نهج البلاغه :نامه 70؛به سهل بن حنیف در روش برخورد با پدیده فرار

70-  و من کتاب له (علیه السلام)
> إلی سهل بن حنیف الأنصاری و هو عامله علی المدینة فی معنی قوم من أهلها لحقوا بمعاویة <
أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ بَلَغَنِی أَنَّ رِجَالًا مِمَّنْ قِبَلَکَ یَتَسَلَّلُونَ إِلَی مُعَاوِیَةَ فَلَا تَأْسَفْ عَلَی مَا یَفُوتُکَ مِنْ عَدَدِهِمْ وَ

مهدویت :حدیث ازپیامبراکرم(ص)29

#حدیث_مهدوی
 

پیامبر اکرم(ص)

الا انه خیرة الله و مختاره .

آگاه باشید که مهدی (عج) برگزیده و انتخاب شده ی خداست .

بحارالانوار/ ج37/ ص213

اعتقادات(۲۰ ):عدل خداوند ومسئله خلود

مى  دانیم  قرآن  ًصریحا  درباره  گروهى   ازکفّار   وگنهکاران  سخن   ازمجازات  جاویدان  به تعبیر  دیگر «خلود»   به میان  آورده است.   همان  گونه  که  در  ذیل  همین  آیه  به  مردان  و  زنان  با  ایمان  وعده  باغ  هاى  بهشت رابه طور  جاودانه  داده  است:  (وعد   هلل  المؤمنین  و  المؤمنات  جنات  تجرى  من  تحتها   لنهار  خالدین  فیها);  «  خداوند  به  مردان  و زنان  با  ایمان  باغ  هایى   ازبهشت   راوعده  داده  که  نهرها   اززیر  درختانش  جارى  ،است  جاودانه  در  آن  خواهند  ماند».  در  اینجا  سؤالى  پیش  مى  آید   وآن  این  که  چگونه  مى  توان  قبول  کرد  که   انسانى  در  تمام  عمر  خود که  حداکثر  هشتاد  یا  صد  سال  بیشتر  نیست  کار  بدى  کرده  ولى  میلیون  ها  سال   وبیشتر  کیفر  آن  راببیند.    البته  این  مطلب  در  مورد  پاداش  مهم  نیست،  زیرا  دریاى  رحمت  الهى،  وسیع  است  و  پاداش  هر  چه  بیشتر باشد   نشانه  رحمت  و  فضل  بیشتر  است،  امّا  در  مورد  اعمال  بد،  چگونه  عذاب  جاودانه  در  برابر  گناهان  محدود قرار  مى  گیرد؟   وچگونه  مى  توان  آن  با   راتوجّه به اصل  عدالت  خداوند  توجیه  کرد؟  آیا  نباید  یک  نوع  تعادل  در  میان  گناه  و  مجازات  برقرار باشد.   *  *  *   پاسخ:   براى  رسیدن  به  راه  حل  نهایى  این  بحث  باید  به  چند  نکته  دقیقاً  توجّه داشت: 

الف  -  مجازات  ها   وکیفرهاى  رستاخیز  چندان  شباهت  به  مجازات  ها   وکیفرهاى  این  جهان  ندارد  که  مثال  شخصى  مرتکب  تجاوز   وسرقت  شده  و  او  را  مدّتى  به  زندان  مى  ،افکنند  بلکه  مجازات  هاى  قیامت  بیشتر  به  صورت  آثار  اعمال  و  خاصیت  کارهاى  انسان است.   به  تعبیر  روشن  تر  دردها   ورنج  هایى  که  گنهکاران  در  جهان  دیگر  مى  کشند  اثر   ونتیجه  اعمال  خود  آنهاست  که  دامانشان   رافرا  مى گیرد.    قرآن  مجید  دراین  جا  تعبیر  روشنى  دارد،  مى  گوید:  ( فالیوم   الا  تظلم  نفس  شیئا   الا  تجرْون   الا  ما کنتم  تعملون);(1)  «امروز  (روز  رستاخیز)  به  هیچ  کس  ستم  نمى  شود   وجز  اعمال  خود  شما  جزائى  براى  شما  نیست».    با  یک  مثال  ساده  مى  توانیم  این  حقیقت   رامجسم کنیم:   شخصى  به  سراغ  مواد  مخدّر  یا  مشروبات  الکلى  مى  رود   وهر  چه  او   بهمى  گویند  این  مواد  زهرآگین  معده  تو   راخراب   وقلب  تو   رابیمار   واعصاب  تو  را  درهم  مى  ،کوبد   اوگوش  نمى  ،دهد  چند  هفته   یاچند  ماهى  غرق  لذت  خیالى  این  مواد  کشنده  مى  شود   وًتدریجا  گرفتار  زخم  ،معده  ناراحتى  قلب   وبیماى  اعصاب  مى  ،شود  و  سپس  ده  ها  سال   تاپایان  عمرش   ازاین  بیمارى  ها  رنج  مى  برد   وشب   وروز  ناله  مى  کند  .آیا  در  این  جا  مى  توان  ایراد  کرد  که  چرا  این  فرد  که  چند  هفته  یا  چند  ماه  بیشتر  گناه  نکرده،  ده  ها  سال  شکنجه  ببیند؟!  فوراً  در  پاسخ  گفته  مى  شود  این  نتیجه   واثر  عمل  خود  اوست!  حتّى  اگر  او  داراى  عمر  نوح  و  بیشتر  باشد  و  ده  ها  هزار  سال  عمر  کند   و  ،دائماً  او  را  در  درد  و  رنج ببینیم  مى  گوییم  :این  چیزى  است  که  خودش  آگاهانه  به  جان  خود  خریده است.   مجازات  هاى  روز  قیامت «بیشتر»    ازاین  قبیل  ،است   وبنابراین  ایرادى  در  مسئله  عدالت  باقى  نمى ماند.   ب  -  این  اشتباه  است  که  بعضى  گمان  مى  کنند   مقدار  زمانى  مجازات  باید  به  اندازه  زمان  گناه  باشد،  زیرا رابطه  میان  گناه  و  مجازات  رابطه  زمانى  نیست،  بلکه  بستگى  به  نتیجه  و  کیفیّت  گناه دارد.   مث  ال  ممکن  است  کسى  در  یک  لحظه  آدم  بى  گناهى  به   راقتل  برساند   ومطابق   بعضى  از  قوانین  دنیاى  امروز او  را  محکوم  به  زندان  ابد  کنند،  در  این  جا  مى  بینیم  زمان  گناه  تنها  یک  لحظه  زودگذر  ،بوده  در  حالى  که  مدّت مجازات  ده  ها  سال  ،است   وهیچ  کس  این  امر   راظالمانه  نمى  ،شمرد  چرا  که  در  این  جا   مسئله  دقیقه  و ساعت  و  ماه  و  سال،  مطرح  نیست،  کیفیّت  گناه  و  نتیجه  آن  مطرح است.   ج  -  «خلود  »در  دوزخ  و  مجازات  ابدى  و  جاودان  تنها  از  آنِ  کسانى  است  که  تمام  روزنه  هاى  نجات  به  را  روى  خود  بسته  ،اند   واز  روى  علم  و  عمد  غرق  در  فساد  و  تباهى  و  کفر  و  نفاق  گشته  ،اند  آنچنان  که  تاریکى  گناه  تمام  وجود  آنها  را  در  برگرفته  در  حقیقت  به  رنگ  گناه  و  کفر  درآمده اند.    قرآن  در  اینجا  تعبیر  جالبى  دارد.  در  سوره  بقره،  آیه81  چنین  مى  گوید:  (  بلى  من  کسب  سیئة  و  احاطت به  خطیئته  فاولئک  اصحاب  النار  هم  فیها  خالدون);  «کسى  که  مرتکب  گناهى  گردد  و  آثار  آن  تمام  وجود  او را  احاطه  کند  چنان  کسى  اهل  دوزخ  است  و  جاودانه  در  آن  خواهد  ماند».  این  گونه  افراد  رابطه  خود  را  با  خدا  به  کلى  قطع  کرده  ،اند   وتمام  روزنه  هاى  نجات   وسعادت  به   راروى  خود  بسته اند.   این  گونه  افراد  به  پرنده  اى  مى  مانند   که  آگاهانه  بال  و  پر  خود  را  در  هم شکسته  و  سوزانده،  و  براى همیشه  مجبور  است  روى  زمین  بماند  و  از  پرواز  بر  اوج  آسمان  ها  محروم است.   توجّه  به  نکات  سه  گانه  با  ال  این  حقیقت   راروشن  مى  سازد  که  مسئله  عذاب   جاویدان  که  براى  گروه  خاصّى از  منافقان  و  کفّار  در  نظر  گرفته  شده   است  چیزى  بر   لف  اصل  عدالت  نیست،  این  نتیجه  شوم  اعمال خود  آنهاست  و  قب  ال  هم  به  وسیله  پیامبران  الهى  به  آنها  ابلاغ  شده  است  که  این  کار  چنین  نتیجه  تلخ  و  شومى دارد. مسلماً  اگر  این  افراد  جاهل  باشند  و  دعوت  انبیا  به  آنها  نرسیده  باشد  و  از  روى  نادانى  مرتکب  چنان  اعم  الهى شده  باشند  مشمول  چنان  مجازات  سختى  نخواهند بود.   ذکر  این  نکته نیز   لزم  است  که  از  آیات  و  اخبار  اس  لمى  استفاده  مى  شود  که   دریاى  رحمت  الهى  آن قدر  وسیع  و  گسترده  است  که  گروه  عظیمى  از  خطاکاران  را  دربر  مى گیرد:   گروهى  از  طریق  شفاعت  گروهى  از  طریق  عفو گروهى  از  طریق اعمال  نیک  کوچکى  که  انجام  داده  اند   وخداوند   به بزرگى  خودش  آن  اعمال  پاداش  عظیم  مى دهد;   و  گروه  دیگرى  بعد  از  آن  که  مدّتى  در  دوزخ  مجازات  شدند   ودر  این  بوته  الهى  تصفیه  ،گشتند   به رحمت  و  مواهب  الهى  باز  مى گردند.   تنها  گروهى  باقى  مى  مانند  که  بر  اثر  لجاجت   ودشمنى   با،حق   وظلم   وفساد   و  نفاق  بیش  از  حد، وجودشان  را  سر  تا  پا  ظلمت  کفر  و  بى  ایمانى  فرا  گرفته است.      1.   سوره  یس،  آیه64.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید   1-  چگونه  بعضى  خلود  را  ناهماهنگ  با  عدل  الهى  پنداشته  اند؟  2-  آیا  کیفرهاى  جهان  دیگر  همانند  مجازات  هاى  این  جهان  است؟  اگر  نیست  چگونه  است؟  3-  آیا  عدالت  ایجاب  مى  کند  که  تعادل  میان  زمان  گناه   ومجازات  برقرار  باشد؟  4-  مجازات  خلود  از  آنِ  چه  اشخاصى  است؟  5-  چه  کسانى  مشمول  عفو  الهى  مى  شوند؟

