عصر ظهور

مروری بر تاریخ سلفیت

مقدمه

مکتب سلفیه از قرن هشتم هجری توسط ابن تیمیه حرانی با شعار پیروی از سلف پایه‌ریزی شد ابن تیمیه با نوشتن دورسال به نام <الواسطیه> و<الحمویه> تفسیر جدیدی را که مغایر با مفاهیم قرآن و سنت بود از مسائل اعتقادی عرضه کرد.

حدیث گرایی و توجه به ظواهر نصوص ،تاکید بر نفی تقلید[1] از ائمه اربعه و ترغیب به اجتهاد را می‌توان از شاخه های فکری ابن تیمیه دانست و بر اساس همین تفکرات بود که مکتب سلفی‌گری را ابداع کرد.

ابن تیمیه با این که از هر علمی اطلاع مختصری داشت ولی اظهار نظر قطعی می کرد رای خود را مطابق اجماع می‌دانست و هرکجا روایتی با عقیده اش سازگار نبود آن را تضعیف می کرد.[2]

مروری بر اندیشه های ابن تیمیه

1-تجسیم و تشبیه خداوند

وی می گوید :خداوند در آسمان ها بر بالای اش قرار دارد پس کسی که ادعا کند خدا ندارد قرآن را انکار کرده و خدا را هیچ فرض کرده است زیرا خداوند در قرآن خود را مشخص کرده است* الرحمن علی العرش استوی*(طه/5)[3]آن خدای مهربانی که بر عرش مستولی و محیط است ابن تیمیه ^عرش^ را به معنای سریر (تخت فرمانروایی) و ^استوی^ را به معنای جلوس گرفته و می گوید:

بر تخت نشستن خدا مطلبی روشن و نقل اوم است اما کیفیت آن را کسی جز خدا نمی داند.[4]ابن تیمیه توجه ندارد که سریر محلی برای استراحت گفته می‌شود ولی منظور از ارش در اینجا قدرت است و خداوند از هر نیازی مبرا است.

2-پایین آوردن مقام انبیا و اولیا

ابن تیمیه گاهی منکر اسمت انبیا می شود[5] و هرگونه توجه به اولیای الهی بعد از مرگ آنها را جایز نمی داند.

3-انکار فضایل اهل بیت مخصوص امام علی علیه السلام

بسیاری از روایات را که در فضایل علی علیه السلام و ائمه اهل بیت علیهم السلام وارد شده را انکار کرده است و یک نوع ناصبی گری خفی در سخنان او دیده می شود.حتی البانی-حدیث شناس بزرگ حنبلی معاصر-می گوید: ابن تیمیه در نقد احادیث تسرع( شتابزدگی )نموده است وی در مورد حدیث غدیر نیز اطراف حدیث را ندیده و به خاطر تسرع آن را انکار کرده است[6]

4-تحریف مفهوم عبادت

او مفهوم عبادت را به گونه‌ای معرفی کرد که هرگونه توجه به اولیای الهی شرک محسوب می شود[7]از نگاه وی انسان نباید از اولیای الهی هیچ درخواستی داشته باشد.

5-تکثیر مسلمان به خاطر نداشتن یک نگاه جامع در شناخت اسلام به تکفیر اری از مسلمانان و علما فتوا می‌دهد [8]ابن تیمیه فخرالدین رازی را به خاطر نوشتن کتابی در احوال ستارگان و افلاک تکثیر می‌کند زیرا آن را ستاره پرستی می داند[9]

بازتاب فتوای ابن تیمیه

با واکنش علمای معاصرابن تیمیه زی در شام به زندان محکوم شد شوکانی در این باره می گوید پس از زندانی شدن ابن تیمیه در دمشق اعلام کردند هر کسی که دارای عقاید ابن تیمیه باشد خون و مال حلال است[10] وی بار دیگر به مصر تبعید و در آنجا زندانی شد و در سال ۷۲۸ هجری قمری در زندان درگذشت [11]و در نهایت تا قرن‌ها نامی از وی وجود نداشت

محمد بن عبدالوهاب معمار تفکر سلفی گری

ابن عبدالوهاب در سال ۱۱۱۵ قمری در شهر عیینه از توابع نجد به دنیا آمد و فقه و عقاید حنبلی را در زادگاهش فرا گرفت او در بازگشت از حج به مدینه با افکار ابن تیمیه آشنا شد و تعریف ابن تیمیه از عبادت را پذیرفت هرگونه توجه به اولیای الهی را شرک نامید و برای مبارزه با آنچه شرکت می‌نامید از مدینه خارج شد وجود پدر مانع از نشر عقاید انحرافی وی بود اما در سال ۱۳۵۷ قمری پدرش از دنیا رفت و پرده از عقاید انحرافی خود برداشت و شروع به نشر مبانی فکری خود در شهر حریمله کرد طولی نکشید که مردم حریم له نیز او را از شهر اخراج کردند و او ناچار به شهری در نزدیکی آنجا به نام دوره پناه برد و با حاکم آنجا محمد بن سعود طرح همکاری ریختند وی با تکیه بر قدرت نظامی محمد بن سعود فجیع ترین جنایت ها را در حق مسلمانان مرتکب شد تا آنجا که در حمله به زادگاهش (عیینه)مردان را کشت و زنان را اسیر کرد و اموال آنان را به غنیمت بردند و شهر را ویران کرد[12]

