وهابیت:نقش عقل درمعرفت دینی...(به همراه ذکربیش از هشتاد منبع در زمینه وهابیت شناسی)
4 )نقش عقل در معرفت دینی
عقل چراغ فهم و استنباط است. بدون آن، بهره گیری از کتاب و سنت ممکن نیست. حتی کسانی که در شمارش منابع معرفت دینی نامی از عقل به میان نمیآورند، در این نکته تردیدی ندارند که بهره گیری از کتاب و سنت فقط در پرتو راهنمایی عقل امکانپذیر است؛ لذا در اندیشه شیعی عقل در کنار دیگر منابع دینی(قرآن، سنت و اجماع) حجت بوده و یکی از منابع چهارگانه استنباط می،باشد.(مشکینی1419 ،230- 236 ،؛ مظفر1303 ، 1 ،210 و218 ،؛ هاشمی شاهرودی1429 ،3 ،333) قرآن کریم در آیات بسیاری انسانها را به تدبر و تفکر و تفقه فرامی :خواند« ٌکِتاب ُأَنْزَلْناه َإِلَیْک ٌمُبارَک لِیَدُّبُّرُوا ِآیاتِه َ وَلِیَتَذَکُّر أُولُوا الْأَلْباب (» /ص26 )؛« َ أفَ ال َیَنْظُرُون إِلَى ِالْإِبِل َکَیْف ْخُلِقَت َ وإِلَى ِالسُّماء َکَیْف ْرُفِعَت َ وإِلَى ِالْجِبال َکَیْف ْنُصِبَت(» /الغاشیه10- 16) همچنین در آیات دیگری بی اعتنایان به این موهبت الهی را توبیخ و سرزنش کرده و حتی کسانی را که از .عقل خود بهره نمی برند را پست ترین جنبدگان خوانده است «ُّإِن ُّشَر ِّالدُّوَاب َعِنْد ِاللُّه ِّالصِّم ُالْبُکْم َالُّذِین ال َیَعْقِلُون ..(». /انفال22) قرآن کریم پیروی کورکورانه و ناروا از گذشتگان و بزرگان جامعه را به شدت نکوهش کرده و عامل گمراهی :عده ای میشمارد«وَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً قَالُواْ وَجَدْنَا عَلَیهْا ءَابَاءَنَا وَ اللُّهُ أَمَرَنَا بهِا ْقُل ُّإِن َاللُّه لَاُیَأْمُر ِبِالْفَحْشَاء َ أ َتَقُولُون َعَلى ِاللُّه مَا لَاَتَعْلَمُون(» /اعراف28)؛« َ وقالُوا رَبُّنا إِنُّا أَطَعْنا سادَتَنا َ وکُبَراءَنا فَأَضَلِّونَا السُّبِی ال(» /احزاب 90) قرآن کریم، به جای اینکه آدمیان را به تعبد محض و پذیرش بی دلیل عقاید دینی فرابخواند، خود به اقامه دلیل عقلی پرداخته« ْلَو َکان فِیهِما ٌآلِهَة إِلُّا ُاللُّه لَفَسَدَتا َفَسُبْحان ِاللُّه ِّرَب ِالْعَرْش عَمُّا یَصِفُون (» /انبیاء22 )و یادآوری میکند که یکی از اصلی ترین گناهانی که اسباب دوزخی شدن انسان را فراهم میآورد سرپیچی از :رهنمودهای عقل است، وعلت افسوس و حسرت دوزخیان را چنین گزارش میکند« َ وقالُوا ْلَو کُنُّا ُنَسْمَع ْ أَو ُنَعْقِل ماکُنُّا فِی ِأَصْحاب السُّعِیر(» /ملک13) اهل بیت(ع) نیز عقل را در مقامی بس وا ال نشانده و در ستایش از آن، گوی سبقت را از تمام خرد ستایان :ربوده اند. امام کاظم(ع) در روایتی ضمن برشمردن پاره ای از ویژگی های عقل و عاق لن میفرماید« خدای را بر مردم دو حجت است: حجتی بیرونی و حجتی درونی. حجت برون،پیامبران و امامانند، و حجت درون، خرد آدمیان 1 ،.(کلینی1426 ، 1 ،50) روایت شده که پایه دین بر عقل استوار شده است و خدای را فقط به این وسیله میتوان شناخت. خردمند، از تمام کسانی که از راهی جز عقل، وصال خدا را میجویند، به او نزدیکتر است 2 ،.(مجلسی1433 ،1 ،64) بنابراین می توان گفت که پیروی از پیشینیان و سران اگر به این صورت باشد که انسان عقل و فکر خود را دربست در اختیار آنها بگذارد اینکار نتیجه ای جز عقب گرد و ارتجاع نخواهد داشت، چرا که معمو ال نسل های بعد از نسلهای پیشین با تجربه تر و آگاهترند.