهره برید و آن را درخور شما و سازگار با بدن ها و ساخت و سازتان بنایش نهاد و در آن چیزهایی گذاشت که با آنها به ساخت خانه و کندن قبر و بسیاری از بهره های دیگر دست یابید و این چنین زمین را برایتان بستری قرار داد. سپس خدای عز و جل فرمود: «وَالسَّمَاء بِنَاء» یعنی آسمان را همچون سقفی بالای سرتان حفظ کرد و خورشید و ماه و ستارگان را در آن به گردش انداخت تا از آنها بهره مند شوید. سپس خداوند متعال فرمود: «وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً» یعنی باران را از آسمان فرو فرستاد تا بر قله های کوه ها و تپه ها و گودال ها و دره هایتان ببارد و آن را گاه قطره قطره و گاه سنگین و پربار، در جای جای زمین پراکند تا سیرابش کند و به یک باره بر نقطه ای فرو نفرستاد که زمین ها و درختان و کشتزارها و میوه هایتان را تباه کند. سپس خدای عز و جل فرمود: «فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّکُمْ» یعنی  آن چه را که از زمین برایتان می رویاند «فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلّهِ أَندَادًا» یعنی بت ها را همسان و همانند او قرار ندهید، بت هایی که نمی اندیشند و نمی شنوند و نمی بینند و بر هیچ چیز توانا نیستند «وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ» که آفرینش هیچ یک از این نعمت های ارزشمند که پروردگارتان از سر لطف به شما ارزانی کرده، در توان آنها نیست. #1#

 

 

 

1 - توحید صدوق، ص 403، ح 11

 

تفاسیر برگذیده:سوره بقره آیات۱۹و۲۰

بسم الله الرحمن الرحیم

«اوْ کَصَیِّبٍ مِّنَ السَّمَاءِ فِیهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ یَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ فِی آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ واللّهُ مُحِیطٌ بِالْکافِرِینَ (۱۹) یَکَادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ کُلَّمَا أَضَاء لَهُم مَّشَوْاْ فِیهِ وَاِذَا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قَامُواْ وَلَوْ شَاء اللّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ اِنَّ اللَّه عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (۲۰)»

 

[چون (کسانی که در معرض) رگباری از آسمان که در آن تاریکیها و رعد و برقی است (قرار گرفته‏اند) از (نهیب) آذرخش (و) بیم مرگ، سر انگشتان خود را در گوشهایشان نهند، ولی خدا بر کافران احاطه دارد* نزدیک است که برق چشمانشان را برباید هر گاه که بر آنان روشنی بخشد، در آن گام زنند؛ و چون راهشان را تاریک کند، (بر جای خود) بایستند؛ و اگر خدا می‏خواست‏، شنوایی و بینایی‏شان را برمی‏گرفت که خدا بر همه چیز تواناست]

 

1) امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: سپس خدای عز و جل برای منافقان مثالی دیگر زد و فرمود: مثل  آن چه که این قرآن در خطاب به منافقان بیان می کند، قرآنی که بر تو  ای محمّد صلی الله علیه و آله! نازل شده و بیانگر یگانگی خداوند متعال بوده، پیامبری تو را آشکار ساخته و در اثبات شایستگی برادرت علی بن ابی طالب علیه السلام برای جایگاهی که تو او را در آن ایستاندی و محلّی که تو او را در آن فرود آوردی و مقامی که تو او را بدان فراز داشتی و حکومتی که تو او را بدان گماردی، دلایلی برجسته به دست داده است؛ «کَصَیِّبٍ مِّنَ السَّمَاءِ فِیهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ» حق تعالی فرمود:  ای محمّد صلی الله علیه و آله همان طور که در این باران چیزهایی وجود دارد که هر کس به آن دچار گردد هراسان شود، آنان نیز به خاطر سرباز زدن از بیعت با علی و ترس از این که تو  ای محمّد! به دورویی آنان پی ببری همانند همان کسی هستند که در این باران و رعد و برق گرفتار آید؛ همان طور که او از ترس این که رعد، قلبش را از جای برکند یا برق، آذرخشش را بر او فرود آورد به خویش می لرزد، آنان نیز در هراسند که تو ای محمّد، به کفرورزی آنان پی ببری و این، به کشته شدن و ریشه کن شدن آنها بیانجامد. «یَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ فِی آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ» همانند آن کسانی که به رعد و برق دچار گشته، انگشت های خود را در گوش هایشان فرو می کنند تا صدای رعد، قلب آنان را از جای نکند، آنان نیز انگشت هایشان را در گوش هایشان فرو می کنند در آن هنگام که می شنوند تو با آگاهی از حال آنان، بیعت  شکنان را لعنت کرده تهدید می نمایی. «یَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ فِی آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ» تا لعنت و تهدید تو را نشنوند، مبادا که رنگ رخسارشان دگرگون شود و یاران تو از آن نشانه دریابند که مراد از لعنت و تهدید تو هم اینان هستند؛ چرا که دگرگونی و آشفتگی در چهره  آنها چنین بنمایاند و این گونه اتهام آنان شدت یابد و از هلاک شدن به دست تو و فرمان تو بدین خاطر امان نیابند. سپس حق تعالی فرمود: «واللّهُ مُحِیطٌ بِالْکافِرِینَ» او بر آنها چیره است و اگر بخواهد دورویی منافقان آن جمع را برایت آشکار می گرداند و اسرارشان را برایت فاش می کند و فرمان کشتن آنان را به تو می دهد. سپس فرمود: «یَکَادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ» و این مثل مردمانی است که به برق آسمان گرفتار شدند؛ اما دیدگانشان را از آن برنگرفتند و چهره هایشان را از آن نپوشاندند تا بلکه چشمانشان از درخشش آن در امان ماند و نه تنها به راه رهایی خود از نور آن برق نگاه نکردند، بلکه در آن برق نگریستند، پس نزدیک بود که برق چشم هایشان را برباید. آن منافقان نیز گر چه آیات محکم قرآن در پیش رویشان قرار دارد و بر پیامبری تو گواه است و راستی و درستی تو را در منصوب کردن برادرت علی علیه السلام به امامت، آشکار می سازد و اگر چه معجزه هایی که از تو ای محمّد صلی الله علیه و آله، و از برادرت علی علیه السلام می بینند، پیش چشمشان قرار دارد و گواهی است بر این که امر تو و امر او حقیقتی است که هیچ تردیدی در آن راه ندارد؛ با این همه در دلایل و نشانه هایی که از قرآن و از تو و از برادرت علی بن ابی طالب علیه السلام می بینند نمی اندیشند. پس نزدیک باشد که در باره  حجت های تو از راه حق به دور افتند و این چنین هر آن عمل دگری که با آگاهی انجام داده اند، نیز باطل شود. چه، هر کس تنها از یک حق سرباز زند این انکار او را به سرباز زدن از هر حق دیگری بکشاند. از این رو آن که از یک حق سرباز زند، دیگر حقوقی که بر اوست نیز رو به باطل شدن گذارد؛ درست همانند آن کس که به جرم خورشید بنگرد و این چنین نور دیده اش از میان رود. سپس فرمود «کُلَّمَا أَضَاء لَهُم مَّشَوْاْ فِیهِ» هر گاه  آن چه که به حجت بودنش باور دارند پدید آید در راه آن گام بگذارند؛ یعنی در آن استوار گردند. آنان اگر اسبهایشان مادینه آورند و زنانشان پسر زایند و نخل هایشان پربار گردد و محصول کشتزارهاشان زیاد شود و تجارتشان رونق یابد و شیر در پستان هایشان فزونی یابد، می گویند: شاید این به برکت بیعت ما با علی علیه السلام باشد. او مردی خوش اقبال و مورد عنایت است. از این رو سزاوار است که در ظاهر از او پیروی کنیم تا در سایه  بخت او به سر بریم. «وَاِذَا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قَامُواْ» یعنی هر گاه اسب هایشان نرینه آورند و زنانشان دختر زایند و در تجارت خود سودی نکنند و نخل هایشان پربار نگردد و محصول کشتزارهاشان زیاد نشود به پا خیزند و گویند: این از بد شگونی بیعتی است که با علی علیه السلام بسته ایم و باوری که به محمّد صلی الله علیه و آله آورده ایم. این همانند کلام خداوند عزّ و جل است:  ای محمّد، «وَاِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ یَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِ اللّهِ وَاِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ یَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِکَ» [اگر (پیشامد) خوبی به آنان برسد می‏گویند: این از جانب خداست و چون صدمه‏ای به ایشان برسد می‏گویند: این از طرف توست]#1# خدای متعال فرمود: «قُلْ کُلًّ مِّنْ عِندِ اللّهِ» [بگو همه از جانب خداست]#2# و برآمده از حکم کارآمد او و قضای اوست و به خاطر بد یمنی و خوش یمنی من نیست. سپس خداوند عز و جل فرمود: «وَلَوْ شَاء اللّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ» تا نتوانند از پایدار ماندن کفرشان نسبت به تو و یاران مؤمنت جلوگیری کنند و این چنین ریختن خونشان واجب شود. «اِنَّ اللَّه عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» و هیچ چیز او را به ستوه نمی آورد. #3#

