عصر ظهور

1-  وجدان  عمومى  انسان  ها  جبر   رانفى  مى  کند  گرچه فلاسفه  و  دانشمندان  الهى  پیرامون  مسئله  آزادى  اراده  انسان  بحث  ها   و   لیل  مختلفى  دارند،  امّا براى  این  که  راه   راکوتاه   ومیان  بُر  ،کنیم   به سراغ  روشن  ترین  دلیل  طرفداران  آزادى  اراده  مى  رویم   وآن  «وجدان  عمومى  انسان ها»  است.   توضیح  این  که:  ما  هر  چیز  را  انکار  کنیم،  این  واقعیّت  را  نمى  توانیم  منکر  شویم  که  در  همه  جامعه  هاى  انسانى  اعم   از  ،خداپرست  و  مادى،  شرق  و  غرب،  قدیم  و  جدید،  ثروتمند  و  فقیر،  توسعه  یافته  و  توسعه نایافته   و  داراى  هر  گونه  فرهنگ،  همه  بدون  استثناء  در  این  مسئله  توافق  دارند  که  باید«قانون»   بر  جوامع انسانى 

حکمفرما  شود،  و  افراد  در  مقابل  قوانین«مسئولیّت»  دارند،  و  کسانى  که  از  قانون  تخلف  کنند  باید  به نحوى  «مجازات» گردند.  خلاصه:  حاکمیت  قانون،  مسئولیّت  افراد  در  برابر  آن،  و  مجازات  متخلّف،  از  مسائلى  است  که  مورد  اتّفاق همه  عقلى  جهان  است،  و  تنها  اقوام  وحشى  بودند  که  این  مسائل  سه  گانه  را  به  رسمیت  نمى شناختند.   این  مسئله  که  از  آن  به  وجدان  عمومى  مردم  جهان  تعبیر  مى  ،کنیم  روشن  ترین  دلیل  بر  آزادى   اراده  انسان و  دارا  بودن  اختیار است.   چگونه  مى  توان  باور  کرد  که  انسان  در  اراده   وعملش  مجبور  باشد   وهیچ  گونه   اختیارى  از  خود  نداشته باشد   ولى  او  را  در  برابر  قوانین  مسئول  بدانیم،  و  به  هنگام  تخلّف  در  قانون  به  پاى  میز  محاکمه  بکشانیم  و تحت  بازپرسى  قرار  دهیم  و  بگوییم  چرا  چنین  کردى؟  و  چرا  چنان  نکردى؟!  و  بعد  از  ثبوت  تخلف  او  را  محکوم  به  زندان  و  گاهى  اعدام کنیم.   این  درست  به  آن  مى  ماند  که   ماسنگ  هایى   راکه   ازکوه  ریزش  مى  ،کنند   ودر  وسط  جاده  ها  مایه  مرگ  مسافرین  مى  ،شوند   به پاى  میز  محاکمه بکشانیم.    درست  است  که  ظاهراً  یک  انسان  با  یک  قطعه  سنگ  تفاوت  بسیار  دارد،  امّا  اگر  ما  آزادى  اراده  انسان  را نفى   کنیم  این  فرق  ظاهرى  هیچ  تأثیرى  نخواهد  داشت،  و  هر  دو  معلول  عوامل  جبرى  خواهند  بود،  سنگ تحت  تأثیر  قانون  جاذبه  به  وسط  جاده  ریزش  مى  ،کند   وانسان  جانى   وقاتل   و،متخلف  تحت  تأثیر  عوامل  جبرى  دیگر.  مطابق  اعتقاد  جبرى  ها  میان  این  دو  هیچ  فرقى   ازنظر  نتیجه  وجود  ندارد   و  هیچ  کدام  کارى  به اراده  خود  انجام  نداده  ،اند  چرا  یکى  محاکمه  شود   ودیگرى  نشود؟!   ما  بر  سر  دوراهى  قرار  داریم:  یا  باید  وجدان  عمومى  همه  مردم  جهان  را  تخطئه  کنیم،  و  تمام  قوانین و  دادگاه  ها م   وجازات  هاى  متخلفان   راکارى  عبث   و  بیهوده،  بلکه  ظالمانه،  بشمریم.  و  یا  عقیده  طرفداران جبر  را  انکار کنیم.     مسلماً  ترجیح  با  دوم است. 