(مکارم شیرازی1304 ،1 ،508 ) در واقع حب و بغض ها و جهت گیری های تعصب آمیز، مسیر تفکر عق لنی را منحرف کرده، آن را از فعالیت درست بازمی.دارند نتیجه گیری جریان ظاهرگرایی و افراط گری های مذهبی یک جریانی مربوط به دوران صدور و نزول قرآن و یا عصرهای بعد از آن نبوده بلکه این جریان در طول تاریخ به دلیل گوناگون و به اشکال و انواع متفاوتی ظهور و بروز ،یافته است . امروزه نیز ما شاهد شکل گیری و رونق یافتن، یک جریان اخباری گری نوین در جامعه هستیم این جریان را میتوان به عنوان واکنشی نسبت به دنیا ی مدرن و لش در جهت زدودن ناخالصی های دین دانست. تهدیدهای دوران معاصر یکی از عواملی است که نگرش های نص گرا لش می کنند با غیریت سازی و حفظ تمایز هرچه بیشتر نسبت به آن، هویت خود را برجسته نمایند. درواقع در دوران معاصر با گسترش فرهنگ مدرنیسم و شیوع گرایش های صوفی گری و التقاطی و عقلگرایی، جریان سلفی گری و اخباری گری شدت و رونق گرفته است. جنبش سلفیه نیز– که امروزه بسیار گسترش یافته و طرفدان زیادی به دور خود جمع کرده- :یک نوع عکس العمل طبیعی در برابر دو عامل است1 )دوری از عصر تشریع2 )هجوم اندیشه های بیرونی و ت عقل ورزیها. درواقع هرگاه در تاریخ اسلامی کفه ترازو به طرف عقل گرایی سنگینی کرده .شاهد گونه ای از سلفیه بوده ایم گروه ها و جریانات اسلامی نظیر القاعده و داعش و ... که در سرزمین های اسلامی خاورمیانه فعالیت میکنند، نمونه هایی از جریانهای افراط گرایی و ظاهرگرا یی مذهبی دوران معاصرهستند. هرکدام از این گروه ها با تاکید بر حقانیت روش و منش خود و پیوند دادن آن با آیات قرآنی و احادیث نبوی، بیش از پیش 1 ) ِعَلِیِّ بْنُ مُحَمُّدٍ، عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ، عَنْ مُحَمُّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ عَبْد:ٍ اللُّهِ بْنِ سِنَان ،عَنْ أَبِی عَبْدِ اللُّهِ علیه السلام :َقَال« ُحُجُّةُ اللُّهِ عَلَى الْعِبَادِ النُّبِیِّ، وَ الْحُجُّةِفِیمَا بَیْنَ الْعِبَادِ وَ بَیْنَ اللُّه الْعَقْل . 2 )َرُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبُّاسٍ أَنُّهُ قَالَ: أَسَاسُ الدِّینِ بُنِیَ عَلَى الْعَقْلِ وَ فُرِضَتِ الْفَرَائِضُ عَلَى الْعَقْلِ و ْرَبِّنَا یُعْرَفُ بِالْعَقْلِ وَ یُتَوَسُّلُ إِلَیْهِ بِالْعَقْلِ وَ ال ُعَاقِل ِأَقْرَبُ إِلَى رَبِّهِ مِنْ جَمِیعِ الْمُجْتَهِدِینَ بِغَیْرِ عَقْلٍ وَ لَمِثْقَالُ ذَرُّةٍ مِنْ بِرِّ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ م.ٍنْ جِهَادِ الْجَاهِلِ أَلْفَ عَام
جهان اس لم را در دوران حساس کنونی گرفتار تنش ها و منازعات درون گروهی کرده اند، بطوری که در بیشتر کشورهای اسلامی، ناآرامی و فضای پرالتهاب آشوب و کشمش عقیدتی و مذهبی مشاهده می .شود بنابراین یکی از ضروریات و وظایف همگانی امروزه شناخت بهتر این گروه های ظاهر گرا بوده و تلاش در جهت تصحیح و شفاف سازی اعتقادات و خوانش های اشتباه و افراطی آنان از دین است. امید که هرکس با اقدامی کو.چک در این زمینه تلاش کرده تا از مخدوش شدن چهره دین و اسلام در جهان جلوگیری شود
منابع و ماخذ به کاربرده شده درمبحث وهابیت...