 

2) علی بن ابراهیم گفت: کلام حق تعالی «اوْ کَصَیِّبٍ مِّنَ السَّمَاءِ» یعنی همانند باران و این مثل کفار است و فرموده  او: «یَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ» یعنی نابینا می کند. #4#

 

 

 

1 - نساء/ 78

2 - نساء/ 78

3 - تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، ص 132، ح 67

4 - تفسیر قمی، ج 1، ص 47

 

تفاسیر برگزیده:سوره بقره آیات۱۶الی۱۸

بسم الله الرحمن الرحیم

«أُوْلَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرُوُاْ الضَّلاَلَةَ بِالْهُدَی فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ وَمَا کَانُواْ مُهْتَدِینَ (۱۶)»

 

[همین کسانند که گمراهی را به (بهای) هدایت‏ خریدند، در نتیجه داد و ستدشان سود(ی به بار) نیاورد و هدایت‏ یافته نبودند]

 

1) امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «أُوْلَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرُوُاْ الضَّلاَلَةَ» دین خدا را فروختند و به جایش کفر به خدا را گرفتند «فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ» یعنی در آخرت در این تجارت سودی نکرده اند؛ چرا که آنها آتش دوزخ و گونه های عذاب آن را با فروختن بهشت خریده اند، بهشتی که اگر ایمان می آوردند برایشان فراهم بود «وَمَا کَانُواْ مُهْتَدِینَ» به سوی راستی و درستی. #1#

 

1 - تفسیر منسوب امام حسن عسکری (ع)، ص 125، ح 64 

 

 

«مَثَلُهُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ نَارًا  فَلَمَّا أَضَاءتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللّهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَکَهُمْ فِی ظُلُمَاتٍ لاَّ یُبْصِرُونَ (۱۷) صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَرْجِعُونَ (۱۸)»

 

[مثل آنان همچون مثل کسانی است که آتشی افروختند و چون پیرامون آنان را روشنایی داد خدا نورشان را برد و در میان تاریکیهایی که نمی‏بینند رهایشان کرد* کرند، لالند، کورند؛ بنابراین به راه نمی‏آیند]

 

1) امام موسی کاظم علیه السلام فرمود: مثل آن منافقان «کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ نَارًا» تا به نور آن اطرافش را بنگرد؛ ولی چون دیده به پیرامون خود بگشاید، خداوند آن نور را با فرستادن باد یا بارانی خاموش کند. این مثلی است که حال آن منافقان را ماند. آن گاه که خداوند والا مرتبه از آنان در ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام بیعت گرفت، در ظاهر گواهی دادند و گفتند: هیچ خدایی به جز الله نیست؛ یگانه است و هیچ همتایی ندارد و محمّد، بنده و فرستاده  اوست و علی، ولی و وارث و خلیفه  او در میان امّت او و قاضی دین او و تحقّق بخش وعده های اوست و در اداره  امور بندگانش، جانشین اوست. پس بر این اساس، میراث ها به میراث بران رساند و پیمان زناشویی میان مؤمنان بنا نهد. آنها نیز به سبب اداره  امورشان از او فرمان برند و در دفاع از او نیک بکوشند و او را برادر خویش دانسته، از هر  آن چه خود را در برابر آن محفوظ می دارند، او را نیز حفاظت کنند و در این راه امر او به گوش جان شنوند. آنها به ظاهر پذیرا شدند و چون مرگ فرا رسد، در حکم پروردگار جهانیان گرفتار شوند. در آن دم خداوندی که هیچ سرّی بر او پوشیده نیست آنان را به سبب کفر پنهان در باطنشان عذاب دهد و این همان دمی است که نور آنان از میان می رود و در تاریکی عذاب خدا و سیاهی احکام عذاب آخرت درآمده، هیچ راه خروجی از آن نمی بینند و هیچ راه فرار استواری در آن نمی یابند. سپس خداوند فرمود: «صُمٌّ» یعنی در عذاب آخرت کر و «بُکْمٌ» در میان شعله های آتش دوزخ لال و «عُمْیٌ» کور شوند و این همانند دیگر کلام حق تعالی است: «وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی» [و روز رستاخیز او را نابینا محشور می‏کنیم]#1# و نیز «وَنَحْشُرُهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَی وُجُوهِهِمْ عُمْیًا وَبُکْمًا وَصُمًّا مَّأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ کُلَّمَا خَبَتْ زِدْنَاهُمْ سَعِیرًا» [و روز قیامت، آنها را کور و لال و کر، به روی چهره‏شان درافتاده برخواهیم انگیخت؛ جایگاهشان دوزخ است، هر بار که آتش آن فرو نشیند شراره‏ای (تازه) برایشان می‏افزاییم].#2#