اعتقادات(۱۹ ):آیاهدایت وضلالت به دست خدااست؟

1-  اقسام  هدایت  و   ضلالت : مسافرى  آدرسى  را  در  دست  دارد،  به  شما  مى  رسد   وسؤال  مى  ،کند  شما  براى  نشان  دادن  مقصد   اودو  راه  در  پیش دارید:   نخست  این  که  همراه   اوبروید   ونیکوکارى   را  به  مرحله  کمال  و  تمام  برسانید  و  تا  مقصد  او  را  همراهى کنید  سپس  خداحافظى  کرده برگردید.   دوم  این  که   بااشاره  ،دست   ودادن  نشانه  هاى  مختلف  به  را   اوسوى  مقصدش  رهنمون شوید.    مسلماً  در  هر  دو  صورت  شما  او  را«هدایت  »به  مقصود  کرده  ،اید  ولى  میان  این  دو  فرق  ،است  دومى  تنها  «ارائه  طریق»   است،  و  اولى«ایصال  به  مطلوب»   یعنى  رساندن  به  مقصد.  در  قرآن  مجید  و  در  اخبار  اسلامى  هدایت  به  هر  دو  معنى  آمده است. 

از  سوى  دیگر  گاه  هدایت  تنها  جنبه«تشریعى  »دارد  یعنى  از  طریق  قوانین  و  دستورات  صورت  مى  گیرد  و  گاه  جنبه «تکوینى»   دارد  یعنى   ازطریق  دستگاه  هاى   ،آفرینش  همانند  هدایتِ  نطفه  به  سوى  یک  انسان کامل   )و  این  هر  دو  معنى  نیز  در  قرآن  و  اخبار  آمده،  با  روشن  شدن  اقسام  هدایت  (و  طبعاً  نقطه  مقابل  آنها،  للت  به  اصل  مطلب  باز  مى گردیم.   در  آیات  بسیارى  مى  خوانیم  که  هدایت  و   للت  کار خداست;   بدون  شک  «ارائه طریق»    ازسوى  خدا  صورت  مى  ،گیرد  چرا  که  او  پیامبران  را  فرستاده  و  کتب  آسمانى  نازل  کرده  تا  راه  را  به  انسان  ها  نشان دهند.    امّا«رسانیدن  به  مقصد  »  به  صورت  اجبارى  مسلماً  با  اصل  آزادى  اراده  و  اختیار  سازگار  نیست،  ولى  چون تمام  نیروها  را  که  براى  رسیدن  به مقصد   لازم  است  خدا  در  اختیار  ما  مى  گذارد   واوست  که  توفیقش   راشامل  حال  ما  در  این  راه  مى  گرداند  این  معنى   ازهدایت  نیز   به صورتى  که  گفته  شد   ازسوى   خدا  است  یعنى  به صورت  تهیه  اسباب  و  مقدّمات  و  گذاردن  آنها  در  اختیار بشر.   *  *  *    2-  یک  سؤال  مهم   اکنون  سؤال  مهم  این  جاست  که  دربسیارى  از  آیات  قرآن  مى  خوانیم  :«خدا  هر  کس   را  بخواهد هدایت  مى  کند   وهر  کس   رابخواهد  گمراه  مى سازد»  مانند:   (فیضل   هلل  من  یشاء  و  یهدى  من  یشاء  و  هو  العزیز  الحکیم);(1)  «  خداوند  هر  کس  را  بخواهد  هدایت  و هر  کس  را  بخواهد  گمراه  مى  ،سازد  و  او  شکست  ناپذیر   وحکیم  است».   بعضى  بدون  در  نظر  گرفتن  آیات  دیگر  قرآن،  و  تفسیرى  که  آیات  نسبت  به  یکدیگر  دارند،  فوراً  با مشاهده  چنین  آیه  اى  زبان   بهاعتراض  مى  گشایند   ومى  گویند  چگونه  خداوند  هر  کس  را  بخواهد  هدایت  مى  کند  و  هر  کسى   رابخواهد  گمراه  مى  سازد؟  پس د   مار  این  وسط  چه  گناهى  داریم؟!  نکته   مهم  این  است  که  همیشه  آیات  قرآن  را  باید  در  ارتباط  با  یکدیگر  در  نظر  گرفت  تا  به  مفهوم  حقیقى آن  آشنا  شویم،  و  ما  در  این  جا  چند  نمونه  از  آیات  دیگر  هدایت  و   ضلالت  را  براى  شما  بازگو  مى  کنیم   تادر  کنار  آیه  بالا  بچینید   وخودتان  نتیجه  گیرى  لزم  را  به  عمل آورید:   در  آی  ه27،  سوره  ابراهیم  مى  خوانیم:  (و  یضل   هلل  الظالمین);  «خداوند  ستمگران  را  گمراه  مى  سازد». 

در  آیه34،  سوره  غافر  مى  خوانیم:  (کذلک  یضل   هلل  من  هو  مسرف  مرتاب);  «  اینچنین  خداوند هر  اسراف  کار  وسوسه  گر   راگمراه  مى  سازد».   و  در  آیه64،  سوره  عنکبوت  مى  خوانیم:  (  و  الذینجاهدوا  فینا  لنهدینهم  سبلنا);  «  کسانى  که  در  راه  ما جهاد  کنند  آنها  را  به  راه  هاى  روشن  خویش  رهبرى   وهدایت  مى  کنیم».  چنان  که   لحظه  مى  کنیم  مشیّت   واراده  خدا  بى  حساب  نیست،  نه  بى  حساب  توفیق  هدایت  به  کسى  مى  دهد  نه   وبى  حساب  توفیقش  از   راکسى  سلب  مى کند.   آنها  که  در   راه  او  جهاد  کنند،  به  جنگ  مشکلات  بروند،  با  هواى  نفس  به  مبارزه  برخیزند،  و  در  برابر دشمنان  بیرونى  مقاومت  و  سرسختى  نشان  دهند،  خداوند  وعده  هدایت  آنها  را  داده  است  و  این  عین  عدالت است.    و  امّا  آنها  که«ظلم  و  ستم  »بنیاد  کنند،  و  در  طریق  اسراف  و  شک  و  تردید  و  ایجاد  وسوسه  در  دل  ،ها  گام  بگذارند،  خدا  توفیق  هدایت  را  از  آنها  سلب  مى  ،کند  قلبشان  بر  اثر  این  اعمال،  تاریک  و  ظلمانى  مى  ،گردد  و  توفیق  رسیدن   به سرمنزل  سعادت  نصیبشان   نخواهد  شد.  و  این  است  معنى  گمراه  ساختن  پروردگار  که نتیجه  اعمال  ما  را  در  اختیار  ما  مى  گذارد   واین  نیز  عین  عدالت  است(  .دقّت  کنید)  *  *  *    3-  علم  ازلى  علت  عصیان  کردن!  آخرین  مطلبى  که  در  بحث  جبر  و  اختیار  طرح  آن را   لازم  مى  بینیم  بهانه  اى  است  که  بعضى  از  جبرى  ها  به  عنوان  علم  ازلى  خداوند  مطرح  کرده اند.   آنها  مى  گویند  :آیا  خدا  مى  دانسته  است  که   فلان  شخص  در   فلان  ساعت  مرتکب  قتل  نفس   یا  نوشیدن شراب  مى  شود؟  اگر  بگویید  نمى  ،دانسته  علم  خدا   راانکار  کرده  ،اید  و  اگر  بگویید  مى  دانسته  باید  ًحتما  آن   راانجام  ،دهد  وگرنه  علم  خداوند   لف  از  آب  درمى آید.    پس  براى  حفظ  علم  خداوند  هم  که  باشد  گنهکاران  مجبورند  گناهانشان  را  انجام  دهند،  و  مطیعان  نیز باید  اطاعتشان  را! 