1 -قرآن کریم
2-(آدمی و مرادی، علی وعبدا ل1364 ): چیستی افراط گرایی در اس لم سیاسی: ریشه های هویتی و کنش رفتاری، مجله پژوهشهای سیاسی جهان اس لم، شماره19 ، صص26- 56.
3-(آقابابایی، حسین1363 ): حقوق بشر و افراط گرایی دینی، فصلنامه پژوهش های روابز بین الملل، شماره 1 ، صص183- 239.
4-(احمدبن حنبل1438.): العقیده، دراسة الشیخ عبدالعزیز عزالدین السیروان، دمشق: دار قتیبه
5- احمدبن حنبل(بی تا): مسند احمدبن حنبل، بی جا: بی نا(نرم)افزار مکتب الشامله
6-(استرآبادی، محمد امین1429.): الفوائد المدنیه، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
7-(انصاری، شیخ مرتضی1214.): فرائد لصول، قم: مجمع الفکر لس لمی
8-(ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم 1610.): درء تعارض العقل و النقل، قاهره: مطبعه دارالکتب
9-ابن (تیمیه1389.): الفتاوی الکبری، بیروت: دار المعرفة
10-( ،ابن تیمیه1413.): زیارة القبور و لستنجاد بالقبور، ریاض: لدارة العامة للطبع و الترجمه
11-.ابن تیمیه(بی تا): مجموع الفتاوی، بی جا: بی نا
12-(ابن حزم الظاهری، ابومحمد1422 ): الفصل فی الملل و لهواء و :النحل، تحقیق یوسف البقاعی، بیروت .دار احیاء التراث العربی
13-(ابن خلدون، عبدالرحمن1413.): تاریخ ابن خلدون، بیروت: دار الکتب العلمیه
14-(ابن کثیر الدمشقی ابوالفداء اسماعیل1418.): البدایه النهایه، بیروت: دارالکتب العلمیه
( 82 ) محمد بن مکرم (7474): ل ،سان العربتحقیق میر دامادى، جمال الدین ، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر،چاپ سوم .
15-(البحرانی، یوسف بن احمد1309.): الحدائق الناضره فی احکام العترة الطاهره، نجف: دارالکتب اسلامی
16-بخاری، محمد بن اسماعیل:(بی تا): صحیح بخاری، بی جا بی نا(نرم افزار مکتبة الشامله
17- ،بداشتی(علی ل2831): نقد مبانی سلفیه در توحید، نشریه مقا لت و بررسی ها، شماره47، صص 261- 236. 16- (برقی، احمدبن محمدبن خالد1301.): المحاسن، قم: دارالکتب اسلامیه، چاپ دوم
18- (برگن، پیترال1363 ش): اسامه بن لدن، ترجمه.عباسعلی غفاری فرد، تهران: اط لعات
19- (برنجکار، رضا1308.): آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم: طه
20- (برومند، عباس1362« :)جنبش های سیاسی خاورمیانه از سلفی گری تا نوسلفی گری» ، مصاحبه با کارشناسان، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره185، صص4- 15)
21- بن لادن، اسامه(بی تا): توجیهات تامنهجیة، ج1، ص4 .منبر التوحید و الجهاد
22- (البواطی، محمد سعید رمضان1305 ): سلفیه بدعت یا مذهب، ترجمه: حسین صابری، مشهد: بنیاد .پژوهشهای اسلامی
23- (الجامی، محمد امان بن علی2335): صفات للهیه فی الکتاب و السنه النبویه فی ضوء لثبات و .التنزیه، قاهره: دارالمنهاج
