عصر ظهور

مهارت های ارتباطی امام حسن(ع)

مهارت های ارتباطی، نقش اثرگذاری در ایجاد، تسهیل و پایا شدن ارتباطات میان فردی دارد. این مهارت ها در فرمایشات امام حسن(ع) از جنبه های مختلفی قابل بررسی است. آثار مثبت ارتباط و همنشینی با علما، نقش هم نشین و چگونگی دوست یابی، شناخت افراد از طریق حالت های روحی و احساسی، از جمله مواردی است که در فرمایشات حضرت تأکید شده است. جالب اینکه همین موارد، جزو نکات مهم و کلیدی است که در مباحث علم روان شناسی و مشاوره مطرح می شود. در ادامه به برخی از این مهارت ها اشاره شده است:

1. تأثیر مجالست با علما

امام حسن(ع) می فرماید: «مَنْ أکثَر مُجالِسَه الْعُلَماءِ أطْلَقَ عِقالَ لِسانِهِ، وَ فَتَقَ مَراتِقَ ذِهْنِهِ، وَ سَرَّ ما وَجَدَ مِنَ الزِّیادَهِ فی نَفْسِهِ، وَ کانَت لَهُ وَلایهٌ لِما یعْلَمُ، وَ إفادَهٌ لِمات عَلَّمَ؛ هر که با علما بسیار مجالست نماید، سخنش و بیانش در بیان حقایق آزاد و روشن خواهد شد و ذهن و اندیشه اش باز و توسعه می یابد و بر معلوماتش افزوده می گردد و به سادگی می تواند دیگران را هدایت نماید».1

1. إحقاق الحقّ، ج 11، ص 238، س2.

2. اهمیت مشورت

امام حسن(ع) می فرماید: «ما تَشاوَرَ قَوْمٌ إلاّ هُدُوا إلی رُشْدِهِمْ؛ هیچ گروهی در کارهای ـ اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و...، با یکدیگر مشورت نکرده اند، مگر آنکه به رشد فکری و عملی و. ..، رسیده اند».1

1. تحف العقول، ص 233؛ اعیان الشیعه، ج 1، ص 577؛ بحارالانوار: ج 75، ص 105، ح4.

3. نقش هم نشین منتقد در آگاه سازی

امام حسن(ع) می فرماید: «إنَّ مَنْ خَوَفَّک حَتّی تَبْلُغَ الاْمْنَ، خَیرٌ مِمَّنْ یؤْمِنْک حَتّی تَلْتَقِی الْخَوْفَ؛ همانا کسی تو را ـ در برابر عیب ها و کمبودها ـ هشدار دهد تا آگاه و بیدار شوی، بهتر است از آن کسی که فقط تو را تعریف و تمجید کند تا بر عیب هایت افزوده گردد».1

1. إحقاق الحق، ج 11، ص 242، س 2.

4. نحوه برخورد با برادر مؤمن

امام حسن(ع) می فرماید: «إذا لَقی أحَدُکمْ أخاهُ فَلْیقَبِّلْ مَوْضِعَ النُّورِ مِنْ جَبْهَتِهِ؛ وقتی انسان برادر مؤمن ـ و دوست ـ خود را ملاقات کرد، باید پیشانی و سجده گاه او را ببوسد».1

1. تحف العقول، ص 236، س 13؛ بحارالانوار، ج 75، ص 105، ح 4.

5. دوستی یعنی دل سوزی و محبت

امام حسن(ع) می فرماید: «القَریبُ مَنْ قَرَّبَتْهُ الْمَوَدَّهُ وَ إنْ بَعُدَ نَسَبُهُ، وَالْبَعیدُ مَنْ باعَدَتْهُ الْمَوَدَّهُ وَ إنْ قَرُبُ نَسَبُهُ؛بهترین دوست نزدیک به انسان، کسی است که در تمام حالات دل سوز و با محبت، باشد گرچه خویشاوندی نزدیکی هم نداشته باشد و بیگانه ترین افراد کسی است که از محبت و دل سوزی بیگانه باشد، گرچه از نزدیک ترین خویشاوندان باشد».1

1. تحف العقول، ص 234، س 3؛ بحارالانوار، ج 75، ص 106، ح 4.