امّا  آنها  که  این  بهانه  را  براى  پرده  پوشى  بر  خطاها   وگناهان  خود  جور  کرده  اند   در  حقیقت  از  یک نکته  غافلند  که  ما  مى  گوییم  خدا   ازازل  مى  دانسته  به   مامیل  و  اراده  و  اختیار  خود  اطاعت  یا  گناه  مى  ،کنیم  یعنى  اختیار   واراده   مانیز  در  علم  خدا  بوده  است.  پس  ما  اگر  مجبور  شویم  علم  خدا  جهل  مى  شود(  .دقّت  کنید)  اجازه  دهید  این  مطلب  را  با  یکى  دو  سؤال  کام  ال  مجسم  کنیم:  فرض  کنید  استادى  یا  معلّمى  مى  داند   لن  شاگرد  تنبل  در  آخر  سال  رفوزه  مى  ،شود   و  این  آگاهى  او  صد  در  صد  قطعى  است  و  بر  اساس تجربیات  سالیان  دراز  عمر اوست.   آیا  فردا  که  آن  شاگرد  رفوزه  شده  مى  تواند  یقه  استاد   رابگیرد  که  پیش  بینى   واطّلاع  تو  مرا  مجبور  کرد  رفوزه  شوم؟!  دست  با  لتر  را  مى  ،گیریم  فرض  کنید  شخص  معصوم  و  بى  خطایى  باشد  از   ووقوع  حادثه  جنایت  بارى  در   لن  روز  باخبر  گردد   وروى  جهاتى  مصلحت  ببیند  در  این  امر   دخالت  کند،  آیا  علم  این  معصوم سلب  مسئولیت  از  مجرم  مى  ،کند  را  او   ودر  کار  خود  مجبور  مى  گرداند؟!  باز  فرض  کنید  دستگاه  هاى  نوظهورى  اختراع  شود   که  بتواند  حوادث  آینده  را  چند  ساعت  قبل  از  وقوع آن  دقیقاً  پیش  بینى  کند   و  بگوید   لن  شخص  با  میل  و  اختیار  خود   لن  کار  را  در   لن  ساعت  انجام  خواهد داد  آیا  اینها  سبب  اجبار  کسى  مى  شود؟!   لصه  این  که  علم  خداوند  هرگز  کسى   رابر  کارى  مجبور  نمى کند.   *  *  *   1.   سوره  ابراهیم، آیه4  .    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید  1-  هدایت  چند  گونه  است؟  شرح دهید.   2-  نمونه  اى   ازآیات  قرآن  که  هدایت   وض  للت  به   راخدا  نسبت  مى  دهد  بازگو کنید. 

3-  تفسیر  هدایت  و   للت  الهى  چیست؟  4-  منظور  از  علم  ازلى  خداوند  چیست؟  5-  آیا  این  علم  ازلى  سلب  اختیار  و  مسئولیت  از  ما  مى  کند؟  مثالى  براى  این  مسئله  ذکر کنید.

اعتقادات(۱۸ ):امر بین الامرین چیست؟ (مکتب واسطه)

1-  تفویض  در  برابر  جبر  البته  در  برابر  اعتقاد  به  جبر  که  در  سوى«افراط  »  قرار  گرفته،  مکتبى  به  نام  مکتب«تفویض  »  است  که در   سمت«تفریط »است.   عقیده  مندان «  بهتفویض»   معتقدند  که  خداوند  را   ماآفریده   وهمه  چیز   را  به  دست  خود  ما  واگذارده  و  به کلّى   از  اعمال  و  افعال  ما  بیگانه  است  و  به  این  ترتیب  ما  در  قلمرو  اعمالمان  از  هر  نظر  مستقل  و  حکمران  لمنازع  هستیم!   بدون  شک  این  اعتقاد،  با  اصل  توحید  سازگار  نیست،  چرا  که  توحید  به  ما  تعلیم  داده  که  همه  جهان ملک  خداست،  و  چیزى  از  قلمرو   حکومت  او  بیرون  نیست،  حتى  اعمال  ما  در  عین  اختیار  و  آزادى  اراده،  از  قلمرو و  قدرت  او  نمى  تواند  بیرون  باشد  وگرنه شرک   لزم  مى آید.   به  عبارت  روشن  تر:  ما  نمى  توانیم  قائل   به  دو  خدا  باشیم  یکى  خداى  بزرگ  که  عالم  را  آفریده  و دیگرى  خداى  کوچک  یعنى  انسان  که  در  اعمال  خودش  مستقل  و  تام   لختیار  است   وحتّى  خداوند  هم  نمى  تواند  در  محدوده  اعمال   اواثر  بگذارد!  این  شرک  است،  این  دوگانه  پرستى   وچندگانه  پرستى  است  .مهم  آن  است  که   ما  هم  انسان  را  آزاد  بدانیم و  صاحب  اختیار،  و  هم  خدا  را  حاکم  بر  او  و  اعمال  او بدانیم. 

2-  مکتب  واسطه   نکته  باریک  همین  جاست  که  تصور  نکنیم  میان  این  دو  تضاد  است.  نکته  باریک  این  است  که  ما هم  «عدالت»   خدا  را  کام  ال  بپذیریم  و  براى  بندگان«آزادى  و  مسئولیت  »  قائل  شویم،  و  هم«توحید»   و حاکمیت   او  بر  تمام  جهان  هستى،  و  این  همان  چیزى  است  که  از  آن  تعبیر  به«امر  بین   لمرین»  مى  شود  (یعنى  مطلبى  که  در  میان  دو  عقیده  افراطى   ونادرست  قرار  گرفته).  از  آنجا  که  بحث  کمى  پیچیدگى  دارد  اجازه  دهید  با  یک  مثال  واضح  آن  را  روشن سازیم.    فرض  کنید  شما  با  یک  دستگاه  قطار  برقى  مشغول  مسافرت  هستید  و  راننده  قطار  شمایید.  یک  سیم  برق قوى  در  سرتاسر  مسیر  قطار  کشیده  شده،  و  حلقه  مخصوص  از  با  لى  قطار  روى  این  سیم  مى  لغزد   وحرکت  مى  کند   ولحظه   بهلحظه  برق  از   رایک  منبع  قدرتمند  به  لکوموتیو  قطار  منتقل  مى  ،کند   بهطورى  که  اگر  یک  لحظه  منبع  مُولّد،  برق  به  قطار  نرساند  فوراً  در  جاى  خود  متوقّف  مى شود.    بدون  شک  شما  آزادید  هرکجا  مى  خواهید  در  مسیر  راه  مى  توانید  توقّف  ،کنید   کم  یا  زیاد،  و  با  هر سرعتى  بخواهید  مى  توانید  حرکت  نمایید  .ولى   باتمام  این  آزادى  ها  که  دارید  کسى  که  پشت  دستگاه  مُولّد  برق  نشسته  هر  لحظه  مى  تواند  شما   رامتوقف  سازد  چرا  که  تمام  قدرت   ونیروى  شما   ازهمان  برق  است   و کلید  آن  در  دست اوست.   هنگامى  که  در  این  مثال  دقّت  مى  کنیم  مى  بینیم  چنین  شخصى  در  عین  آزادى   و  اختیار  و  مسئولیت  در قبضه  قدرت  دیگرى  قرار  دارد  و  این  دو  با  هم  منافات ندارد.   مثال دیگر:    فرض  کنید  کسى  بر  اثر  بیمارى  یا  وقوع  یک  حادثه  ناگوار،  اعصاب  دستش  از  کار  افتاده  و  قدرت حرکت   دادن  دست  را  ندارد،  امّا  اگر  آن  را  با  یک  نیروى  برق  خفیف  و   لیم  ارتباط  دهیم،  اعصاب  او  چنان گرم  مى  شود  که  قادر   بهحرکت  خواهد بود.    چنین  شخصى  هرگاه  کارى  انجام  دهد  مث  ال  با  همان  دست  و  در  همان  حالت  مرتکب  جنایتى  گردد،  سیلى به  صورت  دیگرى  زند،  کاردى  در  سینه  بى  گناهى  فرو  ،کند   مسلماً  مسئول  جنایت  خویش  است،  چرا  که هم   قدرت  داشته،  هم  اختیار،  و  شخص«قادر  مختار  »در  برابر  اعمال  خویش  مسئول است. 

ولى  با  این  حال  آن  کس  که  نیروى  برق  به  دست  او  مى  دهد   وتوان   وقدرت  در  او  مى  ،آفریند  بر  او  حاکمیت  ،دارد   ودر  عین  آزادى   واختیار  در  قبضه  قدرت اوست.     اکنون  به  اصل  مطلب  باز  مى گردیم:    خداوند  به  ما  نیرو  و  توان  داده،  عقل  و  هوش  و  قدرت  جسمانى  بخشیده،  و  این  امکانات  لحظه  به  لحظه  از ناحیه  خداوند  به  ما  مى  ،رسد   و  اگر  یک  لحظه  کوتاه  لطف  او  از  ما  قطع  گردد  و  رابطه  ما  با  او  بریده  شود معدوم  خواهیمشد.   ما  اگر  مى  توانیم  کارى  انجام  بدهیم   باقدرتى  است  که  ما  به   اوداده   ولحظه  به  لحظه  ادامه  مى  ،دهد  حتى  آزادى   واختیار   مانیز   ازناحیه  ،اوست  یعنى   او  خواسته  است  که  ما  آزاد  باشیم،  و  با  استفاده  از  این موهبت  بزرگ  الهى  راه  تکامل  را بپوییم.    بنابراین  ما  در  عین  اختیار  و  آزادى  اراده  در  قبضه  قدرت  او  هستیم  و  سر  بر  آستان  او  داریم  و  از قلمرو   حاکمیت  او  بیرون  نخواهیم  بود،  ما  در  عین  توانایى  و  قدرت  وابسته  به  او  هستیم  و  بدون  او  هیچ  خواهیم  بود، و   این  است  معنى«ا  لمر  بین   لمرین»  زیرا  نه  موجودى  را  همسان  خدا  دانسته  ایم   تاشرک  لزم  ،آید  نه  و  بندگان   رامجبور  در  اعمالشان  مى  دانیم   تاظلم  لزم  آید(  .دقّت  کنید)  این  درس  را  از  مکتب  ائمه  اهل  بیت(علیهم  الس  لم)  آموخته  ،ایم  هنگامى  که  مى  پرسیدند  آیا  میان  جبر  و  تفویض  راه  دیگرى  وجود  دارد  مى  فرمودند  ،آرى  وسیع  تر   ازفاصله  میان  زمین   وآسمان.(1)  *  *  *  3-  قرآن  و  مسئله  جبر  و  اختیار  قرآن  مجید  در  این  مسئله  صراحت  دارد  و  به  وضوح  آزادى  اراده  انسان  را  اثبات  مى  کند   وصدها  آیه  در  قرآن  در  زمینه  آزادى  اراده  انسان  آمده  است!  الف  -   ،تمام  آیاتى  که  در  آن  امر  و  نهى  و  تکلیف  و  برنامه  آمده  است  همه  دلیل  بر  اختیار  و  آزادى اراده  انسان  است  چرا  که  اگر  انسان  مجبور  بود،  امر  و  نهى،  لغو  و  بیهوده بود. 