جالب  این  که  حتّى  آنها  که   ازنظر  تفکّر   وعقیده  ،فلسفى  دم   ازمکتب «جبر»  مى  زنند   وبراى  آن  استدلال  مى  کنند   به هنگامى  که  وارد  زندگى  مى  شوند  در  عمل  طرفدار  اصل  آزادى  اراده  اند!   زیرا  اگر  کسى  به  حقوق  آنها  تجاوز  کند،  و  یا  اذیت  و  آزار  به  آنها  برساند  او  را  در  خور  سرزنش  و توبیخ  مى  ،شمرند  او  از   وشکایت   به دادگاه  مى  ،کنند   وگاهى  مى  خروشند   وفریاد  مى  کشند  تا   ومتخلّف  به  را  کیفر  قانونى  نرسانند   ازپاى  نمى  نشینند!   خوب،  اگر  راستى  انسان  از  خود  اختیارى  ندارد  این  سرزنش  و  شکایت  و  جوش  و  خروش  و  داد  و  فریاد براى  چیست؟!  به  هر  حال،  این  وجدان  عمومى  عقلى  جهانى  دلیل  زنده  اى  است  بر  این  واقعیت  که  همه  انسان  ها  در  اعماق  جانشان  آزادى  اراده   راپذیرفته  ،اند   وهمیشه  نسبت  به  آن  وفادار  بوده  اند   وحتى  یک  روز  بدون  این  اعتقاد  نمى  توانند  زندگى  کنند،  و  چرخ  هاى  برنامه  هاى  اجتماعى   وفردى  خود  رابچرخانند.    فیلسوف  بزرگ  اسلامى«خواجه  نصیرالدین  طوسى  »  در  بحث  جبر  و  اختیار  در  یک  عبارت  کوتاه چنین  مى  گوید:  «و  الضرورة  قاضیة  باستنادافعالنا  الینا;  درک  ضرورى  و  وجدان  ما  داورى  مى  کند  که  همه  اعمال  ما  مستند   بهخود  ماست».(1)  *  *  *      2-   تضاد  منطق«جبر  »  با  منطق«مذهب»   آنچه  در  با  ال  گفتیم  پیرامون  تضاد  مکتب  جبر  با  وجدان  عمومى  عق  لى  جهان  بود،  اعم  از  طرفداران  مذهب و  کسانى  که  اص  ال  مذهبى  نپذیرفته اند.   ولى  از  نظر  تفکّر  مذهبى  نیز  دلیل  قاطع  دیگرى  بر  ابطال  مکتب  جبر  در  دست داریم.   زیرا  هرگز  اعتقادات  مذهبى  با  عقیده  جبر  سازگار  نیست،  و  برنامه  هاى  مذهبى   نیز  با  قبول  این  مکتب همه  مخدوش  مى  ،شود  زیرا :   ماچطور  مى  توانیم  عدالت  خداوند  را  که  در  بحث  هاى  گذشته   به وضوح  ثابت  کردیم با  مکتب  جبر  تطبیق  دهیم؟  چگونه  ممکن  است  خداوند  کسى  را  مجبور  به  انجام  کار  بدى  کند،  بعد  او را  مجازات  نماید  که  چرا  چنین  کردى؟  این  با  هیچ  منطقى  سازگار  نیست!   بنابراین  با  قبول  مکتب  جبر«ثواب  »  و«عقاب  »  و«بهشت  »  و«دوزخ  »بى  معنى   وبى  محتوا  خواهد بود.    همچنین،  نامه  اعمال،  سؤال،  حساب  الهى،  مذمّتى  که  در  مورد  بدکاران  در  آیات  قرآن  شده  و  ستایشى  که از   نیکوکاران  بهعمل  آمده،  همه  این  مفاهیم  از  بین  مى رود.   زیرا  مطابق  این  فرض  نه  نیکوکار  اختیارى  از  خود  داشته  و  نه بدکار.    از  این  گذشته  ما  در  نخستین  برخورد  با  مذهب،  به  مسئله«تکلیف  و  مسئولیت»  برخورد  مى  ،کنیم  ولى  آیا  در  موردى  که  هیچ  کس   ازخود  اختیارى  ندارد  تکلیف   ومسئولیت  معنى  دارد؟!    آیا  به  کسى  که  دستش  بى  اختیار  لرزان  است  مى  توان  گفت  :این  کار   را،نکن  به   یاکسى  که  در  یک  سراشیبى  تند  گرفتار  شده   وبى  اختیار   بهپایین  مى  ،دود  مى  توانیم  بگوییم بایست.   به  همین  دلیل  امیرمؤمنان  على(علیه  الس  لم)  در  روایت  معروفى  مى  فرماید  مکتب  جبر  مکتب  بت  پرستان  و  حزب  شیطان  است:  «تلک  مقالة  اخوان  عبدة   لوثان  و  خصماءِ  الرحمان  و  حزب  الشیطان;   این  گفتار برادران  بت  پرستان   ودشمنان  خدا   وحزب  شیطان  است».(2)         1.  کتاب  تجرید  العقائد،  بحث  جبر  و  اختیار.   2.   اصول  کافى،  ج1  ،  ص110  ،  باب  الجبروالقدر.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید:

1-  روشن  ترین  دلیل  بر  ابطال  جبر  چیست؟  2-  وجدان  عمومى  مردم  جهان  را  در  زمینه  اصل  آزادى  اراده  شرح دهید.   3-  آیا  طرفداران  مذهب  جبر  در  عمل  هم  جبرى  هستند؟  4-  آیا  جبر  با  اصل  عدالت  خدا  سازگار  است،  اگر  نیست  چرا؟  5-   چگونه  آزادى  ارادهپایه  قبول  هر  گونه  تکلیف  و  مسئولیت  است؟