 

2) جابر، از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت کرده است که ایشان در تفسیر کلام خدای عز و جل «کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءتْ مَا حَوْلَهُ» فرمود: همچون نورافشانی خورشید، نور محمّد صلی الله علیه و آله زمین را روشن کرد. خداوند خورشید را مثلی برای محمّد صلی الله علیه و آله و ماه را مثلی برای جانشین وی برشمرد و فرمود «هُوَ الَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاء وَالْقَمَرَ نُورًا» [اوست کسی که خورشید را روشنایی بخشید و ماه را تابان کرد]#3# و نیز «وَآیَةٌ لَّهُمْ اللَّیْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهَارَ فَاِذَا هُم مُّظْلِمُونَ» [و نشانه‏ای (دیگر) برای آنها شب است که روز را (مانند پوست) از آن برمی‏کنیم و بناگاه آنان در تاریکی فرو می‏روند]#4# و نیز «ذَهَبَ اللّهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَکَهُمْ فِی ظُلُمَاتٍ لاَّ یُبْصِرُونَ» یعنی چون محمّد  صلی الله علیه و آله درگذشت و تاریکی پدیدار شد آنان برتری اهل بیت وی علیهم السلام را ندیدند و در نیافتند؛ از این رو خداوند عز و جل می فرماید: «وَاِن تَدْعُوهُمْ اِلَی الْهُدَی لاَ یَسْمَعُواْ وَتَرَاهُمْ یَنظُرُونَ اِلَیْکَ وَهُمْ لاَ یُبْصِرُونَ» [و اگر آنها را به (راه) هدایت فرا خوانید نمی‏شنوند و آنها را می‏بینی که به سوی تو می‏نگرند در حالی که نمی‏بینند]. #5#

 

3) ابراهیم بن ابی محمود روایت کرده است که وی گفت: از حضرت امام رضا علیه السلام در باره  کلام خداوند متعال: «تَرَکَهُمْ فِی ظُلُمَاتٍ لاَّ یُبْصِرُونَ» پرسیدم، ایشان فرمود: خداوند تبارک و تعالی بر خلاف آفریدگان خود که به ترک کردن و واگذاشتن توصیف می شوند، به این صفت وصف نمی گردد؛ اما هر گاه بداند که این کفرپیشگان از کفر و گمراهی خود باز نمی گردند لطف و یاری خود را از آنها باز می دارد و آنان را به اختیار خودشان وا می گذارد.#6#

 

 

1 - طه/ 124

2 - تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، ص 130، ح 65، اسراء/ 97

3 - یونس/ 5

4 - یس/ 37

5 - کافی، ج 8، ص 255، ح 574 اعراف/ 198

6 - عیون اخبار الرضا (ع)، ج 1، ص 113، باب 11، ح 16

 

وهابیت:اخبارگری متعدد مکتب اهل حدیث

3-2-2:)اخبارگری  متاخر   مکتب  اهل  حدیث

 در  اواخر سده۴    و  نیمه  نخست  سده۵ق  با  کوشش  فقیهان  اصول   ،گرا  ضعیف  گردید  اما با   این  حال  وجود  محدود  خود  را  در  مجامع  فقهی  امامیه  حفظ  کرد  تا  آنکه  در  اوایل  سدهیازدهم   بار  دیگر در   قالبی  نو  مطرح  شد.  آغازگر  این  حرکت  در  این  سده  محمد  امین  استرآبادی  بود  که  تعالیم  خود  را  در  کتابی با   عنوان«الفوائد  المدنیه  »تدوین  کرد.  (مدر  ،سی  طباطبایی1413  ،50  )  در  جهت  تداوم   لش  استرابادی، فیض   کاشانی  ،  محمدباقر  مجلسی،  شیخ  حرعاملی،  از  عالمان  بزرگ  قرن  یازدهم،  قرار  دارند  که پرچمدارحدیث   گرایی  اند.آنان  روش  اصولگرایی  را  که  موجب  کم  توجهی  به  اخبار  شده  بود  را  خطا  شمرده  و  آن  را  به شدت  مورد  نقد  و  بررس  ،ی  قرار  داده  اند.(مودب1388 ،131)     ال  محمد  امین  استرآبادی(م1333  )  و  پیروان  او  منابع  استباط  احکام  و  معارف  دین  را  در  کتاب  و سنت    ،منحصر  دانسته  و  از  اجماع  و  عقل  روی  برگرداندند(استرآبادی1429  ،100-   208     ،؛  البحرانی1309 ،1  ،

