عصر ظهور

«١٤٩»وَ مِنْ‌ حَیْثُ‌ خَرَجْتَ‌ فَوَلِّ‌ وَجْهَکَ‌ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ‌ وَ إِنَّهُ‌ لَلْحَقُّ‌ مِنْ‌ رَبِّکَ‌ وَ مَا اللّهُ‌ بِغافِلٍ‌ عَمّا تَعْمَلُونَ‌ 

و(اى پیامبر!)از هرجا(که به قصد سفر)خارج شدى،(به هنگام نماز) روى خود را به جانب مسجد الحرام بگردان،این دستور حقّى است از طرف پروردگارت،و خداوند از آنچه انجام مى‌دهید غافل نیست. نکته‌ها: 

در آیات قبل،توجّه به مسجد الحرام،مربوط‍‌ به شهر مدینه بود که مسلمانان در آن سکونت داشتند،ولى این آیه مى‌فرماید:در سفر نیز به هنگام نماز رو به‌سوى مسجد الحرام نمایید. 

«١٥٠»وَ مِنْ‌ حَیْثُ‌ خَرَجْتَ‌ فَوَلِّ‌ وَجْهَکَ‌ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ‌ وَ حَیْثُ‌ ما کُنْتُمْ‌ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ‌ شَطْرَهُ‌ لِئَلاّ یَکُونَ‌ لِلنّاسِ‌ عَلَیْکُمْ‌ حُجَّةٌ‌ إِلاَّ الَّذِینَ‌ ظَلَمُوا مِنْهُمْ‌ فَلا تَخْشَوْهُمْ‌ وَ اخْشَوْنِی وَ لِأُتِمَّ‌ نِعْمَتِی عَلَیْکُمْ‌ وَ لَعَلَّکُمْ‌ تَهْتَدُونَ‌ 

و(اى پیامبر!)از هرجا خارج شدى پس(به هنگام نماز)روى خود را به‌سوى مسجد الحرام بگردان،و(شما اى مسلمانان نیز)هرجا بودید(در سفر و در حضر)روى خود را به‌سوى آن بگردانید تا براى( هیچ‌کس از) مردم جز ستمگرانشان،امکان احتجاج(و مجادله)علیه شما نباشد.پس از آنها نترسید و تنها از من بترسید.و(بدانید تغییر قبله براى آن بود)تا نعمت خود را بر شما تمام کنم و شاید که شما هدایت شوید. 

نکته‌ها: 

تکرار موضوع تغییر قبله در آیات متعدّد،نشانه‌ى اهمیّت آن است.علاوه بر آنکه در هریک از آیات در کنار این موضوع،مطلب جدیدى را نیز یادآور مى‌شود.مثلاً در این آیه، خداوند بعد از دستور روى نمودن به‌سوى مسجد الحرام،مى‌فرماید:این بدین خاطر است که مردمان،بهانه‌اى بر علیه پیامبر صلى الله علیه و آله و مسلمانان نداشته باشند.چون اهل کتاب مى‌دانستند که پیامبر اسلام به‌سوى دو قبله نماز مى‌خواند و اگر این امر محقّق نمى‌شد، آنها ایراد مى‌گرفتند که پیامبر شما فاقد اوصاف ذکر شده در کتاب‌هاى آسمانى پیشین است. 

و یا اینکه زخم زبان زده و مسلمانان را تحقیر مى‌کردند که شما دنباله‌رو یهود هستید و قبله‌ى مستقلى ندارید. 

البتّه این ایراد تنها از سوى یهود نبود،بلکه مشرکان نیز مى‌گفتند:اگر محمّد صلى الله علیه و آله به آئین ابراهیم توجّه دارد،پس چرا به خانه‌اى که ابراهیم ساخته است،توجّه ندارد؟البتّه منافقان آرام نگرفته و با تغییر قبله،خرده‌گیرى‌هاى خود را شروع کرده و مى‌گفتند:پیامبر،ثبات رأى ندارد.در هر حال خداوند با تأکید و تکرار،مسلمانان را براى پذیرش موضوع و ثبات قدم آماده مى‌سازد و یادآور مى‌شود،آنان که دنبال حجت و دلیل باشند،بر شما خرده نخواهند گرفت،ولى افراد ظالم که حقیقت را کتمان مى‌کنند،از بهانه‌جویى دست بر نخواهند داشت و شما نباید به آنان اعتنا کنید،و از آنان نترسید و فقط‍‌ از خداوند بترسید. 

قبله،نشانه و مظهر توحید است.قبله،آرم و نشانه‌ى مسلمانان است.در نهج البلاغه از کعبه به عنوان عَلَم یعنى پرچم و نشانۀ آشکار اسلام یاد شده است.بت‌پرستان و ستاره‌پرستان هنگام نیایش، به‌سوى بت و یا ستاره و ماه توجّه مى‌کردند،امّا اسلام توجّه به خانه خدا را به جاى آن قرار داد و روى کردن به‌سوى قبله را نشانه‌ى توجّه به خدا شمرده است. 

در روایات مى‌خوانیم:پیامبر صلى الله علیه و آله معمولاً رو به قبله مى‌نشستند و سفارش کرده‌اند؛بسوى قبله بخوابید و بنشینید و حتّى رو به قبله نشستن،عبادت شمرده شده است.قبله،جایگاه و احترام خاصّى دارد و در بعضى اعمال،توجّه به آن واجب است.براى مثال:نمازهاى واجب باید رو به قبله خوانده شود.ذبح حیوان و دفن میّت،باید به‌سوى قبله باشد.در مستراح رو به قبله یا پشت به قبله نشستن حرام است. 