ابن بشر مورخ معروف می‌نویسد :((وهابیان هر جاپا می گذاشتند مردان را می‌کشتند دارایی آنها را غارت می بردند و زنان را به عنوان کنیز تصاحب می کردند )) [13] سپاه وهابیان به هر منطقه‌ای که می رسید کمترین دارایی مسلمانان را نیز غارت می کرد لذا بسیاری از افرادی که از طریق وهابیان در امان می ماندند از گرسنگی تلف می شدند.[14]

وهابیان با ترس و وحشتی که بر دل ساکنان جزیره العرب انداختند توانستند در مدتی کوتاه بر بخش بزرگی از عربستان تسلط یابند [15]

در سال ۱۲۱۶ قمری امیر سعود بن عبدالعزیز به قصد عراق حرکت کرد وی در ماه ذی القعده به شهر کربلا رسید و آنجا را محاصره کرد سپاهیان وی به زور وارد شهر شدند و بیشتر مردم را که در کوچه و بازار و خانه ها بودند به قتل رساندند در پاسخ به اعتراض علمای اسلام به کشتار وحشیانه مردم و زائران کربلا گفت :

بله ما کربلا را تصرف اهالی اش را ذبح و اموال آنها را تصاحب کردیم و خدا را بر این امر شاکر هستیم و از کسی عذرخواهی نمی کنیم بلکه می‌گوییم (وللکافرین ٱمثالها) [16]؛و مانند همین کار در انتظار کافران خواهد بود [17] وهابیان در ماه ذوالقدر که از ماه های حرام است که را محاصره کردند و آنچنان بر اهل مکه سخت گرفتند که مردم برای رفع گرسنگی حتی از مردار و گوشت سگ نیز تغذیه می کردند تا اینکه حاکم مکه به اطاعت از وهابیان مجبور شد دروازه های شهر را به روی آنها بگشاید.[18]

سرکوب وهابیان و رونق مجدد آنان

حکومت عثمانی[19] که از گسترش قدرت وهابیان حراست داشت آنان را دوبار سرکوب کرد اما با حمایت انگلستان از فرزندان سعود بار دیگر پیروان محمد بن عبدالوهاب بر مناطق نجد و حجاز تسلط یافتند و دولت سعودی کنونی را تشکیل دادند و ها بیان پس از اکتشاف نفت و کسب درآمد سرشار از فروش آن و همچنین با حمایت های ایالات متحده آمریکا مکتب خود را به خارج از عربستان نیز توسعه دادند چنانکه امروزه در بیشتر کشورهای دنیا مساجد و پایگاه هایی برای نشر عقاید خود دارند و در حقیقت فرقه‌ای برای تفرقه افکنی در بین مسلمانان هستند ثمره مکتب ابن تیمیه که در قالب وهابیت ظهور یافت تکفیر اغلب مسلمانان شامل اشاعره معتزله و شیعه وصوفیه ی اهل سنت است.در سال های اخیر نیز گروههای تکفیری مانند القاعده طالبان و داعش که در دامان وهابیت پرورش یافته‌اند هم این تفکر را دنبال می‌کنند.

نتیجه در برخی از روایات آمده است که ^للحق دوله، للباطل جوله ^ [20]حق ماندگار و استوار است (و مانند آبی که در زمین فرو می رود برای مردم مایه حیات است) و باطل جلوه‌ای موقت دارد (و مانند کف روی سیلاب پس از مدتی محو و نابود می شود)،بی‌شک فرقه وهابیت و گروه‌های تکفیری منشعب شده از آن محکوم به فنا هستند اما نباید از این نکته غفلت کرد که گروه‌های تکفیری به شدت در حال ترویج افکار باطل خود هستند بنابراین بدون ایجاد نهضتی علمی برای مقابله با آنان جهان اسلام بار دیگر شاهد طغیان آن خواهد بود.

پاورقی

۱- سبحانی ،جعفر ،فرهنگ عقاید و مذاهب اسالمی ج ۷،ص85

۲-ر.ک:عسقلانی،ابن حجر، لسان المیزان،ج6،ص319

۳- ابن تیمیه بیان تلبیس الجهمیه فی تاسیس بدعهم الکالمیه،ج2، ص 607

۴-ابن تیمیه،مجموعه الفتاوی، ج16 ص397_400

۵-ابن تیمیه، مجموعه الفتاوی،ج3 ص220

۶-البانی،سلسلة الاحادیث الصحیحه ج5 ص264

۷-سبحانی،جعفر،وهابیت،مبانی فکری و کارنامه عملی ص8

۸-ابن تیمیه،مجموعه الفتاوی ج4 ص53

۹-همان ج7 ص55

۱۰- شوکانی،محمد بن علی،البدر الطالع ج1 ص67

۱۱-بن حجر هیتمی،الجوهرالمنظم ص30_31

۱۲-سعود آل تاریخ،السعیدناصر ص11

۱۳-ابن بشر نجدی،عثمان بن عبدالله،عنوان النجد فی تاریخ نجد ج1 ص87

۱۴-فاسیلیف،الیکسی،تاریخ العربیه السعودی،ص152

۱۵-ابن بشر نجدی،عثمان ابن عبدالله، عنوان المجد فی تاریخ نجد ج1 ص87

۱۶-سوره محمد آیه 10

۱۷-الدرر السنیه فی الٱجوبه النجدیه ج9 ص284

۱8-عنوان المجد فی تاریخ المجد ج1 ص284_285

۱۹-حکومت عثمانی یا امپراتوری عثمانی از حکومت‌های قدرتمند با قلمرو سرزمینی وسیعی بود که دایره حکومتی بسیاری از سرزمین های اسلامی از جمله عربستان کنونی را در بر می‌گرفت

۲۰-لیثی واسطی،علی بن محمد،عیون الحکم و المواعظ ص271