190-   198)به  عقیده  این  گروه،  استفاد  ه  از  عقل  در  استنباط  احکام  دینی،  ره  آوردی  جز  از  دست  رفتن گوهر  و  حقیقت  دین  ندارد.  لذا  اخباریان  متاخر  در  آثارشان  تا  جایی  که  می  توانستند  در  مذمت  عقل سخن    ،راندند.(الموسوی  جزائری1341   ،3 ،120-   131  )  استرآبادی،  سخنان  خود  را  بر  ضد  اجتهاد  و  تعقل، چنان  کوبنده،  صریح   و  جسورانه  بیان  کرد  که  توانست  در  اندک  مدتی  عالمان  صاحب  نام  فروانی  را  در سطوح    ،مختلف  به  اندیشه  اخباریگری  متقاعد  کند.(موسوی  خوانساری1363 ،1   ،130   )البته  اخباری  ها،  همه  از نظر  اعتقاد  یکسان  نبودند  و  در  میان  آنها  گروه  های  افراطی  و  معتدل  به  چشم  می  ،خورد(مودب1388  ،131 )و   ،اخباریان  معتدلتر  احکام  برخاسته  از  عقل  فطری  را  قبول  داشتند.(بحرانی1309  ،1 ،131-   133  ،؛ فیض  1346 ،118-   121  )همچنین  از  نظر  اخباریان  اجماع،  ساخته  و  پرداخته  اهل  سنت  است  که  به   لیل سیاسی   ،برای  کنار  گذاشتن  ائمه(ع)  به  آن  تمسک  کرده  اند.(استرآبادی1429 ،295-   298  ،؛  فیض1346  ،143-   145  )  اخباریان  معتقد  بودند  که  ظواهر  کتاب  و  سنت  پیامبر(ص)  از  آن  رو  برای  ما  حجت  نیست  که فهم   ظواهر  قرآن  و  کلمات  پیامبر(ص)باید  از  طریق  ائمه(ع)  صورت  گیرد؛  زیرا  آنان«من  خوطب  به  »  بودند  نه  ما. از   این  رو  کشف  حکم  از  طریق  ظواهر  کتاب  برای  ما.مقدور  نیست  و  باید  به  سراغ  ائمه(ع) رفت 1   ،(علیپور1385 ، 169-   219  )از  دیگرعوامل  اصلی  ای  که  در  جمودورزی  و  نص  گرایی  افراطی  این  گروه  موثر  بود، برداشت   نادرست  آنان  از  احادیث  مربوط  به  نکوهش  به  کار  گیری  اجتهاد  و  قیاس  بود؛   از  امام  صادق(ع)  روایت شده  که  از  دو  خصلت  دوری   کنید  که   لک  کننده  است:داوری  و  سخن  گفتن  درباره  مردم  از  روی  رای  و  قیاس و  حرف  زدن  درباه  چیزی  که  علم  بدان نداری 2 .   ،(مجلسی7473  ،9 ،775)    همچنین  از  امام  حسین  (ع) درباره  مجالست  با  اصحاب  رای  و  قیاس  سوال  شد،  ایشان  فرمودند  از  مجالست  با  آنان  دوری  کنید،  ایشان  در  ادام ه   فرمودند  یکی  از  دو  خصلتی  باعث  نابودی  و   لکت  فرد  میشود  تفسیر  به  رای  و  داوری  مردم  بدون  اینکه به  آن  علم  داشته  باشد، است 3   ،.(همان)  کلینی  و  صدوق  و  برقی  نیز  نمونه  هایی  از  این  روایات  را  آورده  اند. (برقی  1301  ،1  ،239  ،؛  کلینی1426  ،1  ،42،؛  صدوق1392   ،1  ،52)  همچنین   اخباریان،  احادیثی  از  قبیل؛« السنة  إذا  قیست  مُحِق  الدین(»،کلینی1426   ،0  ،333  ،؛  برقی1301  ،1  ،214  ،؛  فیض  کاشانی1439  ،1  ،253  )را به  ،معنای  نکوهش  عقل  و  هرگونه  استدلال  عقلانی  پنداشته(الموسوی  جزایری1341   ،1 ،113-   133   ،؛ حرعاملی                                                            1   )اخباریان  برای  اثبات  این  ادعا،  روایات  بسیاری،  به  ویژه  روایات  دال  بر  عدم  جواز  تفسیر  به  رای  را  ذکر  کرده  اند.  ر.ک:استرآبادی1429 ، 162-   253  ،؛  البحرانی1309  ، 1  ،20-  35.  2  )   ْالمحاسن  أَبِی  عَنِ  ابْنِ  الْمُغِیرَةِ  عَنِ  ابْنِ  الْحَجُّاجِ  عَنْ  أَبِی  عَبْدِ  اللُّهِ  ع  قَالَ:  إِیُّاکَ  وَ  خَصْلَتَیْنِ  مُه  لِکَتَیْنِ  أَنْ  تُفْتِیَ  النُّاسَ  بِرَأْیِکَ  أَوْ  تَقُولَ  مَا لَا  .ُتَعْلَم 3  )    ِالمحاسن  ابْنُ  فَضُّالٍ  عَنْ  ثَعْلَبَةَ  عَنِ  ابْنَالْحَجُّاجِ  قَالَ:  سَأَلْتُ  أَبَا  عَبْدِ  اللُّهِ  ع  عَنْ  مُجَالَسَةِ  أَصْحَابِ  الرُّأْیِ  فَقَالَ  جَالِسْهُمْ  وَ  إِیُّاکَ  وَ  خ ِصْلَتَیْن  ْهَلَکَ  فِیهِمَا  الرِّجَالُ  أَنْ  تَدِینَ  بِشَی  .ٍءٍ  مِنْ  رَأْیِکَ  أَوْ  تُفْتِیَ  النُّاسَ  بِغَیْرِ  عِلْم   و  روایت  دیگر  در  :این  زمینه  ْالمحاسن  ابْنُ  مَحْبُوبٍ  عَنِ  ابْنِ  رِئَابٍ عَن  َأَبِی  عُبَیْدَةَ  عَنْ  أَبِی  جَعْفَرٍ  ع  قَالَ:  مَنْ  أَفْتَى  النُّاسَ  بِغَیْرِ  عِلْمٍ  وَ  لَا  هُدًى  مِنَ  اللُّهِ  لَعَنَتْهُ  مَلَائِکَةُ  الرُّحْمَةِ  وَ  مَلَائِکَةُ  الْعَذَابِ  وَ  لَحِقَهُ  وِزْرُ  مَنْ  ع َمِل  .ُبِفُتْیَاه 

1436  ،145-  148  ،؛  البحرانی1390  ،129-  133  ،؛  استرآبادی1429  ،44-  40  )  و  قیاس  منطقی و  .عقلی(برهان)را  نیز  بخشی  از  قیاس  نکوهیده  دانسته  اند   جریان  اخباری  گری  تا  آنجا  پیش  رفت  که  به  تدریج  همه  مراکز  علمی  شیعه  در  ایران  و  عراق  را  تحت نفوذ   خود  درآورد،  و  گرایش  اصولی  را  حدود  دو  قرن  به  انحطاط  و  زوال  نزدیک  ،ساخت(رحمتی  و  آقازاده1363 ، 138-   192  )،  اما  بعد  از  دو  قرن  به  مدد  مجاهدت  و  استد  لل  بزرگانی  چون   لصدرا  و  وحید  بهبهانی  و شیخ  .مرتضی  انصاری  کاستی  ها  و  سستی  های  آن  بر  همگان  آشکار  شده  و  زمینه  زوال  و  نابودی  آن  فراهم  شد.