ب  -  تمام  آیاتى  که  سخن  از   لمت  بدکاران  و  مدح  و  توصیف  نیکوکاران  مى  گوید  دلیل  بر  اختیار ،است  چرا  که  در  صورت  جبر  هم  آن   لمت  و  هم  آن  مدح  و  ستایش  معنى ندارد.   ج  -   تمام  آیاتى  که  سخن  از  سؤال  در  روز  قیامت،  و  محاکمه  در  آن  دادگاه،  و  سپس  پاداش  و  کیفر  و بهشت  و  دوزخ  مى  گوید   دلیل  بر  اختیار  است،  چون  در  فرض  جبر  تمام  اینها  نامفهوم  و  سؤال  و  محاکمه  و مجازات  بدکاران  ظلم  محض است.   د  -  تمام  آیاتى  که  سخن  از  این  مى  گوید  که  انسان  در  گرو  اعمال  خویش  است  ِمانند  (  کل  نفس  بما کسبت  رهینه);(1);  هر  انسانى  در  گرو  اعمال  خود  مى باشد»  (   وکل  امرىء  بما  کسب  رهین);(2)  «  هر  فردى در  گرو  اعمالى  است  که  انجام  داده  »و  مانند  اینها  به  روشنى  اختیار  انسان  را  ثابت  مى کند.       هـ  -  آیاتى  مانند:  (  انا  هدیناه  السبیلامّا  شاکراً  و  امّا  کفورا);(4)  «  ما  راه  را  به  انسان  نشان  دادیم خواه  شکرگزارى  کند  یا  کفران  »  (سوره  دهر،  آیه3)  نیز  دلیل  روشنى  بر  این مدعاست.    منتها  تعبیراتى  در  قرآن  وارد  شده  که  دلیل  بر  مسئله«امر  بین   لمرین»   است،  و  گاهى  بعضى  از  ناآگاهان به  اشتباه  آن  را  دلیل  بر  جبر  پنداشتند  مانند:  (و  ما  تشاؤن   ال  ان  یشاء   هلل);(5)  «شما  اراده  اى  نمى  کنید  مگر  این  که  خدا  اراده  کند».  روشن  است  که  این  آیه  و  امثال  آن  نمى  خواهد  اختیار  از   راانسان  سلب  کند;  بلکه  مى  خواهد  این  حقیقت  را  ثاب  ت  کند  که  شما  در  عین  اختیار  در  قبضه  فرمان  خدا  هستیدکه  توضیح  آن  در  با  ال  داده شد.   *  *  *     1.   اصول  کافى،  ج1  ،  ص121.  (باب  الجبر  و  القدر  و   لمر  بین   لمرین)  2.   سوره  مدثر،  آیه56.  5.   سوره  طور،  آیه21. 4.   سوره  دهر، آیه5  .  6.   سوره  دهر،  آیه59.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید   1-   منظور  از«تفویض  »  چیست؟  و  چه  عیبى  در  آننهفته  است؟  2-   مکتب«ا  لمر  بین   لمرین  »را  که  ما  از  ائمه  اهل  بیت  آموخته  ایم  در   عباراتى  روشن  شرح  دهید  و  با ذکر  مثال  آن  را  به  طور  وضوح  بیان کنید.   3-  آیات  قرآن  در  ارتباط  با  مسئله  جبر  و  اختیار  چه  مى  گوید؟  4-   اگر  ما  عقیده  جبر  را  بپذیریم،  رستاخیز  و  بهشت  و  دوزخ  وبازپرسى  و  سؤال  روز  قیامت  چه  خواهد  شد؟  5-   آیا  آیاتى  مانند«و  ما  تشاؤن   ال  ان  یشاء   هلل  »دلیل  بر  جبر  است؟

اعتقادات(۱۷ ):روشن ترین دلیل برآزادی عمل واختیار انسان ها"ادامه بحث جبر...*

1-  وجدان  عمومى  انسان  ها  جبر   رانفى  مى  کند  گرچه فلاسفه  و  دانشمندان  الهى  پیرامون  مسئله  آزادى  اراده  انسان  بحث  ها   و   لیل  مختلفى  دارند،  امّا براى  این  که  راه   راکوتاه   ومیان  بُر  ،کنیم   به سراغ  روشن  ترین  دلیل  طرفداران  آزادى  اراده  مى  رویم   وآن  «وجدان  عمومى  انسان ها»  است.   توضیح  این  که:  ما  هر  چیز  را  انکار  کنیم،  این  واقعیّت  را  نمى  توانیم  منکر  شویم  که  در  همه  جامعه  هاى  انسانى  اعم   از  ،خداپرست  و  مادى،  شرق  و  غرب،  قدیم  و  جدید،  ثروتمند  و  فقیر،  توسعه  یافته  و  توسعه نایافته   و  داراى  هر  گونه  فرهنگ،  همه  بدون  استثناء  در  این  مسئله  توافق  دارند  که  باید«قانون»   بر  جوامع انسانى 

حکمفرما  شود،  و  افراد  در  مقابل  قوانین«مسئولیّت»  دارند،  و  کسانى  که  از  قانون  تخلف  کنند  باید  به نحوى  «مجازات» گردند.  خلاصه:  حاکمیت  قانون،  مسئولیّت  افراد  در  برابر  آن،  و  مجازات  متخلّف،  از  مسائلى  است  که  مورد  اتّفاق همه  عقلى  جهان  است،  و  تنها  اقوام  وحشى  بودند  که  این  مسائل  سه  گانه  را  به  رسمیت  نمى شناختند.   این  مسئله  که  از  آن  به  وجدان  عمومى  مردم  جهان  تعبیر  مى  ،کنیم  روشن  ترین  دلیل  بر  آزادى   اراده  انسان و  دارا  بودن  اختیار است.   چگونه  مى  توان  باور  کرد  که  انسان  در  اراده   وعملش  مجبور  باشد   وهیچ  گونه   اختیارى  از  خود  نداشته باشد   ولى  او  را  در  برابر  قوانین  مسئول  بدانیم،  و  به  هنگام  تخلّف  در  قانون  به  پاى  میز  محاکمه  بکشانیم  و تحت  بازپرسى  قرار  دهیم  و  بگوییم  چرا  چنین  کردى؟  و  چرا  چنان  نکردى؟!  و  بعد  از  ثبوت  تخلف  او  را  محکوم  به  زندان  و  گاهى  اعدام کنیم.   این  درست  به  آن  مى  ماند  که   ماسنگ  هایى   راکه   ازکوه  ریزش  مى  ،کنند   ودر  وسط  جاده  ها  مایه  مرگ  مسافرین  مى  ،شوند   به پاى  میز  محاکمه بکشانیم.    درست  است  که  ظاهراً  یک  انسان  با  یک  قطعه  سنگ  تفاوت  بسیار  دارد،  امّا  اگر  ما  آزادى  اراده  انسان  را نفى   کنیم  این  فرق  ظاهرى  هیچ  تأثیرى  نخواهد  داشت،  و  هر  دو  معلول  عوامل  جبرى  خواهند  بود،  سنگ تحت  تأثیر  قانون  جاذبه  به  وسط  جاده  ریزش  مى  ،کند   وانسان  جانى   وقاتل   و،متخلف  تحت  تأثیر  عوامل  جبرى  دیگر.  مطابق  اعتقاد  جبرى  ها  میان  این  دو  هیچ  فرقى   ازنظر  نتیجه  وجود  ندارد   و  هیچ  کدام  کارى  به اراده  خود  انجام  نداده  ،اند  چرا  یکى  محاکمه  شود   ودیگرى  نشود؟!   ما  بر  سر  دوراهى  قرار  داریم:  یا  باید  وجدان  عمومى  همه  مردم  جهان  را  تخطئه  کنیم،  و  تمام  قوانین و  دادگاه  ها م   وجازات  هاى  متخلفان   راکارى  عبث   و  بیهوده،  بلکه  ظالمانه،  بشمریم.  و  یا  عقیده  طرفداران جبر  را  انکار کنیم.     مسلماً  ترجیح  با  دوم است. 