24- (جوادی، علی رضا1386.): پشت پرده وهابیت، بیجا: نشر سنابل 25- (جوادی آملی، عبدا ل1308.): تسنیم، قم: اسراء
26- حجازی، محمدمحمود(1386 :)التفسیر الواضح، بیروت: دارالجیل. 27- (حرعاملی، محمد بن حسن1436): تفصیل وسائل الشیعه الی تح صیل مسائل الشریعه، قم: موسسه آل .البیت
28- (حکیم الهی، عبدالمجید1365 ): عقل گرایی و نص گرایی در تشیع(با بررسی تطبیقی دیدگاه های شیخ صدوق و شیخ مفید)، پژوهشنامه لم، شماره4، صص5- 24)
29- (حکیمی، محمدرضا1305.): مکتب تفکیک، تهران: دفتر نشر فرهنگ اس لمی
30- حل(بی، علی اصغر1382): تاریخ نهضت های دینی- .سیاسی معاصر، تهران: نشر زوار
31- (حلمی، مصطفی2335.م): قواعد المنهج السلفی فی التفکر الاسلامی، بیروت، دارالکتب العلمیه
32- ،حوّی:)سعید(بی تا لساس فی التفسیر.، بی جا: بی نا
33- (خادمی، نورالدین1421): الدلیل عندالظا.هریه، بیروت: دار ابن حزم 34- (خرمشاهی، بهاءالدین1394.): تفسیر و تفاسیر جدید، تهران: کیهان
35- خوئى، ابوالقاسم (7359 ،)بیان در علوم و مسائل کلى قرآن ، ترجمه هاشم زاده هریسى و نجمى ، :تهران وزارت ارشاد ،چاپ اوّل . 36- (رحمتی و آقازاده، مهدی و محسن1363 :) خردگرایی و خرد ستیزی افراطی در بوته نقد خردباوری معتدل اصیل اسلام، مجله پژوهش دینی، شماره28 ، صص138- 192.
37- رضائى اصفهانى، محمدعلی (7359 :)درسنامه روشها و گرایش هاى تفسیرى قرآن ، قم: مرکز جهانى علوم اسلامى ،چاپ اوّل .
38- (زارعی، اسماعیل1365 ): رویکرد افراط گرایی دینی در گردونه ناهم تاریخی، سایت راهبرد ملی (http://nationalstrategy.ir) 41- ،سبحانی، جعفر1301.، الملل و النحل، قم: مرکز مدیریت قم
39- (سبحانی، جعفر1306): بحوث فی الملل و النحل: دراسه موضوعیه مقارنه ل :لمذاهب لس لمیه، قم .جامعه المدرسین بقم المشرفه، موسسه النش اسلامی
40- (سبحانی، محمدتقی1304« :)عقل گرایی و نص گرایی در لم اس لمی» ، نقد و نظر، شماره3 ، صص 235- 232.
41- (سبحانی، جعفر1363.): بیوگرافی ابن تیمیه، اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه
42- سعدی، عبدالرحمن بن ناصر(1438:)ق بیروت: عالم الکتب.
43- (سید مرتضی، علم الهدی1309 :): الذریعه الی اصول الشریعه، تصحیح دکتر ابوالقاسم گرجی، تهران .دانتشارات دانشگاه تهران
44- (شاکر و محمدی مظفری، محمدکاظم و محمد حسین1386 ): پدیدار شناسی ظاهرگرایی در فهم قرآن، مجله مشکوة، شماره139 ، صص9- 18.
45- شریف کاشانی، الحبیب ل(بی تا): مستقصی مدارک القواعد و منتهی ضوابط الفرائد، نقل از نرم افزار .فقه اهل بیت
46- (شهامت دهسرخی و حسنی، روح الله و سید علی1364 ): خشونت مذهبی در پناه نص گرایی(ظاهرگرایی) در اسلام و مسیحیت؛ با تاکید بر سلفی گری اسلامی و بنیادگرایی مسیحی، مجله معرفت ادبان، شماره22 ، صص33- 59.