وهابیت:ظاهر گرایی در میان شیعه

3-2)ظاهرگرایی  در  میان  شیعه

   در  میان  شیعه  نیز  اندیشه  ظاهرگرایی  وجود  داشت،  هرچند  دامنه  آن  نسبت  به  اهل  سنت  محدودتر  و اقوال   ظاهرگرایانه  آن  بسیار  کمتر  بود.  لذا  اگر  در  میان  اهل  سنت،  اهل  حدیث  سربرداشتند،  در  میان  تشیع نیز  تفکر«اخباریگری  »پدید  آمد.  پدیده  افراط  گرایی  و  ظاهرگرایی  دینی  و  مذهبی  در  میان  شیعیان  را  می  توان در   سه  دوره  با  نام  های  اخباریگری  متقدم(که  از  سده  سوم  و  چهارم  بوجودآمد)،  و  اخباریگری  متاخر(که  از نیمه   دوم  دوره  صفویه،  در  سده  یازدهم  بوجودآمد)،  و  در  جهان  معاصر  نیز  با  نام  مکتب  معارفی  خراسان  یا مکتب  .تفکیک(به  تعبیر  محمدرضا  حکیمی)  مورد  بررسی  قرار  داد   قبل  از  پرداختن  به  این  سه دوره   لزم  به  ذکر  است  که  اخباری  گری  دارای  دو  اط  لق  عام  و  خاص  در طول  تاریخ  بوده است 1  .  اخباری  گری   به  معنای  عام  روش  خاصی  است  برای  کشف  حکم  با  تاکید  بر  نصوص  دینی و   کم  توجهی  به  ادله  و  تحلیل  های  عقلی.  به  طرفداران  این  روش  اغلب«محدث  »  گفته  شده  است.  اما اخباری   گری  خاص،  به  مکتبی  گفته  شده  که  در  اوایل  قرن  یازدهم،  براساس  شیوه  ای  نو  در  کشف  و  استنباط احکام   شرعی  با  تکیه  بر  ادله  نقلی  و  نفی  دلیل  عقلی  و  اجماع  و  نیز  نفی  اجتهاد  به  رای  و  اجتهاد  ظنی  و  نیز نفی   ،اصولی  گری  در  استنباط  احکام  دینی  بروز  یافته  است.(علیپور1385 ،169-   219  )  در  تحقیق  حاضر منظور  .اخباریگری  به  معنای  عام  است  3-2-1:)اخباریگری  متقدم  در  میان  علمای  شیعه  بر   ال  ف  اهل  سنت  تا  قرن  سوم  هجری  میان  متکلمان  و  محدثان  اخت  لف چندانی   وجود  نداشت؛  حضور  ائمه(ع)  در  کنار  شیعیان  و  روایات  آن  بزرگواران  از  بروزاخت  لف  و  افراط  و تفریط   میکاست.  اما  از  قرن  سوم  که  مقارن  عصر  تقیه  و  دوران  غیبت  ائمه(ع)  است،  دو  جریان   لمی  و  حدیثی به  تدریج  از   هم  فاصله  گرفته  و  در  نهایت  نیز  دو  دیدگاه  کام  ال  متفاوت  در  بین  شیعیان  بوجود  آمد،  یکی جریان   عقل  گرایی  و  دیگری  جریان  نص  گرایی(یا  همان  ظاهرگرایی).  فقها  و  محدثان  قم   در  تحلیل  و  بررسی مسائل                                                            1    لزم  به  ذکر  است  ک  ه  برخی  بین  محدث  و  اخباری  تفاوت  قائل  شده  و  معتقدند  بزرگانی  چون  فیض  و  مجلسی  و  صدوق  محدث  اند  نه  اخباری. و   معتقدند  بین  این  دو(محدث  و  اخباری)  نباید  خلط  کرد؛  اما  حقیقت  این  است  که  تفاوتی  میان  این  دو  نیست،  و  به  صرف  به  کارگیری  دو  اصط  لح محدث  و  اخباری  نمیتوان  میان  ا  ،مثال  فیض  کاشانی  و  محقق  استرآبادی  تفاوت  نهاد.  روش  و  قواعدی  که  امثال  صدوق  و  کلینی  در  فهم  دین  به  آن  ملتزم بودند   روشی  اصولی  نبود،  بلکه  یک  سنخ  و  نوع  از  استباط  دین  بهشمار  میرفت   که  با  اخباری  گری  عام  سازگارتر  است.بخاطر   لحظه  همین  امر  به  آنان محدث  میگفتند.بعدها   در  قرن  یازدهم  اصط  لح«محدث  »  به  اخباری  تغییر  یافت.  با  این  حال  در  بسیاری  از  مواقع  اخباریان  متاخر  خود  را  محدث میخواندند.در  حقیقت  از  این  دو  اصط  لح  همواره  یک  واقعیت  قصد  می  شده  است.  اما  با  این  حال  باید  گفت  که  میان  اخباریان  متاخر  و  محدثان  اولیه  در  برخی مبانی  تفاوت  هایی  وجود  دارد.  همان  طور  که  میان  خود  اخباریان  متاخر  نیز  تفاوتهای  بسیاری  وجود  دارد.اما  همه  در  اصول  کلی  فهم  دین  مشترک  اند.لذ  ا نباید   ،با  واژگان  بازی  کرد  و  برخی  را  محدث  و  برخی  را  اخباری  نام  نهاد.(علیپور1385 ،189-   219) 