6. پرهیز از سبک شمردن دوست

امام حسن(ع) می فرماید: «مَنِ اسْتَخَفَّ بِإخوانِهِ فَسَدَتْ مُرُوَّتُهُ؛ کسی که دوستان و برادرانش را سبک شمارد و نسبت به آنها بی اعتنا باشد، مروت و جوان مردی اش فاسد گشته است».1

1. کلمه الإمام الحسن(ع)، ص 209.

7. دقت در دوست یابی

دوست، عمیق ترین تأثیر را بر زندگی و رفتار انسان می گذارد، تا آنجا که گفته شده است: «اَلْمَرْءُ عَلی دینِ خَلیلِهِ؛ انسان بر آیین رفیقش است».

به این علت، در قرآن و روایات، سخت بر آیین دوست یابی تأکید و سفارش شده است.

حضرت در سفارش به یکی از فرزندان خویش فرمود:

یا بُنَی لاتُواخِ اَحَدا حَتّی تَعْرِفَم وارِدَهُ وَ مَصادِرَهُ، فَاِذَا اسْتَنْبَطْتَ الْخُبْرَةَ وَ رَضیتَ الْعِشْرَةَ فَآخِهِ عَلی اِقالَةِ الْعَثْرَةِ وَ الْمُواساةِ فِی الْعُسْرَةِ.1

پسرم! با هیچ کس برادری [و دوستی] مکن مگر آنکه [اول] بدانی کجا رفت و آمد دارد و از چه خانواده ای می باشد، هرگاه به این مسئله پی بردی و معاشرت و دوستی او را [طبق معیارها] پسندیدی، پس با او برادری [و دوستی] کن، در گذشتن از لغزش ها و همدردی در سختی.

1. تحف العقول، ص 404، ش3.

8. شناخت انسان از راه عصبانیت

امام حسن(ع) فرمود: «لایعرف الرأی الا عند الغضب؛ قدرت اندیشه و خصلت های درونی انسان هنگام خشم، شناخته و آشکار می شود».1

معمولاً ویژگی های درونی افراد از دید دیگران مخفی است و در مواقع خاصی به طور ناخواسته بروز می کند. یکی از آن حالات خاص، وقتی است که آدمی به هر دلیلی دچار عصبانیت شود. سپس حالت های خوب یا ناشایست وی هویدا خواهد شد.

دلیل ظهور خصلت های درونی انسان، هنگام خشم این است که شخص در این حالت نمی داند چه می گوید و چه می کند و نیز در روایات آمده است که خشم و غضب، نوعی جنون است.

1. محمد دشتی، فرهنگ سخنان امام حسن مجتبی(ع)، ص 15.

9. چگونگی رابطه با مردم

ای بنی تفم وصیتی، و اجعل نفسک میزانا، فیما بینک و بین غیرک فاحب لغیرک ما تحب لنفسک و اکره له ما تکره لنفسک و لاتظلم کما لاتحب ان تظلم، و احسن کما تحب ان یحسن الیک، واستقبح من نفسک ما تستقبح من غیرک و ارض من الناس لک ما ترضی به لهم منک و لاتقل بما لاتعلم، بل لاتقل کلما تعلم، و لا تقل ما لاتحب ان یقال لک.

و قال(ع) و قل للناس حسنا و ای کلمة حکم جامعة ان تحب للناس ما تحب لنفسک و تکره لهم ما تکره لها، انک قل ما تسلم ممن تسرعت الیه ان تندم او تتفضل علیه.

ای پسرم سفارش مرا دریاب، در رابطه با مردم، خود را معیار و میزان قرار بده. هر چه را برای خود می خواهی، برای دیگران بخواه. هر چه را برای خود نپسندیدی برای دیگران نپسند. به کسی ستم مکن، چنانچه دوست نداری به تو ستم شود. احسان کن چنان که دوستداری احسانت کنند، آنچه از دیگران زشت شماری از خود زشت شمار. راضی باش از برخورد مردم با تو، آنچه را که راضی هستی با مردم انجام دهی.

آنچه نمی دانی و علم نداری مگو به زبان نیاور. هر چه را هم که میدانی مگو و اظهار مکن. حرفی را که نخواهی به تو گویند، برای دیگر مگو. با مردم خوش زبان باش، چه سخن حکیمانه و جامعی است که گفته اند برای مردم بخواه، آنچه برای خود خواهی، و نپسند برای دیگران آنچه را بر خود نپسندی و کمتر اتفاق افتد که درباره کسی شتاب زدگی کنی که از پشیمانی سالم بمانی و نادم نشوی مگر با احسان به او جبرانش نمایی.