عصر ظهور

بیشتر محققان و صاحب نظران شیعه معتقدند که عقیله بنی هاشم به همراه همسرش بعد از حوادث کربلا و حضور در مجالس عبید الله و یزید، به علت واقعه حره یا قحطی در مدینه، آن جا را ترک و به دمشق که زمین هایی در آن جا داشته اند رفتند و در سال 62 هجری، حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ چشم از جهان فرو بسته است.

حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ دختر علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ نوه حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و مادرش حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ است.[1] او در سال پنجم هجری، روز 5 جمادی الاولی در مدینه، پس  از امام حسین ـ علیه السلام ـ بدنیا آمد. از القاب اوست: عقیله بنی هاشم، عقیله طالبیین، موثقه، عارفه، محدثه، فاضله، کامله، عابده آل علی.[2] او حیات و دوران پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ را درک کرده، بانویی خردمند و با منطق قوی بود چنانچه از خطبه های آتشین او در کوفه و شام، این مطلب فهمیده می شود.[3]
زینب کبری ـ سلام الله علیها ـ با عبدالله بن جعفر پسر جعفر طیار ـ پسر عمویش ـ ازدواج نمود به شرط این که همراه با برادرش امام حسین ـ علیه السلام ـ ـ خواهد بود. و با اجازه و اذن او همراه برادرش  عازم کربلا شد. حاصل ازدواجش با عبدالله پنج فرزند بنامهای: علی، عون، محمد، عباس و ام کلثوم بود که محمد و عون در کربلا بشهادت رسیدند و ام کلثوم را معاویه جهت فرزندش یزید خواستگاری نمود ولی چون امام حسین ـ علیه السلام ـ شنید فورا او را به پسر عمش قاسم بن محمد بن جعفر تزویج کرد.[4]
در کربلا و روز عاشورا حضور داشت و بعد از آن عهده دار پیام رسان خون شهیدان کربلا را بدوش گرفت. همراه اسرای آل پیامبر به کوفه و شام رفتند و با خطابه های کوبنده و آتشین، یزید را رسوا نمود، به خصوص در کاخ یزید چنان استوار و تکان دهنده سخنرانی نمود که همه را به حیرت واداشت و مسلمانان را از خواب غفلت بیدار کند.
بیشتر محققان و صاحب نظران شیعه معتقدند که عقیله بنی هاشم به همراه همسرش بعد از حوادث کربلا و حضور در مجالس عبید الله و یزید، به علت واقعه حره یا قحطی در مدینه، آن جا را ترک و به دمشق که زمین هایی در آن جا داشته اند رفتند و در سال 62 هجری، حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ چشم از جهان فرو بسته است.[5]
در مورد علت وفات ایشان در منابع و ماخذ تاریخی، موردی بیان نشده است. به احتمال قوی با اجل طبیعی از دنیا رفتند. که اکثر منابع با کلمه «موت» تعبیر نموده اند. چنانچه ابن کثیر می گوید:
«عبدالله بن جعفر با زینب دختر علی ـ علیه السلام ـ ازدواج نمود و تا وقت فوتش با او بود»[6]
آن بانوی غمدیده پس از تحمل مصائب جانگداز و غصه های فراوان رحلت فرمودند و منابع اشاره ای به مسئله خاص در وفات آن بانو نکرده اند.
علت ملقب شدن حضرت زینب سلام الله علیها به عقیله بنی هاشم و معنی این لقب
درباره القاب بانوی کربلا زینب کبری ـ سلام الله علیها ـ باید گفت که عقیله زنی را گویند که در میان خویشانش کریمه و گرامی بوده و درخانه‌اش عزیز و ارجمند باشد.[7] کرامت و بزرگواری زینب ـ سلام الله علیها ـ برای تمامی انسانها ثابت شده است. کافی است تاریخ عاشورا را از ذهن خود بگذرانیم و زینب را در برابر آن مصایب تنها ببینیم و عملکرد او را با وجود این همه مصایب بنگریم تا تأثیرش را در حفظ اسلام بفهمیم عقیله بودن آن بانوی با عظمت برای ما به راحتی قابل فهم و درک است. آن حضرت را، عقیله بنی هاشم و عقیلة ‌الطالبیین [8] و عقیلة القریش و عقیلة النساء نیز لقب داده‌اند. از آن جا که اکثر منابع تاریخی این لقب را به حضرت زینب نوشته‌اند، از متون قدیمی تا متون عصر حاضر این لقب به آن بانوی مخدره اطلاق شده.[9] و در منابع معتبر شیعه و سنی آمده است.
حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ القاب زیادی دارد و حقیقتا شایستگی همه این القاب را دارد و ذات آن بانوی قهرمان برخوردار از اوصاف عالیه انسانی است، و تا انسان صاحب اوصاف متمایز از دیگران نباشد به او لقب نمی‌دهند. در عرب رسم بوده و هست که برای هر کس کنیه و القاب می‌دهند که برخاسته از اوصاف ذاتی اوست، مثلاً به کسی که بسیار شجاع باشد اسد می‌گویند، و زینب کبری به خاطر برخورداری از اوصاف عالیه و زکیه ملقب به القاب زیادی شده به طوری که بیش از شصت لقب به آن حضرت در کتب معتبره آمده است. لفظ عقیله به آن حضرت نیز قبل از وقوع حادثه کربلا داده شده است. زیرا از جمله ویژگی‌های زینب ـ سلام الله علیها ـ که به او موقعیت ویژه می‌بخشید عقل و تدبیرش بود. اگر او عاقله نبود چگونه این همه حوادث را که بعد از جدش رسول الله به او روی آورد، تحمل می‌نمود. او در بین زنان قریش و بنی هاشم به خاطر درایت و تدبیر و حلم و بردباریش ملقب به عاقله و عقیله و عقیلة النساء شده بود. مثلا ابن عباس وقتی می‌خواهد از زینب چیزی نقل کند می‌گوید: «حدثتنی عقیلتنا زینب»[10]. در مجلس یزید آن مرد سرخ رنگ شامی وقتی به جناب سکینه اشاره کرد و از یزید خواست که فاطمه را او ببخشد فاطمه می‌گوید: «من به زینب پناه بردم چرا که او بزرگتر و عاقلتر از من بود.» خطبه‌ای غراء و آتشین که در کاخ یزید و عبیدالله و در بین مردم کوفه و شام ایراد کرد همه را به تعجب و تحسین و تأثر و حزن و پشیمانی از کارشان واداشت در حالی که زنی بود مصیبت زده آن هم چه مصیبت‌های بزرگ.
از کارهای مدبرانه و عاقلانه او این بود که در حین کوچ دادن اسراء به شام دستور داد محمل‌ها را سیاه پوش کنند این کارهای او از نظر دشمن بی‌اهمیت بود ولی عقل و درایت زینب به آینده و به حفظ نهضت حسینی با این مظاهر پرمعنی حکم می‌نمود.
علامة قزوینی در بیان عقیله بودن زینب در کتاب « زینب من المهد الی اللحد» می‌نویسد: عقل و درایتی که زینب داشت حادثه کربلا را رهبری و از فرزندان امام چنان آبرومندانه سرپرستی نمود و جان امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ را از مرگ حتمی نجات داد. و کاخ یزید را به لرزه در آورد.[11] و نهضت حسینی را تا به امروز زنده و پاینده نمود.
بنابراین عقیله بودن حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ و ملقب شدنش به این لقب قبل از حادثه کربلا در سال 61 هجری قمری بود. و در منابع به طور دقیق مشخص نشده است که این لقب از طرف چه کسی به آن حضرت برای اولین بار داده شده است، ولی آن چه که قطعی است، این لقب همواره به حضرت از طرف بزرگان داده شده. حتی امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ نیز از او بسیار تجلیل و احترام نموده است. برای نمونه وقتی یزید بعد از این که آنها را مخیر نمود به ماندن در شام و یا عودت به مدینه، امام سجاد ـ علیه السّلام ـ مسئله را موکول به رأی حضرت زینب نمود. چنان که امام سجاد ـ علیه السّلام ـ در مقام علمی آن حضرت چنین فرموده است: «اَنتِ بحمدالله عالمة بلا معلمة، فهمة غیر مفهمه،[12] شکر خدا ای عمه که دانشمندی هستی بدون این که از کسی تعلیم ببینی و فهیم هستی بدون این که کسی آن را به تو یاد بدهد». یعنی آن چه داری در تو ذاتی است نه اکتسابی، اینها حقایقی است که علمای بزرگ اهل سنت بدان معترفند. چنان که سیوطی می‌گوید: «و کانت لبیبة جَزُلة و عاقلةُ لها قُوه جنانٍ»[13]. بنابراین بعید نیست که این لقب به آن حضرت در دوران خردسالی توسط پدرش امیر المؤمنین به خاطر ذکاوت و تیزهوشی که داشت داده شده باشد[14] (و الله العالم).
 

