عصر ظهور

3-2-2:)اخبارگری  متاخر   مکتب  اهل  حدیث

 در  اواخر سده۴    و  نیمه  نخست  سده۵ق  با  کوشش  فقیهان  اصول   ،گرا  ضعیف  گردید  اما با   این  حال  وجود  محدود  خود  را  در  مجامع  فقهی  امامیه  حفظ  کرد  تا  آنکه  در  اوایل  سدهیازدهم   بار  دیگر در   قالبی  نو  مطرح  شد.  آغازگر  این  حرکت  در  این  سده  محمد  امین  استرآبادی  بود  که  تعالیم  خود  را  در  کتابی با   عنوان«الفوائد  المدنیه  »تدوین  کرد.  (مدر  ،سی  طباطبایی1413  ،50  )  در  جهت  تداوم   لش  استرابادی، فیض   کاشانی  ،  محمدباقر  مجلسی،  شیخ  حرعاملی،  از  عالمان  بزرگ  قرن  یازدهم،  قرار  دارند  که پرچمدارحدیث   گرایی  اند.آنان  روش  اصولگرایی  را  که  موجب  کم  توجهی  به  اخبار  شده  بود  را  خطا  شمرده  و  آن  را  به شدت  مورد  نقد  و  بررس  ،ی  قرار  داده  اند.(مودب1388 ،131)     ال  محمد  امین  استرآبادی(م1333  )  و  پیروان  او  منابع  استباط  احکام  و  معارف  دین  را  در  کتاب  و سنت    ،منحصر  دانسته  و  از  اجماع  و  عقل  روی  برگرداندند(استرآبادی1429  ،100-   208     ،؛  البحرانی1309 ،1  ،

