عصر ظهور

*سیطره  ظاهرگرایی  بر  تفاسیر  دوران  معاصراهل  سنت  در  دوران  معاصر   که  یک  تفکر  عقلگرایی  بر  تفاسیر  قرآن  سیطره  و  رواج  یافته،  شاهد  یک  جریان افراطی   دیگری  بنام  ظاهرگرایی  در  مقابل  این  جریان  افراطی  هستیم.  چرا  که  معمو لا  در  مقابل  هر  افراطی، تفریطی  نیز   صورت  میگیرد،  لذا  در  دوران  معاصر  شاهد  رواج  یک  جریان  افراطی  ظاهرگرایانه  در  تفاسیر  قرآن کریم   نیز  هستیم.  این  تفاسیر  خواه  ناخواه  گرفتار  یک  نوع  تفسیر  ظاهرگرایانه  در  باب  آیات  متشابه  در  کتب تفسیری  .خود  شده  اند  که  همه  نتیجه  درخت  پیر  و  نامیمون  جریان  ظاهرگرایی  است 

همانطور  که  قبال  ذکر  گردید  جریان  ظاهرگرایی  و  افراطی  گری  مذهبی  معمولا  در  دو  حوزه  ا عتقادات(خصوصا  حوزه  صفات  حق  تعالی)  و  عمل  صورت  می  گیرد.  لذا  بنا  به  اقتضای  پژوهش  حاضر  و  برای  آشنایی  و  مقابله با   این  جریان  افراطی  و  تصحیح  این  قرائت  و  خوانش  های  افراطی  به  ذکر  نمونه  هایی  از  آنها  در  هر  دو  حوزه در  تفاسیر  اشاره  می:شود  :در  حوزه  اعتقادات  برخی  تفاسیر   .معاصر،  در  ذیل  آیات  مربوط  به  شناخت  حق  تعالی  و  صفات  او،  راه  سلف  پیش  گرفته  شده است   صاحبان  این  تفاسیر  به  خیال  خویش  گمان  کرده  اند  که  با  الفاظی  چون«ب  لتشبیه  »  و«ب  لکیف»  ،  خود  را از  دام  تشبیه  و  تجسیم  رهانیده  اند  و  با  عباراتی  نظیر«واگذاشتن  علم  آن  به  خدا  »به  تعطیلی  عقل  در حوزه  .معارف  قرانی  گراییده  اند   بعنوان  مثال؛  جمال  الدین  قاسمی  ذیل  آیه213   سوره  بقره«  هل  ینظرون   ال  یاتیهم   هلل  »...  :میگوید« وصفه   تعالی  نفسه  با  لتیان  فی  ظلّ  من  الغمام،  کوصفه  بالمجیء  فی  آیات  أخر  و  نحوهما  ممّا  وصف  به  نفسه فی  کتابه…   والقول  فی  ذلک  من  جنس  ،واحد   وهو  مذهب  سلف   لئمة  :إنّهم  یصفونه  سب  حانه  بما  وصف  به نفسه  و  وصفه  به  رسوله،  من  غیر  تحریف و   لتعطیل و   لتکلیف و   لتمثیل.»  ،(قاسمی1368 ،1  ،519)    دکتر«محمد  محمود  الحجازی  »  در  تفسیر  آیه54   سوره  اعراف«ثمّ  استوی  علی  العرش  »نیز  می  نویسد:  «أی  السلف  قبول  ما   جاء،  من  غیر  تکلیف و   لتشبیه،  و  ترک  معرفة  حقیقتها  الی   ل،  اما  الخلف  فیؤوّلون و  یقولون…   وإلی  رأی  .ًالسلف  أمیل،  إذ  هو  رأی  الصحابه  و  التابعین  جمیعا»  ،(حجازی1386  ،8  ،93)  در   تفسیر«ا  لساس  فی  التفسیر»  ،](حوّی،  [بی  تا0 ،3349)    و«تیسیر  الکریم  الرحمان  فی  تفسیر  ا  لک لم  المنان»  ،(سعدی1438  ،ق3 ،38)    نیزتفکر  جمود  و  ظاهرگرایی  مشاهده میشود.   :در  حوزه  عمل   یکی  از  مهم  ترین  و  بارزترین  جلوه  های  افراط  گرایی  مذهبی،  در  حوزه  عمل،  در  دوران  معاصر،  بحث  جهاد و  جنگ  است.  به  نظر  می،رسد  که  در  دوران  معاصر  دیدگاه  های  اشخاصی  مانند  سید  قطب   ابوا  لعلی  مؤدودی و   یا  اندیشه  های  افراطی  گروه«التکفیر  و  الهجره  »  به  زعامت  مصطفی  شکری  و  یا  نظریات  عبدالسلام  فرج و   .عتیبی،  که  بصورت  گسترده  به  تحلیل  واژه  جهاد  پرداخته  اند  در  ترویج  این  افراط  گرایی  بی  تاثیر نباشد   ،(آقابابایی7327 ،752-  972)   بعنوان  مثال؛  سید  قطب   با  استناد  به  ایاتی  نظیر22   سوره  مجادله،  و11   سوره  تحریم  و  ...  با  فراملی و  فراقومیتی  خواندن  دارا  لس  لم،  مقابله  و  نبرد  با  دارالحرب  را  برای  حاکم  ساختن  شریعت  اسلام  ضروری می-   ،شمرد.(قطب1363 ،116-   121)  وی  جامعه  جاهلی  امروز  را  بندگی  انسان  ها  بر  انسانها  در  وضع  قو  انین و   تسلط  بر  آنها  دانسته،  و  با  استناد  به  آیات15   سوره  شوری  و53  سوره  قصص،  ایستادگی  و  مقاومت برای 