جالب  این  که  حتّى  آنها  که   ازنظر  تفکّر   وعقیده  ،فلسفى  دم   ازمکتب «جبر»  مى  زنند   وبراى  آن  استدلال  مى  کنند   به هنگامى  که  وارد  زندگى  مى  شوند  در  عمل  طرفدار  اصل  آزادى  اراده  اند!   زیرا  اگر  کسى  به  حقوق  آنها  تجاوز  کند،  و  یا  اذیت  و  آزار  به  آنها  برساند  او  را  در  خور  سرزنش  و توبیخ  مى  ،شمرند  او  از   وشکایت   به دادگاه  مى  ،کنند   وگاهى  مى  خروشند   وفریاد  مى  کشند  تا   ومتخلّف  به  را  کیفر  قانونى  نرسانند   ازپاى  نمى  نشینند!   خوب،  اگر  راستى  انسان  از  خود  اختیارى  ندارد  این  سرزنش  و  شکایت  و  جوش  و  خروش  و  داد  و  فریاد براى  چیست؟!  به  هر  حال،  این  وجدان  عمومى  عقلى  جهانى  دلیل  زنده  اى  است  بر  این  واقعیت  که  همه  انسان  ها  در  اعماق  جانشان  آزادى  اراده   راپذیرفته  ،اند   وهمیشه  نسبت  به  آن  وفادار  بوده  اند   وحتى  یک  روز  بدون  این  اعتقاد  نمى  توانند  زندگى  کنند،  و  چرخ  هاى  برنامه  هاى  اجتماعى   وفردى  خود  رابچرخانند.    فیلسوف  بزرگ  اسلامى«خواجه  نصیرالدین  طوسى  »  در  بحث  جبر  و  اختیار  در  یک  عبارت  کوتاه چنین  مى  گوید:  «و  الضرورة  قاضیة  باستنادافعالنا  الینا;  درک  ضرورى  و  وجدان  ما  داورى  مى  کند  که  همه  اعمال  ما  مستند   بهخود  ماست».(1)  *  *  *      2-   تضاد  منطق«جبر  »  با  منطق«مذهب»   آنچه  در  با  ال  گفتیم  پیرامون  تضاد  مکتب  جبر  با  وجدان  عمومى  عق  لى  جهان  بود،  اعم  از  طرفداران  مذهب و  کسانى  که  اص  ال  مذهبى  نپذیرفته اند.   ولى  از  نظر  تفکّر  مذهبى  نیز  دلیل  قاطع  دیگرى  بر  ابطال  مکتب  جبر  در  دست داریم.   زیرا  هرگز  اعتقادات  مذهبى  با  عقیده  جبر  سازگار  نیست،  و  برنامه  هاى  مذهبى   نیز  با  قبول  این  مکتب همه  مخدوش  مى  ،شود  زیرا :   ماچطور  مى  توانیم  عدالت  خداوند  را  که  در  بحث  هاى  گذشته   به وضوح  ثابت  کردیم با  مکتب  جبر  تطبیق  دهیم؟  چگونه  ممکن  است  خداوند  کسى  را  مجبور  به  انجام  کار  بدى  کند،  بعد  او را  مجازات  نماید  که  چرا  چنین  کردى؟  این  با  هیچ  منطقى  سازگار  نیست!   بنابراین  با  قبول  مکتب  جبر«ثواب  »  و«عقاب  »  و«بهشت  »  و«دوزخ  »بى  معنى   وبى  محتوا  خواهد بود.    همچنین،  نامه  اعمال،  سؤال،  حساب  الهى،  مذمّتى  که  در  مورد  بدکاران  در  آیات  قرآن  شده  و  ستایشى  که از   نیکوکاران  بهعمل  آمده،  همه  این  مفاهیم  از  بین  مى رود.   زیرا  مطابق  این  فرض  نه  نیکوکار  اختیارى  از  خود  داشته  و  نه بدکار.    از  این  گذشته  ما  در  نخستین  برخورد  با  مذهب،  به  مسئله«تکلیف  و  مسئولیت»  برخورد  مى  ،کنیم  ولى  آیا  در  موردى  که  هیچ  کس   ازخود  اختیارى  ندارد  تکلیف   ومسئولیت  معنى  دارد؟!    آیا  به  کسى  که  دستش  بى  اختیار  لرزان  است  مى  توان  گفت  :این  کار   را،نکن  به   یاکسى  که  در  یک  سراشیبى  تند  گرفتار  شده   وبى  اختیار   بهپایین  مى  ،دود  مى  توانیم  بگوییم بایست.   به  همین  دلیل  امیرمؤمنان  على(علیه  الس  لم)  در  روایت  معروفى  مى  فرماید  مکتب  جبر  مکتب  بت  پرستان  و  حزب  شیطان  است:  «تلک  مقالة  اخوان  عبدة   لوثان  و  خصماءِ  الرحمان  و  حزب  الشیطان;   این  گفتار برادران  بت  پرستان   ودشمنان  خدا   وحزب  شیطان  است».(2)         1.  کتاب  تجرید  العقائد،  بحث  جبر  و  اختیار.   2.   اصول  کافى،  ج1  ،  ص110  ،  باب  الجبروالقدر.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید:

1-  روشن  ترین  دلیل  بر  ابطال  جبر  چیست؟  2-  وجدان  عمومى  مردم  جهان  را  در  زمینه  اصل  آزادى  اراده  شرح دهید.   3-  آیا  طرفداران  مذهب  جبر  در  عمل  هم  جبرى  هستند؟  4-  آیا  جبر  با  اصل  عدالت  خدا  سازگار  است،  اگر  نیست  چرا؟  5-   چگونه  آزادى  ارادهپایه  قبول  هر  گونه  تکلیف  و  مسئولیت  است؟

اعتقادات(۱۶):مسئله جبر"خداکفایی"و اختیار"خود کفایی"

از  مسائلى  که  ارتباط  نزدیک  با  مسئله  عدالت  پروردگار  دارد  مسئله«جبر  و  اختیار »است.    زیرا  به  اعتقاد  جبریون  انسان  در  اعمال  و  رفتار  و  گفتار  خود  هیچ  گونه  اختیارى  از  خود  ندارد،  و حرکات  اعضاى  او  درست  همانند  حرکات  جبرى  مهره  هاى  یک  ماشین است.   سپس  این  سؤال  پیش  مى  آید  که  این  عقیده   بامسئله  عدل  الهى  چگونه   ،سازگار  است؟  و  شاید  به  همین دلیل   گروه اشاعره-   همان  گروهى  که  قبلا  از  آنها  نام  بردیم  و  حسن  و  قبح  عقلى  را  انکار  مى  کنند -   جبر  را  پذیرفته  و  عدالت  را  انکار  کرده  ،اند  چرا  که   باقبول  جبر  دیگر  مسئله «عدالت»   مفهوم  نخواهد داشت.   براى  روشن  شدن  این  بحث  ناگزیریم  که  چند  موضوع  را  مورد  بررسى  دقیق  قرار دهیم.   *  *  *  1-  سرچشمه  اعتقاد  به  جبر  هر  کس  در  درون  وجودش  احساس  مى  کند  که  در  تصمیم  گرفتن  آزاد  است،  فى  المثل   لن   کمک  مادى را  به   لن  دوستش  بکند  یا  نکند،  و  یا  این  که  در  حالى  که  تشنه  است  و  آب  جلو  روى  او  گذارده  اند  مى  تواند  بنوشد و  یاننوشد   لن  کس  در  مورد   اوکار   لفى  کرده  مى  تواند  را   اوببخشد   وعفو  کند  یا  ونبخشد.   یا  این  که  هر  کس  میان  دستى  که  بر  اثر  پیرى  یا  بیمارى  لرزان  است  و  دستى  که  با  اراده  حرکت  مى  کند  فرق  مى گذارد.    با  این  حالکه  مسئله  آزادى  اراده  یک  احساس  عمومى  انسان  است  چرا  جمعى  به  دنبال  مکتب  جبر  رفته  اند؟!  البته   علل  مختلفى  دارد  که  یک  دلیل  مهم  آن  را  در  اینجا  یادآور  مى  ،شویم   وآن  این  که  انسان  مى  بیند  محیط  روى  افراد  اثر  مى  ،گذارد  تربیت  نیز  عامل  دیگرى  است،  تلقینات  و  تبلیغات  و  ف  رهنگ  اجتماعى نیز  بدون  شک  در  فکر  و  روح  انسان  مؤثّر  است،  گاه  وضع  اقتصادى  نیز  انگیزه  حرکت  هایى  در  انسان  مى  ،شود  عامل  وراثت  را  نیز  نمى  توان  انکار کرد. 

