عصر ظهور

3-2)ظاهرگرایی  در  میان  شیعه

   در  میان  شیعه  نیز  اندیشه  ظاهرگرایی  وجود  داشت،  هرچند  دامنه  آن  نسبت  به  اهل  سنت  محدودتر  و اقوال   ظاهرگرایانه  آن  بسیار  کمتر  بود.  لذا  اگر  در  میان  اهل  سنت،  اهل  حدیث  سربرداشتند،  در  میان  تشیع نیز  تفکر«اخباریگری  »پدید  آمد.  پدیده  افراط  گرایی  و  ظاهرگرایی  دینی  و  مذهبی  در  میان  شیعیان  را  می  توان در   سه  دوره  با  نام  های  اخباریگری  متقدم(که  از  سده  سوم  و  چهارم  بوجودآمد)،  و  اخباریگری  متاخر(که  از نیمه   دوم  دوره  صفویه،  در  سده  یازدهم  بوجودآمد)،  و  در  جهان  معاصر  نیز  با  نام  مکتب  معارفی  خراسان  یا مکتب  .تفکیک(به  تعبیر  محمدرضا  حکیمی)  مورد  بررسی  قرار  داد   قبل  از  پرداختن  به  این  سه دوره   لزم  به  ذکر  است  که  اخباری  گری  دارای  دو  اط  لق  عام  و  خاص  در طول  تاریخ  بوده است 1  .  اخباری  گری   به  معنای  عام  روش  خاصی  است  برای  کشف  حکم  با  تاکید  بر  نصوص  دینی و   کم  توجهی  به  ادله  و  تحلیل  های  عقلی.  به  طرفداران  این  روش  اغلب«محدث  »  گفته  شده  است.  اما اخباری   گری  خاص،  به  مکتبی  گفته  شده  که  در  اوایل  قرن  یازدهم،  براساس  شیوه  ای  نو  در  کشف  و  استنباط احکام   شرعی  با  تکیه  بر  ادله  نقلی  و  نفی  دلیل  عقلی  و  اجماع  و  نیز  نفی  اجتهاد  به  رای  و  اجتهاد  ظنی  و  نیز نفی   ،اصولی  گری  در  استنباط  احکام  دینی  بروز  یافته  است.(علیپور1385 ،169-   219  )  در  تحقیق  حاضر منظور  .اخباریگری  به  معنای  عام  است  3-2-1:)اخباریگری  متقدم  در  میان  علمای  شیعه  بر   ال  ف  اهل  سنت  تا  قرن  سوم  هجری  میان  متکلمان  و  محدثان  اخت  لف چندانی   وجود  نداشت؛  حضور  ائمه(ع)  در  کنار  شیعیان  و  روایات  آن  بزرگواران  از  بروزاخت  لف  و  افراط  و تفریط   میکاست.  اما  از  قرن  سوم  که  مقارن  عصر  تقیه  و  دوران  غیبت  ائمه(ع)  است،  دو  جریان   لمی  و  حدیثی به  تدریج  از   هم  فاصله  گرفته  و  در  نهایت  نیز  دو  دیدگاه  کام  ال  متفاوت  در  بین  شیعیان  بوجود  آمد،  یکی جریان   عقل  گرایی  و  دیگری  جریان  نص  گرایی(یا  همان  ظاهرگرایی).  فقها  و  محدثان  قم   در  تحلیل  و  بررسی مسائل                                                            1    لزم  به  ذکر  است  ک  ه  برخی  بین  محدث  و  اخباری  تفاوت  قائل  شده  و  معتقدند  بزرگانی  چون  فیض  و  مجلسی  و  صدوق  محدث  اند  نه  اخباری. و   معتقدند  بین  این  دو(محدث  و  اخباری)  نباید  خلط  کرد؛  اما  حقیقت  این  است  که  تفاوتی  میان  این  دو  نیست،  و  به  صرف  به  کارگیری  دو  اصط  لح محدث  و  اخباری  نمیتوان  میان  ا  ،مثال  فیض  کاشانی  و  محقق  استرآبادی  تفاوت  نهاد.  روش  و  قواعدی  که  امثال  صدوق  و  کلینی  در  فهم  دین  به  آن  ملتزم بودند   روشی  اصولی  نبود،  بلکه  یک  سنخ  و  نوع  از  استباط  دین  بهشمار  میرفت   که  با  اخباری  گری  عام  سازگارتر  است.بخاطر   لحظه  همین  امر  به  آنان محدث  میگفتند.بعدها   در  قرن  یازدهم  اصط  لح«محدث  »  به  اخباری  تغییر  یافت.  با  این  حال  در  بسیاری  از  مواقع  اخباریان  متاخر  خود  را  محدث میخواندند.در  حقیقت  از  این  دو  اصط  لح  همواره  یک  واقعیت  قصد  می  شده  است.  اما  با  این  حال  باید  گفت  که  میان  اخباریان  متاخر  و  محدثان  اولیه  در  برخی مبانی  تفاوت  هایی  وجود  دارد.  همان  طور  که  میان  خود  اخباریان  متاخر  نیز  تفاوتهای  بسیاری  وجود  دارد.اما  همه  در  اصول  کلی  فهم  دین  مشترک  اند.لذ  ا نباید   ،با  واژگان  بازی  کرد  و  برخی  را  محدث  و  برخی  را  اخباری  نام  نهاد.(علیپور1385 ،189-   219) 