وصول  بشریت  به  آرامش  و  از  بین  بردن  جاهلیت  و  به  دست  گرفتن  این  رهبری  براساس  برنامه  خاص  اسلام را  وظیفه  مسلمانان  می ،شمرد.(همان125-   128)  در  واقع  ایشان  معتقد  به  لز  وم  دستیابی  به  قدرت  برای استقرار   حاکمیت  الهی  بوده  و  به  طور  ضمنی،  به  ترویج  اس  لم  از  طریق  شمشیر  و  کتاب  اشاره  کرده  و  هر  دوی  آنها را  لزم  و  ملزوم  یکدیگر  می  خواند.  ایشان  با  استباط  ظاهرگرایانه  خود  از  آیات  جهاد،  با  حمله  به  کسانی  که جهاد  را  در  جهاد  دفاعی  منحصر  میکنند،  می  :گوید«  برنامه  اسلام  این  است  که  تمام  طاغوت  های  روی  زمین  را از  بین  بردارد  و  مردم  را  به  عبادت  خالصانه  خداوند  درآورد.  بدین  ترتیب  نظامهای  سیاسی  حاکم  را  در  هم می-  ...شکند  و  یا  آنان  را  مجبور  میکند  که  جزیه  بپردازند  و  تسلیم  بودن  خود  را  اع  لم  نمایند  » ،(همان44-   49  و 93)    ایشان  همچنین  در  کتاب«معالم  فی  الطریق»  ،با  عنوان«جهاد  فی  سبیل   ل»  ،  به  جایگاه  و  اهمیت  جهاد در   شریعت  اس  لمی  پرداخته  است.درواقع،  او  از  جمله  کسانی  است  که  معتقد  است  صرفا  برای  دفاع  از سرزمین  اسلام  و  گسترش  آن  جهاد ابتدایی   لزم  است.  به  همین  دلیل  بسی  اری  از  افراد  معتقدند  که  دیدگاه  های سید   قطب  در  حرکت  های  افراطی  دوران  معاصر  و  به  ویژه  رفتارهای  گروه  های  تروریستی  مانند  القاعده نقش   موثری  داشته  است.  نویسندگان  غربی  قائل  به  این  مطلب  هستند  که  اسامه بن   لدن  رهبر  القاعده تحت  تعلیمات  سید  قطب  و  عبدا  هلل  اعظم  میباشد  .  آنان  معتقدند  افکار  سیدقطب  سه  کارکرد  اصلی  در  جنبش های  :رادیکال  اس  لمی  معاصر  داشته  است7  )نوشته  های  وی  توجیه  فکری  برای  حرکت  های  سیاسی  و فرهنگی  .افراطی  بوده  است9  )افکار  و  اندیشه  های  وی  ایجاد  و  برقراری  جامعه  ای  اس  لمی  مبتنی  بر  شریعت  را ترویج   نموده  است3  )  افکار  وی  توجیهی  برای  براندازی  همه  دولت  ها  از  جمله  دولت  هایی  که  توسط  مسلمانان اداره  می  ،شود،  با  جنگی  مقدس  گسترده  و  جهانی  است.(آقابابایی7327 ،752-  972)   بنابراین  مشخص  می  شود  که  امروزه  این  ظاهرگرایان  و  متولیان  قرائت  های  افراطی  از  دین  هستند  که براساس  تلقی  های  نص  گرا  یانه  دینی  خود  به  تکفیر  مخالفان  خود  اعم  از  شیعیان  و  سنیان  پرداخته  و  برای  مقابله با   آنان،  گروه  های  نظامی  و  جهادی  زیادی  نظیر  سپاه  صحابه،  طالبان،  القاعده،  داعش  و  ...  را  سامان  داده  و روزبه  ...  روز  بر  دامنه  فجایع  و  خشونتهایشان  در  کشورهای  عراق،  سوریه،  یمن،  لیبی  و  میا.فزایند