برای اطلاعات بیشتر به منابع ذیل رجوع کنید:
1. اعیان الشیعه ـ محسن امین، ج7.
2. خصائص زینبیه، نور الدین جزایری.
 

پی نوشت ها:
[1]. ابن حجر، الاصابه، چاپ اول، 1415 ق، دار الکتب العلمیه، بیروت، ج 8، ص 166.
[2]. جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف قم، 1374، ص 216.
[3]. ابن اثیر، اسد الغابه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ج 5، ص 469.
[4]. سید مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، چاپ اول، اسماعیلیان، 1369، قم، ج3، ص 1172.
[5]. زهرا یزدان پناه قره تپه، زنان عاشورایی، چاپ اول، هلال، 1383، تهران، ص 32.
[6]. ابن کثیر، البدایه و النهایه، با تحقیق علی شیری، چاپ اول، 1408، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ج5، ص 330.
[7] . المنجد الطلاب و کتاب العین چنین معنا کرده است: «العقیلة المراة مخدره و عقیلة کل شیء اکرمه»، ص 254، ج 2، اسوه.
[8] . فیض الاسلام، خاتون دو سرا، تهران، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، آثار فیض الاسلام، 66، ص 137.
[9] . ابی الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، قم، منشورات، چ اول، 1414، ص 119.
[10]  .مازندرانی ، معالی السبطین، ج 2، ص 109.
[11] . قزوینی، زینب من المهد الی اللحد، قم، چاپ و نشر،  چاپ اول، 1423، ص 40.
[12] . قائمی، علی، زندگانی حضرت زینب، تهران، امیری، 72، ص 123.
[13] . همان، به نقل از رساله زینبیه سیوطی.
[14] . همان، ص 39.