47- (الشهرستانی، عبدالکریم1398.): الملل و النحل، مکتبه الجاریة بالسکة الحدیدة
48- (صالحی نجف آبادی، نعمت ل1382.): جهاد در اسلام، تهران: نشر نی
49- صدوق، ابوجعفر (محمد بن علی بن بابویه1365.): کمال الدین و تمام النعمه، تهران: انتشارت اس لمی
50- (همان1392.): الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول
51- (همان1383.): اعتقادات، بی تا: بی نا
52- (طباطبایی، سید علی1415): ریاض المسالک، قم: موسسه انتشارت اس ل.می
53- (طبرسی، فضل بن حسن1438.): مجمع البیان، بیروت: دار المعرفة 54- (طبسی، نجم الدین1361.): شناخت وهابیت، قم : دلیل ما
55- (طوسی، ابی جعفر محمدبن حسن1309 :): العده فی اصول الفقه، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، قم .انتشارات ستاره
56- (عابدی، احمد1363): توحید و .شرک در نگاه شیعه و وهابیت، تهران، معشر
57- .عبدا اللُّهِ بن احمد بن حنبل(بی تا): السنتة، ریاض: دار عالم الکتب 91- (عبدی،حسن1362 ): بررسی انتقادی روش شناسی مکتب تفکیک، آیین حکمت، شماره15 ، صص30- 98.
58- (علیپور، مهدی1385): اخباری گری به مثابه روش اجتهادی(نگاهی به یک پارادوکس نما)، مجله پژوهش و حوزه، شماه20 و28 ، صص189- 219.
59- (عیاشی، محمدبن مسعود1383 ): تفسیر العیاشی، تصحیح هاشم رسولی مح لتی، تهران: المطبعه .العلمیه، چاپ اول
60- (فقیهی، علی اصغر1352 ): وهابیان: بررسی و تحقیق گونه ای درباره عقاید و تاریخ فرقه :وهابی، تهران .کتابفروشی صبا
61- (فیض، مولی محسن1346 ،): اصول لصلیه(به ضمیمه سفینه النجاه)، تصحیح میر لل الدین ارموی .قم: دار احیاء لحیاء
62- فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى (7472:): الوافی، اصفهان کتابخانه امام أمیر المؤمنین على علیه الس لم ، چاپ.اول
63- (فیومى، أحمد بن محمد4141):المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: موسسه دار الهجرة، دوم .
64- قاسمی، جمال الدین محمد(1368:)ق محاسن التأویل، بیروت: دارالفکر.
65- (قدمی جویباری و جلیلی سنزیقی، هاجر خاتون و سید هدایت4961 ): نقد و ارزیابی« ظاهرگرایی در )فهم قرآن(درآمدی بر مبانی و روشهای جریان های ظاهرگرا» ، مجله نقد کتاب قرآن و حدیث، شماره1 ، صص76- 441.
66- (قطب، محمد4967.)نشانه های راه، ترجمه محمود محمودی، تهران: احسان
67- کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (4146 ،): کافیقم: دار الحدیث ، اول .
68- مامقانی(، عبدا ل4144.): مقباس الهدایة فی علم درایة، بیروت: موسسه آل بیت لحیاء التراث
69- مجلسى، محمد باقر(4179،): بحارالانوارمصحح: جمعى از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی َ.
70- (مدرسی طباطبایى، سید حسین7477): مقدمه ای بر فقه شیعه،ترجمه محمد آصف فکرت، م :شهد بنیاد پژوهش .هاى اسلامی 71- .مسلم بن حجاج قشیری(بی تا)، صحیح مسلم، بیروت: دار احیاء التراث العربی
72- (مشکینی، علی4147.): اصطلاحات لصول و معظم ابحاثها، قم: الهادی، ششم
73- (المظفر، محمدرضا4967.): اصول الفقه، قم: دفتر تیلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
74- (مغیه، محمدجواد4144 ): فقه لامام الصادق، دوره7.جلدی، قم: موسسه انصاریان
75- (مودب، سید رضا4977.): تاریخ حدیث، قم: جامعة المصطفی
76- (الموسوی الجزایری، نعمت ل4914): لنوارالنعمانیه.، تبریز: حقیقت
77- (الموسوی خوانساری، محمدباقر4967.): روضات الجنان، قم: اسماعیلیان
78- نجاشی، احمد بن على (4971 ،):رجال النجاشی قم: مؤسسة النشر اسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه ،چاپ ششم . 79- (وکیلی، هادی4964): پیشگفتار: تاریخچه مکتب تفکیک، کت اب نقد، شماره71 و77، صص41- 17.
80- (هاشمی شاهرودی، سید محمود4147 ): قم: موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت .علیهم السلام
81- (مکارم شیرازی، ناصر4961.): تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب السلامیه