اس  لمی  و   لمی  از  روش  اهل  حدیث  بهره  میجستند  و  به  متن  روایت  بسنده  مینمود  ند؛  و  در  مقابل علمای  بغداد  در  استد  لل  ها  و  تبیین  و  تفسیر  آموزه  های  دینی  از  روشهای  عقلی  بهره  می  گرفتند.  در  نتیجه مکتب   ،قم  معروف  به  مکتب  حدیث  گرا  و  مکتب  بغداد  معروف  به  مکتب  عقل  گرا  گردید.(حکیم  الهی1365 ،5-   24)  شیخ  صدوق  از  شخصیت  های  برجسته  و  تاثیر  گذار  در  را  بطه  با  نص  گرایی  و  ظاهرگرایی  است. شیخ   صدوق  نه  تنها  در  احکام  فقهی  جایگاهی  برای  عقل  قائل  نیست،  بلکه  در  مباحث  اعتقادی  و  اصول  دین نیز   مخالف  بهره  گیری  از  استد  للهای  عقلی  است.  برای  مثال؛  صدوق  برای  اثبات  خداوند  متعال  از  نقل استفاده  کرده  و  در  این  خصوص  روایات  و  آیات  قرآن  را  نقل  می  ،کند.(صدوق1383  ،42-   45  )  این  مساله  تا حدی  است  که  شیخ  انصاری  وی  را  از  اخباریین  معرفی  می  ،کند(انصاری1214  ،154  )  بحرانی  نیز  از  ایشان به  «رئیس   لخباریین  »  ،تعبیر  کرده  است(قدمی  جویباری  و  جلیلی  سنزیقی1365 ،86-   114  ،بنقل  از بحرانی  1428  ،3  ،286 )   هرچند  که  می  ،توان  شیخ  صدوق  را  نماینده  مکتب  نص  و  ظاهرگرایی  در  شیعه  دانست(حکیم  الهی1365 ،5-   24   ،بنقل  از  تستری1319  ،213  )  اما  او  ل؛  که  او  با  این  گرایش  در  عصر  خویش،  کمک  شایانی  به جامعه   شیعی  کرد،   و  توانست  آنان  را  از  دوره  حیرت  و  سرگردانی  بیرون  آورد.  شیعیان  با  آغاز  دوره  غیبت  و  طو لنی   شدن  آن  وهجمه  منازعات   لمی  و  فرقه  ای،  اغلب  دچار  حیرت  و  تردید  شده  و  عده  ای  نیز  از  عقیده امامیه   برگشته  بودند،  شیخ  صدوق  با  نقل  روایات  و  اخبار  وارده  در  امر  غیبت  و  با  تالیف  کتاب«کمال  الدین  » این  تردید  را  برطرف  کرد  و  مردم  را  از  این  حیرت  و   ،سرگردانی  بیرون  آورد.(صدوق1365  ،1 ،2   و3  )  ثانیا؛ شیخ  صدوق  با  اینکه  در  نص  گرایی  و  اعتماد  بر  سنت  معروف  است،  ولی  با  بررسی  آثار  ایشان  می  توان  گفت که   شیخ  صدوق  بعضا  در  تفسیر  آموزه  های  دینی  و  فهم  روایات  درحد  نازلی  از  مطالب  عقلی  و  لغوی  نیز استفاده  کرده  است  و  بطور  کلی  منکر  عقل  نیست.  لذا  نمی  توان  ایشان  را  از  زمره  افراد  جمودگرایان  اهل حدیث  .دانست.  از  اوایل  غیبت  کبرا  مکتب  اصولی  گری  رواج  یافت  و  رفته  رفته  روش  اخبای  گری  کم  رنگتر  شد

تفسیر برگذیده:سوره بقره آیات ۱۳الی۱۵

بسم الله الرحمن الرحیم

«وَاِذَا قِیلَ لَهُمْ آمِنُواْ کَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُواْ أَنُؤْمِنُ کَمَا آمَنَ السُّفَهَاء أَلا اِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاء وَلَکِن لاَّ یَعْلَمُونَ (۱۳)»

 

[و چون به آنان گفته شود: همان گونه که مردم ایمان آوردند، شما هم ایمان بیاورید می‏گویند: آیا همان گونه که کم خردان ایمان آورده‏اند ایمان بیاوریم؟! هشدار که آنان همان کم‏خردانند، ولی نمی‏دانند]

 

1) حضرت امام موسی کاظم علیه السلام فرمود: «وَاِذَا قِیلَ» در باره  کسانی است که بیعت شکستند، نیکان مؤمنان هم  چون سلمان و مقداد و ابوذر و عمار به آنها گفتند: «آمِنُواْ» به رسول خدا صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام که حضرت وی را بر جایگاه خویش نهاد و مقام خویش به او بخشید و تمامی بهره  دین و دنیا را در گرو او قرار داد، پس در ظاهر و باطن خود به این پیامبر ایمان آورید و بر امر این امام گردن نهید. «کَمَا آمَنَ النَّاسُ» مردمان مؤمن مانند سلمان و مقداد و ابوذر و عمار «قَالُواْ» در جواب، نزد هر کس که می رسیدند البته نه نزد مؤمنان، چرا که جرأت نمی کردند جواب خود را در مقابل مؤمنان آشکار سازند؛ بلکه نزد دیگر منافقان و یا بیچارگان و مؤمنانی که به آنها در پنهان داشتن کلامشان اعتماد داشتند، این چنین می گفتند: «أَنُؤْمِنُ کَمَا آمَنَ السُّفَهَاء» و منظورشان سلمان و یاران او بود؛ چرا که ایشان خالصانه دل به علی بسته بودند و گوش به فرمان او سپرده بودند و آشکارا دوستداران او را دوست می داشتند و با بد خواهانش دشمنی می کردند تا آن جا که وقتی حکومت محمّد صلی الله علیه و آله به سر رسید دشمنان او خون ایشان ریختند و دیگر فرمانروایان و مخالفان محمّد صلی الله علیه و آله هلاکشان کردند. از این رو، منظور منافقان این بود که چون سلمان و یارانش به مخالفت با دشمنان محمّد صلی الله علیه و آله پرداختند، نادان و کم خردند. خداوند عز و جل فرمود: «أَلا اِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاء وَلَکِن لاَّ یَعْلَمُونَ» سبک مغزان و سست اندیشه گانی که در کار محمّد صلی الله علیه و آله به دیده  حق نمی نگرند تا پیامبری او را درک کنند و دریابند که او به راستی و برحق خیر دین و دنیا را در گرو علی  علیه السلام نهاده است. آنان چون در نشانه های آشکار خداوند نمی اندیشند، نادان می مانند و در بیم از محمّد صلی الله علیه و آله و خاندان او و نیز در هراس از دشمنان ایشان به سر خواهند برد و به این باور نمی رسند که این اندیشه درهم خواهد شکست و آنها به همراهش هلاک خواهند شد. از این رو تنها اینان کم خردند و بس؛ چرا که به سبب این دورویی نه از مهر محمّد صلی الله علیه و آله و مؤمنان بهره مند می شوند و نه در دل یهودیان و دیگر کفرپیشگان جایی می یابند. اینان نزد محمّد صلی الله علیه و آله از ولایت او و بردارش علی علیه السلام و دشمنی با دشمنان ایشان دم می زنند و نزد یهودیان و ناصبی ها از دشمنی با محمّد صلی الله علیه و آله و علی  علیه السلام سخن می گویند. #1#

 

 

 

1 - تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، ص 118، ح 62

«وَاِذَا لَقُواْ الَّذِینَ آمَنُواْ قَالُواْ آمَنَّا وَاِذَا خَلَوْاْ اِلَی شَیَاطِینِهِمْ قَالُواْ اِنَّا مَعَکْمْ اِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُونَ (۱۴) اللّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَ یَمُدُّهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ (۱۵)»

 

[و چون با کسانی که ایمان آورده‏اند برخورد کنند، می‏گویند: ایمان آوردیم و چون با شیطانهای خود خلوت کنند، می‏گویند: در حقیقت ما با شماییم ما فقط (آنان را) ریشخند می‏کنیم * خدا (است که) ریشخندشان می‏کند و آنان را در طغیانشان فرو می‏گذارد تا سرگردان شوند]

 