مجموعه  این  امور  سبب  مى  شود  که   گمان  کند  انسان  از  خود  اختیارى  ندارد،  بلکه  عوامل«درون ذاتى  «برون  ذاتى  »دست  به  دست  هم  مى  دهند  را  ما   ووادار  مى  کنند  که  تصمیم  هایى  ،بگیریم   و  اگر  این عوامل  نبودند  چه  بسا  این  اعمال  از  ما  سر  نمى  زد  .اینها  امورى  است  که  مى  توان   ازآنها   به جبر  ،محیط  جبر  شرایط  ،اقتصادى  جبر  تعلیم   وتربیت   وجبر  وراثت  تعبیر  کرد،  واز  عوامل  مهم  توجّه   فلسفه  به  مکتب  جبر است.   2-  نکته  اصلى  اشتباه  جبرى  ها  امّا  آنها  که  چنین  فکر  مى  کنند   ازیک  نکته  اساسى  غافلند  و  آن  این  که  بحث  در  «انگیزه ها»  «   وعلل  ناقصه  »نیست،  بحث  در  علت  تامه  است.  به  تعبیر  دیگر:  هیچ  کس  نمى  تواند  سهم «محیط»  «  وفرهنگ»   و  «عوامل اقتصادى»    رادر  اندیشه   وافعال  انسان  نفى  کند،  بحث  در  این  است  که  با  تمام  این  انگیزه  ها  باز  تصمیم  نهایى  با  خود ماست.   زیرا  ما  به  روشنى  احساس  مى  کنیم  که  حتّى  در  یک  ن  ظام  غلط  و  طاغوتى  مانند  نظام  شاهنشاهى  گذشته که  زمینه  براى  انحرافات  فراوان  بود،  مجبور  نبودیم  منحرف  شویم،  در  همان  نظام  و  فرهنگ  مى  توانستیم «رشوه»   ،نخوریم   به«مراکز  فساد  »نرویم،  بى  بند   وبارى  نداشته باشیم.    بنابراین  حساب«زمینه ها»  «  از   راعلت تامه»   باید  جدا کرد  به  همین  دلیل  بسیارند  کسانى  که  در  یک  خانواده  آلوده،  یا  فرهنگ  منحط،  پرورش  یافته  ،اند  ویا ازوراثت  نامناسبى  برخوردار  بوده  ،اند  در  عین  حال  راه  خود   را  از  همه  جدا  کرده  و  حتّى  گاه  دست  به  قیام  و  انقلاب بر  ضد  همان  محیط  زده  ،اند  اگر  بنا  بود  همه انسا   نها  فرزند  محیط  و  فرهنگ  و  تبلیغات  زمانشان  باشند،  نباید هیچ  انق  لب  اساسى  در  دنیا  صورت  بگیرد،  باید  همه  با  محیط  خود  بسازند،  و  هیچ  کس  محیط  جدید  و  نوینى نسازد.   اینها  همه  نشان  مى  دهد  عواملى  که  در  با  ال  ذکر  شد،  هیچ  کدام  سرنوشت  ساز  ،نیست  تنها  زمینه  ساز  ،است  سرنوشت  اصلى  را  اراده  و  تصمیم  خود  انسان  مى سازد.   این  درست  به  آن  مى  ماند  که   مادر  یک  تابستان  داغ   وسوزان  تصمیم  مى  گیریم  که   به  فرمان  خدا روزه  بگیریم،  تمام  ذرات  وجود  ما  تمناى  آب  دارد،  امّا  ما  براى  اطاعت  فرمان  حق  همه  اینها  را  نادیده  مى  ،گیریم  در  حالى  که  دیگرى  ممکن  است  به  این  تقاضا  گوش  دهد  و  روزه نگیرد.   نتیجه  این  که  ماوراى  تمام  انگیزه  ،ها  عامل  سرنوشت  سازى   به عنوان  اراده   وتصمیم  انسان  وجود دارد.   *  *  * 

3-  عوامل  اجتماعى  و  سیاسى  مکتب  جبر  حقیقت  این  است  که  مسئله  جبر  و  اختیار  در  طول  تاریخ  مورد  سوءِ  استفاده  فراوان  واقع  شده  اس  ت،  یک سلسله  عوامل  جنبى  در  دامن  زدن  به  عقیده  جبر  و  نفى  آزادى  اراده  انسان  دائماً  مؤثّر  بوده  است،  از جمله:   الف-   عوامل  سیاسى   بسیارى  از  سیاستمداران  جبّار  و  خودکامه  براى  خاموش  کردن  شعله  انق  لب  مستضعفین،  و  ادامه حکومت  نامشروع  خود  دائماً  به  این  فکر  دامن  مى  زدند  که  از   ماخودمان   اختیارى  نداریم،  دست  تقدیر  و  جبر تاریخ  سرنوشت  ما  را  در  دست  دارد،  اگر  گروهى  امیرند  و  گروهى  اسیرند  این  حکم  قضا  و  قدر  یا  جبر  تاریخ  است!  پیداست  که  این  طرز  فکر  تا  چه  حد  مى  تواند  توده  ها   راتخدیر  ،کند  به   وادامه  سیاست  هاى  استعمارى  کمک  ،نماید  در  حالى  که  در  عقل   و  شرع  سرنوشت  ما  به  دست  ماست  و  قضا  و  قدر  به  معنى  جبرى،  اص  ال وجود  ندارد،  قضا  و  قدر  الهى  بر  طبق  حرکت  و  خواست  و  اراده  و  ایمان  و   لش  و  کوشش  ما  تعیین  شده است.   ب-   عوامل  روانى  افراد  تنبل  و  سست  و  بیحالى  هستند  که  غالباً  در  زندگى  گرفتار  شکست  مى  ،شوند   و  هرگز  میل  ندارند  به این   حقیقت  تلخ  اعتراف  کنند  که  تنبلى  یا  اشتباهات  آنها  باعث  شکست  آنها  شده،  لذا  براى  تبرئه  خود  دست به  دامن  مکتب  جبر  مى  زنند   وگناه  خود  را  به  گردن  سرنوشت  اجبارى  مى  ،افکنند  از   تااین  راه  آرامش  کاذبى  پیدا  کنند،  مى  گویند  چه  مى  توان  کرد  گلیم  بخت  از  را   ماروز  اوّل  سیاه  بافتند،  با  آب  زمزم  و کوثر  نمى  توان  آن   راسفید  ،کرد   مایک  پارچه  استعداد   وکوشش  هستیم  امّا  افسوس  که  بخت  یار  ما  نیست!  ج-   عوامل  اجتماعى  بعضى  مى  خواهند  آزاد  باشند  به   وهوسرانى  هاى  خود  ادامه  دهند   وهر  گونه  گناهى  که   با  تمای  لت حیوانى   آنها  سازگار  بود  مرتکب  شوند،  و  در  عین  حال  خود  را  به  نوعى  قانع  کنند  که  گناهکار  نیستند،  و  جامعه  را نیز  فریب  دهند  که  آنها  بى گناهند.   اینجاست  که  پناه  به  عقیده  جبر  مى  برند   وهوسبازى  هاى  خود   را  به  این  عنوان  که  ما  در  کارهایمان از   خودمان  اختیارىنداریم  توجیه  مى  کنند! 

ولى  به  خوبى  مى  دانیم  که  همه  اینها  دروغ  ،است   وحتّى  خود  کسانى  که  این  مسائل  را  مطرح  مى  کنند  خود  ایمان   بهبى  اساس  بودن  این  عذرهاى  واهى  دارند،  منتها  لذات  و  منافع  زودگذر  آنها  اجازه  نمى  دهد  که  حقیقت   راآشکار بگویند.   لذا  براى  سالم  سازى  جامعه  باید   باطرز  تفکّر  جبر  ى،  و  اعتقاد  به  سرنوشت  اجبارى  که  ابزار  دست  استعمار و  استثمار،  و  وسیله  توجیه  دروغین  شکست  ،ها   وعامل  پیشرفت  آلودگى  در  اجتماع  است  مبارزه کرد.   *  *  *  فکر  کنید  و  پاسخ  دهید      1-   فرق  مکتب«جبر  »  و«اختیار  »چیست؟  2-  جبرى  ها  بیشتر  روى  چه  دلیلى  تکیه  مى  کنند؟  3-  در  برابر  تأثیر  محیط  و  فرهنگ  و  وراثت  چه  پاسخى  دارید؟  4-   عوامل«سیاسى  »  و«روانى  »  و«اجتماعى  »که  به  عقیده  جبر  دامن  مى  زند  چیست؟  5-  موضع  گیرى   مادر  برابر  این  عوامل  باید  چگونه  باشد؟

اعتقادات( ۱۵ ):بازهم فلسفه آفات وشرور

از  آنجا  که  مشکل  آفات  و  شرور  و  حوادث  ناگوار  و  ناخوشایند  براى  بسیارى  از  مطالعه  کنندگان  بحث  خداشناسى   وتوحیدى  مشکل  قابل   لحظه  اى  ،است  باز  هم   ناچاریم  بحث  و  تحلیل  دیگرى  روى  این مسئله  داشته  باشیم  و  فلسفه  هایى   راکه  درباره  شرور  و  آفات  گفتیم  ادامه دهیم.   *  *  *    5-  مشکلات  و  فراز  و  نشیب  ها   به زندگى  روح  مى  دهد  شاید  درک  این  مسئله  براى  بعضى  مشکل  باشد  که  مواهب  و  نعمت  ها  اگر  مستمر   ویکنواخت  باشند  ارزش  و  اهمیّت  خود د  از   راست  مى دهند.    امروز  ثابت  شده  که  اگر  جسمى  را  در  وسط  اطاقى  بگذارند  و  از  تمام اطراف  نور  قوى  و  یکسان  به  آن تابنده  شود  و  خود  جسم  و  اطاق  نیز  کام  ال  صاف  و  مُدّور  باشد  هرگز  آن  جسم  را  نمى  توان  مشاهده  ،کرد  ،زیرا  همیشه  سایه  ها  وقتى  در  کنار  نور  قرار  مى  گیرد  ابعاد  جسم   رامشخّص  مى  کند   وآن  از   رااطراف  خود  جدا  مى  سازد  ما   ومى  توانیم  آن  راببینیم.     ارزش  مواهب  زندگى  نیز  بدون  سایه  هاى  کم  رنگ   وپررنگ  مشک  لت  هرگز  قابل   مشاهده  نیست.  اگر در  تمام  عمر  بیمارى  وجود  نداشت  لذت   لمتى  هرگز  احساس  نمى  ،شد   به  دنبال  یک  شب  تب  داغ  و  سوزان و   سردرد  شدید  و  جانکاه  است  که  صبحگاهان  به  هنگام  قطع  تب  و  درد  چنان  طعم   لمتى  در  ذائقه  انسان شیرین  مى  گردد  که  هر  زمان   بهیاد  آن  شب  بحرانى   ورنج  مى  افتد  متوجّه  مى  شود  چه   گوهر  پرارزشى  به نام   لمتى  در  اختیار دارد.   اصالت  زندگى  یکنو اخت-   حتّى  مرفّه  ترین  زندگى  ها -   خسته  کننده   وبى  روح   و  مرگبار  است،  بسیار دیده  شده  که  افرادى  به  خاطر  یک  زندگى  مرفّه  و  خالى  از  هر  گونه  ناراحتى  و  رنج  آنچنان  خسته  شده  اند  که  دست   بهخودکشى  زده  یا   ودائماً  از  زندگى  خود  شکایت دارند.    شما  هیچ  معمار  با  ذوقى  را  پیدانمى  کنید  که  دیوارهاى  یک  سالن  بزرگ   را  مانند  دیوار  یک  زندان  صاف و  یکنواخت  کند،  بلکه  با  فراز  و  نشیب  و  پیچ  و  خم  ها   بهاصط  لح به آن  حالت  مى دهد.   چرا  جهان  طبیعت  این  قدر  زیباست؟ 