علاوه بر آنچه ذکر شد،قبله عامل وحدت مسلمانان است.اگر از فراز کرۀ زمین بر مسلمانان نظر کنیم،مى‌بینیم آنان هر روز پنج بار با نظم و ترتیب خاصّ‌، به‌سوى قبله توجّه مى‌کنند.کعبه،قرارگاه و آمادگاه حرکت‌ها و انقلاب‌هاى الهى بوده است.از حضرت ابراهیم و حضرت محمّد گرفته تا امام حسین علیهم السلام و در آینده حضرت مهدى علیه السلام،همگى از کنار کعبه حرکت خود را شروع کرده و مى‌کنند.در عظمت کعبه همین بس‌که مسلمانان به اهل قبله معروفند. 

خداوند متعال در ماجراى تغییر قبله مى‌فرماید:تغییر قبله براى این است که در آینده نعمت خود را بر شما تمام کنم.یعنى استقلال شما و توجّه به کعبه،زمینه‌ى اتمام نعمت در آینده است. «لِأُتِمَّ‌ نِعْمَتِی» این ماجرا در سال دوّم هجرى در مدینه واقع شده است.در سال هشتم هجرى نیز خداوند به مناسبت فتح مکّه مى‌فرماید: «وَ یُتِمُّ‌ نِعْمَتَهُ‌ عَلَیْکَ‌» ١یعنى:این پیروزى براى این است که خداوند در آینده نعمت خود را بر شما تمام کند.چنانکه ملاحظه مى‌کنید در هر دو آیه «اتمام نعمت»به صیغه فعل مضارع بیان شده است که نشانه‌ى حدوث آن در آینده است، ولى در آیه ٣ سوره‌ى مائده که به هنگام بازگشت از حجة الوداع در سال دهم هجرى و بعد از معرفى رهبرى معصوم در غدیر خم نازل مى‌شود،این‌گونه مى‌فرماید: «اَلْیَوْمَ‌ أَکْمَلْتُ‌ لَکُمْ‌ دِینَکُمْ‌ وَ أَتْمَمْتُ‌ عَلَیْکُمْ‌ نِعْمَتِی» امروز نعمت خود را بر شما تمام کردم. 

قابل توجّه و دقّت است که خداوند،روى کردن مردم به قبله را قدم نخستین براى اتمام نعمت و فتح مکّه را قدم دیگر و تعیین و معرفى رهبر را آخرین قدم در اتمام نعمت بیان مى‌کند.لازم به یادآورى است که در جریان تعیین قبله و همچنین تعیین رهبر،تذکّر مى‌دهد که «فَلا تَخْشَوْهُمْ‌ وَ اخْشَوْنِی» .چون در هر دو،احتمال مقاومت،مقابله،بهانه‌گیرى و شایعه‌پراکنى از سوى دیگران مى‌رود. 

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند:«یا على مثلک فى الامّة کمثل الکعبة نصبها اللّه للنّاس علماً» ٢اى على! مثال تو در میان امّت،همانند مثال کعبه است که خداوند آن به عنوان نشانه روشن و پرچم براى مردم قرار داده است،تا جهت خویش را گم نکنند.همچنین در حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود:«و نحن کعبة اللّه و نحن قبلة اللّه» ٣ما کعبه و قبله‌ى خداوندى هستیم. 

پیام‌ها: 

١-مسلمانان باید از هر کارى که بهانه به دست دشمن مى‌دهد پرهیز کنند. 

«لِئَلاّ یَکُونَ‌ لِلنّاسِ‌ عَلَیْکُمْ‌ حُجَّةٌ‌» 

٢-نفى سلطه‌ى دیگران و رسیدن به استقلال،یک ارزش است. «لِئَلاّ یَکُونَ‌ لِلنّاسِ‌ عَلَیْکُمْ‌ حُجَّةٌ‌» ٣-تغییر قبله،عامل خنثى‌سازى ایرادهاى بى‌جا و بهانه‌تراشى‌هاى اهل کتاب و مشرکان و منافقان مى‌باشد. «لِئَلاّ یَکُونَ‌ لِلنّاسِ‌ عَلَیْکُمْ‌ حُجَّةٌ‌» 

٤-دشمنان خارجى،بزرگترین خطر براى مسلمانان نیستند،بى‌تقوایى خطر اصلى است. «فَلا تَخْشَوْهُمْ‌ وَ اخْشَوْنِی» 

٥-تعیین قبله‌ى مخصوص براى مسلمانان،زمینه‌ى اتمام نعمت خدا بر آنهاست. «وَ لِأُتِمَّ‌ نِعْمَتِی عَلَیْکُمْ‌» 

٦-تعیین قبله و نماز خواندن به‌سوى مسجد الحرام،زمینه‌ى هدایت مؤمنان است. «لَعَلَّکُمْ‌ تَهْتَدُونَ‌» 

٧-هدایت،داراى مراحلى است.با آنکه مخاطب آیه مسلمانان هستند که هدایت شده‌اند،پس منظور دست‌یابى به مراحل بالاترى از آن است. «لَعَلَّکُمْ‌ تَهْتَدُونَ‌»