190-   198)به  عقیده  این  گروه،  استفاد  ه  از  عقل  در  استنباط  احکام  دینی،  ره  آوردی  جز  از  دست  رفتن گوهر  و  حقیقت  دین  ندارد.  لذا  اخباریان  متاخر  در  آثارشان  تا  جایی  که  می  توانستند  در  مذمت  عقل سخن    ،راندند.(الموسوی  جزائری1341   ،3 ،120-   131  )  استرآبادی،  سخنان  خود  را  بر  ضد  اجتهاد  و  تعقل، چنان  کوبنده،  صریح   و  جسورانه  بیان  کرد  که  توانست  در  اندک  مدتی  عالمان  صاحب  نام  فروانی  را  در سطوح    ،مختلف  به  اندیشه  اخباریگری  متقاعد  کند.(موسوی  خوانساری1363 ،1   ،130   )البته  اخباری  ها،  همه  از نظر  اعتقاد  یکسان  نبودند  و  در  میان  آنها  گروه  های  افراطی  و  معتدل  به  چشم  می  ،خورد(مودب1388  ،131 )و   ،اخباریان  معتدلتر  احکام  برخاسته  از  عقل  فطری  را  قبول  داشتند.(بحرانی1309  ،1 ،131-   133  ،؛ فیض  1346 ،118-   121  )همچنین  از  نظر  اخباریان  اجماع،  ساخته  و  پرداخته  اهل  سنت  است  که  به   لیل سیاسی   ،برای  کنار  گذاشتن  ائمه(ع)  به  آن  تمسک  کرده  اند.(استرآبادی1429 ،295-   298  ،؛  فیض1346  ،143-   145  )  اخباریان  معتقد  بودند  که  ظواهر  کتاب  و  سنت  پیامبر(ص)  از  آن  رو  برای  ما  حجت  نیست  که فهم   ظواهر  قرآن  و  کلمات  پیامبر(ص)باید  از  طریق  ائمه(ع)  صورت  گیرد؛  زیرا  آنان«من  خوطب  به  »  بودند  نه  ما. از   این  رو  کشف  حکم  از  طریق  ظواهر  کتاب  برای  ما.مقدور  نیست  و  باید  به  سراغ  ائمه(ع) رفت 1   ،(علیپور1385 ، 169-   219  )از  دیگرعوامل  اصلی  ای  که  در  جمودورزی  و  نص  گرایی  افراطی  این  گروه  موثر  بود، برداشت   نادرست  آنان  از  احادیث  مربوط  به  نکوهش  به  کار  گیری  اجتهاد  و  قیاس  بود؛   از  امام  صادق(ع)  روایت شده  که  از  دو  خصلت  دوری   کنید  که   لک  کننده  است:داوری  و  سخن  گفتن  درباره  مردم  از  روی  رای  و  قیاس و  حرف  زدن  درباه  چیزی  که  علم  بدان نداری 2 .   ،(مجلسی7473  ،9 ،775)    همچنین  از  امام  حسین  (ع) درباره  مجالست  با  اصحاب  رای  و  قیاس  سوال  شد،  ایشان  فرمودند  از  مجالست  با  آنان  دوری  کنید،  ایشان  در  ادام ه   فرمودند  یکی  از  دو  خصلتی  باعث  نابودی  و   لکت  فرد  میشود  تفسیر  به  رای  و  داوری  مردم  بدون  اینکه به  آن  علم  داشته  باشد، است 3   ،.(همان)  کلینی  و  صدوق  و  برقی  نیز  نمونه  هایی  از  این  روایات  را  آورده  اند. (برقی  1301  ،1  ،239  ،؛  کلینی1426  ،1  ،42،؛  صدوق1392   ،1  ،52)  همچنین   اخباریان،  احادیثی  از  قبیل؛« السنة  إذا  قیست  مُحِق  الدین(»،کلینی1426   ،0  ،333  ،؛  برقی1301  ،1  ،214  ،؛  فیض  کاشانی1439  ،1  ،253  )را به  ،معنای  نکوهش  عقل  و  هرگونه  استدلال  عقلانی  پنداشته(الموسوی  جزایری1341   ،1 ،113-   133   ،؛ حرعاملی                                                            1   )اخباریان  برای  اثبات  این  ادعا،  روایات  بسیاری،  به  ویژه  روایات  دال  بر  عدم  جواز  تفسیر  به  رای  را  ذکر  کرده  اند.  ر.ک:استرآبادی1429 ، 162-   253  ،؛  البحرانی1309  ، 1  ،20-  35.  2  )   ْالمحاسن  أَبِی  عَنِ  ابْنِ  الْمُغِیرَةِ  عَنِ  ابْنِ  الْحَجُّاجِ  عَنْ  أَبِی  عَبْدِ  اللُّهِ  ع  قَالَ:  إِیُّاکَ  وَ  خَصْلَتَیْنِ  مُه  لِکَتَیْنِ  أَنْ  تُفْتِیَ  النُّاسَ  بِرَأْیِکَ  أَوْ  تَقُولَ  مَا لَا  .ُتَعْلَم 3  )    ِالمحاسن  ابْنُ  فَضُّالٍ  عَنْ  ثَعْلَبَةَ  عَنِ  ابْنَالْحَجُّاجِ  قَالَ:  سَأَلْتُ  أَبَا  عَبْدِ  اللُّهِ  ع  عَنْ  مُجَالَسَةِ  أَصْحَابِ  الرُّأْیِ  فَقَالَ  جَالِسْهُمْ  وَ  إِیُّاکَ  وَ  خ ِصْلَتَیْن  ْهَلَکَ  فِیهِمَا  الرِّجَالُ  أَنْ  تَدِینَ  بِشَی  .ٍءٍ  مِنْ  رَأْیِکَ  أَوْ  تُفْتِیَ  النُّاسَ  بِغَیْرِ  عِلْم   و  روایت  دیگر  در  :این  زمینه  ْالمحاسن  ابْنُ  مَحْبُوبٍ  عَنِ  ابْنِ  رِئَابٍ عَن  َأَبِی  عُبَیْدَةَ  عَنْ  أَبِی  جَعْفَرٍ  ع  قَالَ:  مَنْ  أَفْتَى  النُّاسَ  بِغَیْرِ  عِلْمٍ  وَ  لَا  هُدًى  مِنَ  اللُّهِ  لَعَنَتْهُ  مَلَائِکَةُ  الرُّحْمَةِ  وَ  مَلَائِکَةُ  الْعَذَابِ  وَ  لَحِقَهُ  وِزْرُ  مَنْ  ع َمِل  .ُبِفُتْیَاه 

1436  ،145-  148  ،؛  البحرانی1390  ،129-  133  ،؛  استرآبادی1429  ،44-  40  )  و  قیاس  منطقی و  .عقلی(برهان)را  نیز  بخشی  از  قیاس  نکوهیده  دانسته  اند   جریان  اخباری  گری  تا  آنجا  پیش  رفت  که  به  تدریج  همه  مراکز  علمی  شیعه  در  ایران  و  عراق  را  تحت نفوذ   خود  درآورد،  و  گرایش  اصولی  را  حدود  دو  قرن  به  انحطاط  و  زوال  نزدیک  ،ساخت(رحمتی  و  آقازاده1363 ، 138-   192  )،  اما  بعد  از  دو  قرن  به  مدد  مجاهدت  و  استد  لل  بزرگانی  چون   لصدرا  و  وحید  بهبهانی  و شیخ  .مرتضی  انصاری  کاستی  ها  و  سستی  های  آن  بر  همگان  آشکار  شده  و  زمینه  زوال  و  نابودی  آن  فراهم  شد.