چرا  منظره  جنگل  هایى  که  بر  روى  کوهپایه  ها  مى  روید   ونهرها   بهصورت  مارپیچ از   لبه  لى  در ختان  کوچک  و  بزرگش  مى  گذرد  آن  قدر  جالب   ودل  انگیز  است؟!  یک  دلیل  روشن  آن  عدم  یکنواختى است.    نظام«نور  »  و«ظلمت  »  و  آمد  و  شد  شب  و  روز  که  قرآن  در  آیات  مختلفش  روى  آن  تکیه  کرده  یک اثر  مهمّش  پایان  دادن  به  زندگى  یکنواخت  انسان  ،هاست  چرا  که  اگر  همواره  خورشید  در  یک  گ  ،وشه آسمان  یکنواخت  به  کره  زمین  مى  ،تابید   نه تغییر  حالتى  داشت  و  نه  پرده   لیى  شب  جاى  آن  را  مى  ،گرفت  گذشته   ازاشکالات  دیگر،  در  مدت  کوتاهى  همه  انسان  ها  خسته  مى شدند.    روى  این  حساب  باید  قبول  کرد  که  حداقل  بخشى  از  مشک  لت  و  حوادث  ناگوار  زندگى  این  فلسفه  را  دارد که  به  بقیه  زندگى  روح  مى  دهد   وآن   راشیرین   وقابل  تحمل  مى  ،سازد  ارزش  نعمت  ها   راآشکار  مى  ،کند  به  و  انسان  امکان  مى  دهد  که  از  مواهبى  که  در  دست  دارد  حداکثر  بهره  بردارى کند.   *  *  *    6-  مشک  لت  خودساخته!  نکته  دیگرى  که  در  آخرین  مرحله  این  بحث  اشاره  به  آن  را  ضرورى  مى  دان  یم  این  است  که  بسیارى  از مردم  در  محاسبه  علل  و  عوامل  حوادث  ناگوار  و  مصائب  گاهى  گرفتار  اشتباه  مى  شوند   وظلم  هایى  که   بهدست  انسان  هاى  ستمگر  انجام  شده  است  به  حساب  بى  عدالتى  دستگاه  آفرینش  مى  ،گذارند   وبى  نظمى  کار  بشر  را  به  حساب  بى  نظمى  سازمان خلقت.    مث  ال  گاهىایراد  مى  کنند  «چرا  هر  چه  سنگ  است  براى  پاى  لنگ است! ؟»   چرا  زلزله  ها  در  شهرها  خسارت  کمى  ایجاد  مى  کند  امّا  در  روستاها  قربانیان  زیادى  مى  گیرد   وگروه  کثیرى  زیر  آوار  مى  ،مانند  این  چه  عدالتى  است؟  اگر  بنا  هست   لیى  قسمت  شود  چرا  یکسان  قسمت  نمى  شود؟   چرا  باید  همیشهلبه  تیز  حوادث  دردناک  متوجّه  مستضعفین  باشد؟  چرا  در  بیمارى  هاى  عمومى   وهمه  گیر  بیشتر  این  گروه  قربانى  مى  شوند؟ 

غافل  از  این  که  هیچ  کدام   ازاینها  مربوط   بهدستگاه  آفرینش   وخلقت   و  عدالت  خداوند  نیست،  اینها نتیجه  ظلم  و  استعمار  و  استثمار  انسان  ها  نسبت   بهیکدیگر است.   اگر  روستانشینان  به  خاطر  ظلم  شهرنشینان  در  محرومیّت  و  فقر  شدید  نباشند  و  بتوانند  خانه  هایى  محکم  و  مقاوم  مانند  آنها  بنا  ،کنند  چرا  زلزله  این  همه  از  آنها  قربانى  بگیرد  و  از  دیگران  بسیار  کم؟  امّا  هنگامى  که  خانه  هاى  آنها   ازیک  مشت  گل   یاسنگ   وچوب  که  گاهى  حتى  در  میان  آنها  کم  ترین  گچ   وسیمانى   بهکار  نمى  رود  به   وطور  ساده  روى  هم  چیده   شده  و  با  یک  حرکت  شدید  باد  یا  تکان  خفیف زمین  فرو  مى  ،ریزد  نباید  انتظار  داشت  وضع  بهتر  از  آن  باشد،  امّا  این  چه  ربطى  به  کار  خدا  دارد؟  نباید  مانند  آن  شاعر،  خرده  گیرى  کرده  بگوییم  «یکى   راداده  اى  صد  ناز   ونعمت  »  در  حالى  که  دیگرى  را بر  خاک  ذلّت  نشانده  ،اى  یکى   راکاخ  نشین  کرده  اى  و  دیگرى  را  کوخ  نشین!  باید  این  انتقادها  را  متوجّه  وضع  ناموزون  و  نظام  غلط  جامعه  کرد.  باید  به  پا  خاست  و  به  این  بى  عدالتى  هاى  اجتماعى  پایان  داد .   بامحرومیت  و   اگر  همهقشرها  از  تغذیه  کافى  و  بهداشت  و درمان   لزم  بهره  مند  باشند  در  برابر  بیمارى  ها  همگى  پرقدرت  و  پرمقاومت خواهند بود.   امّا  هنگامى  که  وضع  غلط  نظام  اجتماعى  یک  جامعه  و  استثمار  حاکم  بر  آن  به  یکى  آن  قدر  امکانات  مى  دهد  که  حتّى  سگ   وگربه  خانگیش  داراى  پزشک   ودرمان   ودارو  است  امّا  دیگرى  ابتدایى  ترین  وسیله  بهداشى  را  براى  پرورش  نوزادش  ندارد  چنین  صحنه  هاى،ناگوار  فراوان   بهچشم  مى خورد.   به  جاى  این  که  در  این  گونه  موارد  ایراد  بر  کار  خدا  بگیریم  باید  ایراد  بر  کار  خود  بگیریم.باید   به ظالم  بگوییم  ظلم مکن.    و  باید  به  مظلوم  بگوییم  زیربار  ظلم  مرو!   و  باید  کوشش  کنیم  که  همه  افراد  یک  جامعه  از  حداقل  وسایل  بهداشتى  و  درمانى  و  غذا  و  مسکن  و فرهنگ  و  آموزش  و  پرورش  بهره  مند باشند.  لصه این  که  نباید   ماگناه  خود  به   راگردن  نظام  خلقت بیندازیم. 

کى  خداوند  به  ما  چنین  زندگى  را  تحمیل  کرده؟  و  کجا  چنیننظامى  را  توصیه  فرموده  است؟  البته  او  ما  را  آزاد  آفریده،  چرا  که  آزادى  رمز  تکامل  و  ترقّى ماست.   ولى  این  ماییم  که  از  آزادى  خود  سوءِ  استفاده  مى  کنیم   وظلم   وستم  بر  دیگران  روا  مى  داریم   ونتیجه  این  ظلم   وستم   بهصورت  نابسامانى  هاى  اجتماعى  خودنمایى  مى کند.    امّامتأسّفانه  این  اشتباه  دامن  گیر  گروه  زیادى  شده   وحتّى  نمونه  هاى  آن  در  اشعار  شعراى  معروف  دیده  مى شود.   قرآن  مجید  در  یک  جمله  کوتاه  و  پر  معنى  مى  فرماید:  (  ان  هلل   ال  یظلم  الناس  شیئا  ولکن  الناس انفسهم  یظلمون);(1)  «خداوند  کم  ترین  ظلمى   بهکسى  نمى  کند  ولى  مردم   بهخویشتن  ظلم   وستم  روا  مى  دارند».  و  به  این  ترتیب  به  پایان  بحث  فلسفه  شرور  و  آفات  مى  ،رسیم  هر  چند  سخن  در   این  زمینه  بسیار  است، امّا  براى  یک  بحث  کوتاه  و  فشرده  همین  مقدار  کافى  به  نظر  مى رسد.        1.   سوره  یونس،  آیه44.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید  1-   چرا  بحث  فلسفه  آفات  وشرور  را  در  ضمن  سه  درس  ادامه  دادیم؟  2-  یکنواخت  بودن  زندگى  چه  اثر  سوئى  مى  گذارد؟   وآیا  کسى   رادیده  اید  که   اززندگى  مرفّه  خود  رنج  ببرد؟  3-  از  فلسفه  نظام  نور  و  ظلمت  در  جهان  آفرینش  چه  مى  دانید؟  4-  آیا  همه  مصائبى  که  در  جامعه  وجود  دارد  مربوط  به  نظام  آفرینش  است  یا  ما  نیز  در  آن  سهمى  داریم؟