1) امام موسی کاظم علیه السلام فرمود: هنگامی که بیعت شکنان و دسیسه پردازان یعنی «الَّذِینَ آمَنُواْ قَالُواْ آمَنَّا» همچون ایمان شما، به قصد مخالفت با علی علیه السلام و کنار زدن او از امر خلافت، با مؤمنانی همچون سلمان و مقداد و ابوذر و عمار رویاروی می شدند، به ایشان می گفتند: ما نیز همان گونه که شما ایمان آورده اید، به محمّد صلی الله علیه و آله ایمان آورده ایم و به دعوت او برای بیعت با علی و تأیید برتری وی گردن نهاده ایم و بر فرمان او سر فرود آورده ایم.اولی و دومی و سومی تا نهمی آنان هر گاه در راه خود با سلمان و یارانش روبرو می شدند، از آنها احساس تنفر کرده و دوری می  جستند و می گفتند: اینان پیروان آن دو جادوگر سبک سرند و منظورشان محمّد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام بود. سپس به یکدیگر می گفتند: مراقب باشید، مبادا اینان در لغزش های زبانتان چیزی از انکار گفته های محمّد صلی الله علیه و آله در باره  علی علیه السلام بشنوند؛ چرا که نزد آنها سخن چینی کرده موجب هلاک شدنتان می شوند. اولی گفت: بنگرید تا چگونه آنان را به ریشخند می گیرم و شرّشان را از سرتان کم می کنم. سپس به سلمان و یارانش نزدیک شد و گفت: سلام بر سلمان بن اسلام، کسی که سرور مردمان، محمّد صلی الله علیه و آله در باره اش فرمود: اگر دین به ثریا آویخته باشد مردانی از فارس به آن دست خواهند یافت و این مرد بهترین آنان است و منظور حضرت تو بودی. نیز فرمود: سلمان از ما اهل بیت است و این گونه تو را همتای جبرئیل کرد. فرشته ای که در روز عباء به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کرد: من نیز از شمایم و حضرت فرمود: تو نیز از مایی. پس جبرئیل به سوی عرشیان فراز شد و با افتخار به آسمانیان گفت: خوشا به حالم که من از اهل بیت محمّد رسول خدا صلی الله علیه و آله هستم. سپس به مقداد رو کرد و گفت: و سلام بر تو ای مقداد، تو کسی هستی که رسول خدا صلی الله علیه و آله در باره ات به علی  علیه السلام فرمود:  ای علی مقداد برادر تو در دین و همانند توست. او چنان به تو مهر می ورزد و کینه ی دشمنانت در دل دارد و دوستانت را دوست می دارد که گویی پاره ای از تن توست؛ اما مهر فرشتگان آسمان و پرده نشینان غیب به تو بیش از مهری است که تو به علی علیه السلام می ورزی و کینه  آنان از دشمنانت بیش از کینه ای است که تو از دشمنان علی علیه السلام در دل داری. خوشا به حالت و خوشا به سعادتت. سپس به ابوذر گفت: سلام بر تو ای ابوذر، تو کسی هستی که رسول خدا صلی الله علیه و آله در باره ات فرمود: در هیچ کجای زمین خاکی و آسمان سبز راستگوتر از ابوذر وجود ندارد؛ و چون از حضرت پرسیدند: به چه خاطر خداوند متعال او را این چنین برتری داد و بزرگی بخشید؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از آن جا که او علی علیه السلام برادر رسول خدا را برتر می شمرد و در همه حال زبان به ستودنش می گشود و به بدخواهان و دشمنانش کینه می ورزید و دوستی دوستان و دوستدارانش را در دل می پروراند. پس خداوند عز و جل او را در کنار برترین ساکنان بهشت جای خواهد داد و در آن جا چنان جمعی را از کنیزان و خادمان و بچه های آنان بر خدمت او خواهد گماشت که تنها خود شمار آنها را داند. سپس به عمار بن یاسر گفت: سلام بر تو ای عمار که گرچه در رفاه و آسایشی و در انجام عبادات واجب و عبادات در عرف و دیگر عبادت ها تن خود به رنج نمی اندازی، اما به ولایت برادر رسول خدا صلی الله علیه و آله به مقامی فراز آمده ای که آن که روز و شب بدن خود را رنجور می دارد و شب ها بیدار و روزها روزه است و مال خود را بذل و بخشش می کند، هر چند تمامی اموال دنیا را داشته باشد، به مقام تو نمی رسد. درود بر تو که رسول خدا صلی الله علیه و آله در خیرخواهی برادرش علی  علیه السلام و در نبرد با بدخواهانش آن چنان شایسته ات دید که از کشته شدنت در راه محبّت او و از محشور شدنت در زمره  برترین یاران او در روز قیامت خبر داد.

 

از خداوند توفیق کرداری همچون کردار تو و یارانت خواستارم. شمایی که در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و برادرش علی ولی خدا علیه السلام کوشیدید و برای بدخواهانش دشمنی ستیزه جو و برای دوستانش یار و همراهی خیرخواه بودید. خداوند روز دیدار شما را روز نیک بختی ما رقم زند. در آخر سلمان و یارانش بنا به فرمان خدای متعال ظاهر آنها را پذیرفتند و از کنار آنان گذشتند. آن منافق، از یاران خود پرسید: دیدید که چگونه آنان را ریشخند کردم و چگونه شر و دشمنی آنان را از سر خود و شما کم کردم، به نظر شما چگونه بود؟ آنان به او پاسخ دادند: شکی نیست که ما را به خوبی آسوده داشتی، تا زمانی که تو در قید حیات باشی، گزندی به ما نرسد. او گفت: رفتار شما نیز با آنان بایست چنین باشد تا روزی که فرصتی دست دهد؛ چرا که دانا مرد هوشمند، جام غم سرکشیده، سکوت می کند تا روزی که فرصتی برایش فراهم شود. آن گاه نزد یاران منافق خود بازگشتند، یاغیانی که همچون خودشان   آن چه را که پیامبر صلی الله علیه و آله از جانب خدای متعال در برتری امیر مؤمنان و امامت ایشان بر تمامی مکلّفان در دین بیان می فرمود، دروغ می انگاشتند.

 

«قَالُواْ - به آنها- اِنَّا مَعَکْمْ» در دسیسه ای که پیش گرفته اید تا اگر در محمد صلی الله علیه و آله شائبه ای وجود داشته باشد، علی علیه السلام را از این امر «خلافت» کنار زنید.