اس  لمی  و   لمی  از  روش  اهل  حدیث  بهره  میجستند  و  به  متن  روایت  بسنده  مینمود  ند؛  و  در  مقابل علمای  بغداد  در  استد  لل  ها  و  تبیین  و  تفسیر  آموزه  های  دینی  از  روشهای  عقلی  بهره  می  گرفتند.  در  نتیجه مکتب   ،قم  معروف  به  مکتب  حدیث  گرا  و  مکتب  بغداد  معروف  به  مکتب  عقل  گرا  گردید.(حکیم  الهی1365 ،5-   24)  شیخ  صدوق  از  شخصیت  های  برجسته  و  تاثیر  گذار  در  را  بطه  با  نص  گرایی  و  ظاهرگرایی  است. شیخ   صدوق  نه  تنها  در  احکام  فقهی  جایگاهی  برای  عقل  قائل  نیست،  بلکه  در  مباحث  اعتقادی  و  اصول  دین نیز   مخالف  بهره  گیری  از  استد  للهای  عقلی  است.  برای  مثال؛  صدوق  برای  اثبات  خداوند  متعال  از  نقل استفاده  کرده  و  در  این  خصوص  روایات  و  آیات  قرآن  را  نقل  می  ،کند.(صدوق1383  ،42-   45  )  این  مساله  تا حدی  است  که  شیخ  انصاری  وی  را  از  اخباریین  معرفی  می  ،کند(انصاری1214  ،154  )  بحرانی  نیز  از  ایشان به  «رئیس   لخباریین  »  ،تعبیر  کرده  است(قدمی  جویباری  و  جلیلی  سنزیقی1365 ،86-   114  ،بنقل  از بحرانی  1428  ،3  ،286 )   هرچند  که  می  ،توان  شیخ  صدوق  را  نماینده  مکتب  نص  و  ظاهرگرایی  در  شیعه  دانست(حکیم  الهی1365 ،5-   24   ،بنقل  از  تستری1319  ،213  )  اما  او  ل؛  که  او  با  این  گرایش  در  عصر  خویش،  کمک  شایانی  به جامعه   شیعی  کرد،   و  توانست  آنان  را  از  دوره  حیرت  و  سرگردانی  بیرون  آورد.  شیعیان  با  آغاز  دوره  غیبت  و  طو لنی   شدن  آن  وهجمه  منازعات   لمی  و  فرقه  ای،  اغلب  دچار  حیرت  و  تردید  شده  و  عده  ای  نیز  از  عقیده امامیه   برگشته  بودند،  شیخ  صدوق  با  نقل  روایات  و  اخبار  وارده  در  امر  غیبت  و  با  تالیف  کتاب«کمال  الدین  » این  تردید  را  برطرف  کرد  و  مردم  را  از  این  حیرت  و   ،سرگردانی  بیرون  آورد.(صدوق1365  ،1 ،2   و3  )  ثانیا؛ شیخ  صدوق  با  اینکه  در  نص  گرایی  و  اعتماد  بر  سنت  معروف  است،  ولی  با  بررسی  آثار  ایشان  می  توان  گفت که   شیخ  صدوق  بعضا  در  تفسیر  آموزه  های  دینی  و  فهم  روایات  درحد  نازلی  از  مطالب  عقلی  و  لغوی  نیز استفاده  کرده  است  و  بطور  کلی  منکر  عقل  نیست.  لذا  نمی  توان  ایشان  را  از  زمره  افراد  جمودگرایان  اهل حدیث  .دانست.  از  اوایل  غیبت  کبرا  مکتب  اصولی  گری  رواج  یافت  و  رفته  رفته  روش  اخبای  گری  کم  رنگتر  شد