 

اگر می بینید و می شنوید که آنان را می ستائیم و در چاپلوسی آنها قدم پیش می گذاریم باور نکنید و هراسان نشوید «اِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُونَ» به آنها. پس خداوند عز و جل فرمود:  ای محمّد «اللّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ» و سزای ریشخندشان را در دنیا و آخرت خواهد داد. «وَیَمُدُّهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ» به آنها مهلت می دهد و با لطف خویش با آنها می سازد؛ پس اگر دعوت او را به توبه پاسخ دهند، آنها را ببخشاید. حال آن که آنان «یَعْمَهُونَ» دست از کردار نکوهیده  خود بر نمی دارند و آزار رساندن به محمّد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام را که درود خداوند بر ایشان باد ترک نمی کنند وهر اذیت و آزاری که در توانشان باشد در حق آن دو بزرگوار انجام می دهند.

 

       حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: و اما این که خداوند آنها را در دنیا ریشخند می کند، از آن جا که آنها در ظاهر، دین خدا را پذیرفته و از آن فرمان می برند، خداوند با آنان بر اساس ظاهر احکام دین برخورد می کند. اما به رسول خود صلی الله علیه و آله فرمان می دهد که آنها را لعنت کند و با آنان به کنایه سخن گوید و رفتار کند تا مؤمنان بی  ریا مراد حضرت را از این رفتار دریابند.

 

و اما این که خداوند آنها را در آخرت ریشخند می کند، پس از آن که خداوند عز و جل آنان را در سرای لعن و پستی جای داد و به شگفت  ترین گونه های عذاب مجازاتشان کرد و نیز مؤمنان را در بهشت و در حضور محمّد صلی الله علیه و آله برگزیده  پادشاه داور حاضر نمود، آن منافقان را که در دنیا مؤمنان را به ریشخند می گرفتند، در پیش چشم مؤمنان در خواهد آورد تا بنگرند چگونه این دورویان در شگفت  ترین لعنت ها و خیره ساز ترین شکنجه ها گرفتار شده اند. در آن جا مؤمنان از شماتت منافقان، غرق در لذت و شادمانی خواهند شد و نیز در نعمت های بهشت خداوند در سرور و شادی به سر خواهند برد. مؤمنان آن سیاه بختان را با نام ها و صفت هایشان در چند گروه خواهند شناخت. برخی به زیر دندان های مارهایی تنومند، دریده می شوند و گروهی به زیر شلاق ها و گرزها و پتک های فرشتگان عذاب چنان سرکوب شوند که عذابشان دوچندان و زجر و اندوهشان افزون گردد. برخی دگر به دریاهای جوشان دوزخ افکنده شده، غرق گردند و گروهی دگر به دست فرشتگان عذاب در میان چرک و خونابه شکنجه شوند و عده ای دگر به گونه هایی دیگر از عذاب دوزخ، دچار گردند. آن گاه کافران و منافقان دیده باز کنند، کسانی را می بینند که در دنیا آنها را به خاطر باور به ولایت محمّد صلی الله علیه و آله و علی و خاندان ایشان علیهم السلام به ریشخند می گرفته اند. مؤمنانی که برخی بر فرش های بهشتی خوش آرمیده اند و گروهی در میان میوه های بهشتی، خوش می خورند و برخی در اتاق ها و گردشگاههای بهشتی خوش می گذرانند. در آن جا جمع انبوهی از خدمتگزاران گرداگرد ایشان می چرخند و پریان سیاه چشم و کنیزان و خادمان و نوکران و غلامان در خدمتشان می ایستند و فرشتگان خدای عز و جل، از سوی پروردگارشان با هدایا و دهش ها و شگفت ترین تحفه ها و پیشکش ها وارد می شوند و لطف خداوند را برای ایشان به ارمغان آورده می گویند: «سَلاَمٌ عَلَیْکُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ» [درود بر شما به (پاداش)  آن چه صبر کردید؛ راستی چه نیکوست فرجام آن سرای].#1#

 

آن مؤمنان از جایگاه والای خود به آن کافران و منافقان فرو نگرند و گویند:  ای فلان کس و ای فلان کس و  ای فلان کس و آنها را به اسم این چنین ندا دهند: در سرای ننگ و رسوایی خود چگونه به سر می برید؟ بیایید درهای بهشت را به سویتان بگشاییم تا از این عذاب برهید و در شادی نعمت های بهشتی به ما بپیوندید. آنها پاسخ دهند: وای از چنین درد و عذابی که در این جا به آن گرفتاریم. مؤمنان گویند: به این درها بنگرید. آنها چشم به درهای گشوده  بهشت اندازند و گمان برند این درها به سوی دوزخ عذاب آور آنها باز شده و می توانند از آن جا به سوی بهشت رهایی یابند؛به همین خاطر، گریزان شروع به شنا در آب های جوشان می کنند و در فرار از دست فرشتگان عذاب می کوشند، اما شکنجه گران دنبالشان می کنند و آنها را به زیر گرز و پتک و شلاق می گیرند. همچنان بر آنها چنین می گذرد و عذاب ها بر سرشان فرود می آید تا سرانجام به آن درها می رسند؛ اما به ناگاه آن درها به رویشان آوار می شود. شکنجه گران سر رسیده با گرزهای خود آنها را به درون می غلتانند و به سوی دوزخ باز می گردانند. در آن دم، مؤمنان در نشیمن گاه های خود بر فرش ها آرمیده اند و اینان را به خنده و ریشخند می گیرند؛ و این همان کلام خداوند عز و جل است: «اللّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ» و نیز «فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُواْ مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ عَلَی الْأَرَائِکِ یَنظُرُونَ» [(ولی) امروز مؤمنانند که بر کافران خنده می‏زنند، بر تختها(ی خود نشسته) نظاره می‏کنند]. #2#

 

2) امام محمّد باقر علیه السلام فرمود: این آیه در باره  سه تن نازل شد. آنان وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دست امیر مؤمنان را به ولایت برافراشت، در ظاهر ایمان آورده خوشحال شدند و چون با دشمنان امیر مؤمنان علی علیه السلام به خلوت درآمدند «قَالُواْ اِنَّا مَعَکْمْ اِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُونَ»#3#

 

3) راوی گفت: از حضرت امام رضا علیه السلام در باره  کلام خداوند عز و جل «اللّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ» پرسیدم، ایشان فرمود: خداوند تبارک و تعالی ریشخند نمی کند، اما سزای ریشخند آنان را می دهد. #4#

 

4) علی بن ابراهیم گفت: «وَیَمُدُّهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ» یعنی آنان را به حال خود می گذارد. #5#

 

 

 

1 - رعد/ 24

2 - مطففین/ 34 و 35، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، ص 140، ح 63

3 - مناقب، ج 3، ص 94

4 - توحید، ص 163، ح 1

5 - تفسیر قمی، ج 1، ص 47