اعتقادات(۱۴ ):فلسفه حوادث ناخوشایند زندگى

گفتیم  گروهى  از  خرده  گیران،  مسئله  حوادث  ناگوار  و  بروز  آفت  ها   و،مشک  لت   وناکامى  هایى   راکه  زندگى  دامنگیر  انسان  مى  شود  بهانه  اى  براى  انکار   عدالت  پروردگار  و  گاهى  انکار  اصل  وجود خدا  گرفته  اند!  در  بحث  گذشته  به  تحلیل  و  بررسى  قسمتى  از  این  حوادث  پرداختیم  و  دو  فلسفه  آن  را  بازگو کردیم:   اکنون  به  ادامه  این  بحث  توجّه کنید.   *  *  *    3-  انسان  در  آغوش  مشک  لت  پرورش  مى  یابد  باز  تکرار  مى  کنیم   مانباید   بادست  خود  براى  خودمان  مشکل   وحادثه  بیافرینیم،  امّا  با  این  حال  بسیار  مى  شود  که  حوادث  سخت   وناگوار  اراده   مارا  قوى  و  قدرت  ما  را  افزایش  مى  ،دهد  درست  همانند  فو  لدى   راکه  به  کوره  هاى  داغ  مى  برند   وآبدیده   ومقاوم  مى  شود   ماهم  در  کوره  این  حوادث  آبدیده   وپرمقاومت  مى شویم.    جنگ  چیز  بدى  است  ولى  گاهى  یک  جنگ  سخت  و  طو  لنى  استعداد  یک  ملّت  را  شکوفا  مى  ،کند  پراکندگى   رامبدّل   بهوحدت   وعقب  ماندگى  ها  به   راسرعت  جبران  مى نماید.   یکى  از  تاریخ  نویسان  معروف  غرب  مى  گوید  :«هر  تمدن  درخشانى  در  طول  تاریخ  در  نقطه  اى   ازجهان  ظهور  کرده   بهدنبال  این  بوده  است  که  یک  کشور  مورد  هجوم   یک  قدرت  بزرگ  خارجى  قرار  گرفته، و  نیروهاى  خفته  آنها  را  بیدار  و  بسیج  کرده  است»!  البته  واکنش  همه  افراد  و  همه  جامعه  ها  در  برابر  حوادث  تلخ  زندگى  یکسان   نیست.  گروهى  گرفتار  یأس و  ضعف  و  بدبینى  مى  شوند   ونتیجه  منفى  مى  ،گیرند  امّا  افرادى  که  زمینه  هاى  مساعد  دارند  در  برابر  این  حوادث  تحریک  و  تهییج  شده  به  حرکت  درمى  آیند   ومى  جوشند   ومى  ،خروشند   ونقطه  هاى  ضعف  خود  به  را  سرعت  اص  لح  مى کنند.   منتها  چون  در  این  گونه  موارد  بسیارى  از  مردم  قضاوت  سطحى  مى  کنند  تنها  تلخى  ها   وسختى  ها   رامى  بینند   وامّا  آثار  مثبت   وسازنده   رانادیده  مى گیرند.   ادّعا  نمى  کنیم  همه  حوادث  تلخ  زندگى  در  انسان  چنین  اثرى  دارد  ولى  حداقل  قسمتى  از  آنها  چنین است. 

شما  اگر  زندگى  نوابغ  جهان  را  مطالعه  کنید،  مى  بینید  ًتقریبا  همه  آنها  در  میان  مشک  لت  و  ناراحتى  ها بزرگ  ،شدند  کمتر  مى  توان  افراد  نازپرورده  اى   را  پیدا  کرد  که  در  زندگى  نبوغى  از  خود  نشان  داده  باشند  و  به مقام  وا  لئى  برسند،  فرماندهان  بزرگ  نظامى  آنها  هستند  که  میدان  هاى  نبرد  سخت   وطو  لنى  دیده  ،اند  مغزهاى  متفکر  اقتصادى  آنها  هستند  که  در  بازارهاى  بحران  زده  اقتصادى  گرفتار  شده اند.   سیاستمداران  قوى  و  بزرگ  آنها  هستند  که  با  مشک  لت  سخت  سیاسى  دست  به  گریبان  بوده اند.   کوتاه  سخن  این  که  :مشک  لت   ورنج  ها  انسان   رادر  آغوش  خود  پرورش  مى دهد.   در  قرآن  مجید  چنین  مى  خوانیم:  (فعسى  ان  تکرهوا  شیئا  و  یجعل   هلل  فیه  خیرا  کثیرا);(1)  «  اى  بسا  چیزى را  ناخوشایند  بشمرید  امّا  خداوند  در  آن  خیر  فراوان  قرار  دهد».  *  *  *    4-  مشک  لت  سبب  بازگشت  به  سوى  خدا  در  بحث  هاى  گذشته  خوانده  ایم  که  جزء  ِجزء  وجود   ماهدفى  ،دارد  چشم  براى   هدفى  است،  گوش  براى هدفى  دیگر،  قلب  و  مغز  و  اعصاب  هر  کدام  براى  هدفى  آفریده  شده  ،اند  حتّى  خطوط  سرانگشتان   ماهم  فلسفه  اى دارد.   بنابراین  چگونه  ممکن  است  کل  وجود  ما  بى  هدف  و  فاقد  فلسفه باشد.   و  نیز  در  بحث  هاى  سابق  خواندیم  که  این  هدف  چیزى  جز  تکامل  یافتن  انسان  در  تمام  زمینه  ها  نخواهد بود.     مسلماً  براى  رسیدن  به  این  تکامل  احتیاج  به  برنامه  هاى  آموزشى   وپرورشى  عمیقى  است  که  سراسر  وجود  انسان   را،فراگیرد   و  به  همین  جهت  خداوند   لوه  بر  فطرت  پاک  توحیدى  که  به  انسان  داده،  پیامبران بزرگى  را  با  کتاب  هاى  آسمانى  فرستاده   تارهبرى  این  انسان   رادر  این  مسیر  بر  عهده گیرند.    ضمناً  براى  تکمیل  این  هدف  باید  گاه  گاه  عکس  العمل  گناهان  و  خطاهاى  او  را  به  او  نشان  دهد  و  بر اثر  تخلف  از  فرمان  خدا  با  ناراحتى  هایى  در  زندگى  روبه  رو  شود  به   تاعواقب  زشت   وشوم  اعمال  خویش  آشنا گردد   ورو   بهسوى  خدا   آورد.  و  در  اینجاست  که  قسمتى  از   لها  و  حوادث  ناگوار،  در  واقع رحمت نعمت  الهى است.    همان  گونه  کهقرآن  کریم  خاطرنشان  مى  کند:  (  ظهر  الفساد  فى  البر  و  البحر  بما  کسبت  ایدى  الناس لیذیقهم  بعض  الذى  عملوا  لعلهم  یرجعون);(1)  «  فساد  در  خشکى  و  دریا  به  خاطر  اعمال  مردم  آشکار  شد خدا  مى  خواهد  نتیجه  قسمتى  از  اعمال  آنها  را  به  آنها  بچشاند  شاید  بیدار  شوند  و  به  سوى  او  باز  گردند».   با  توجّه  به  آنچه  در  با  ال  گفتیم  حوادث  دردناک  را  مصداق«شر  »  دانستن  و  از  آنها  به«ب  ل  »  تعبیر  کردن،  و آن   را  بر   لف  عدالت  الهى  شمردن  بسیار  دور  از  منطق  و  دلیل  و  عقل  است،  چرا  که  هر  قدر  در  این مسئله  باریک  تر  مى  شویم   بهفلسفه  هاى  بیشترى  دست  مى یابیم.      1.   سوره  نساء،  آیه10.   1.   سوره  روم،  آیه41.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید  1-  هدف  آفرینش  ما  چیست؟  و  از  چه  راه  مى  توان   بهآن  رسید؟  2-  چگونه  انسان  به  وسیله  مشک  لت  آبدیده  و  مقاوم  مى  شود؟  3-  آیا  کسانى  را  دیده  اید   یادر  تاریخ  خوانده  اید  که  آنها  در  لبه  لى  سختى  ها  بزرگ  شده  به   ومقام  هاى  مهمّى  رسیده  باشند؟  شرح  حال  آنها   رابازگو کنید.   4-  قرآن  درباره  عکس  العمل  گناهان   ماچه  مى  گوید؟  5-  چه  افرادى  از  حوادث  تلخ  و  ناگوار  نتیجه  مثبت  مى  گیرند   وچه  افرادى  نتیجه  منفى؟

اعتقادات(۱۳ ):فلسفه آفات وشرور

از  قدیم  ترین  ایام   تاامروز  گروهى   ازناآگاهان  بر  عدالت  خدا  خرده  گرفته  ،اند  و  مسائلى  را  مطرح  نموده  اند  که   بهاعتقاد  آنها   باعدالت  خدا  سازگار  ،نیست   و  حتّى  گاه  آنها  را  نه  تنها  دلیل  بر  نفى  عدالت  که  دلیلى بر  انکار  وجود  خدا  پنداشته  اند!  از  جمله،  وجود  حوادث  ناگوار  مانند  طوفان  ها   وزلزله  ها   ومصائب  دیگر  که  همگانى است.

و  همچنین  تفاوت  هایى  که  در  میان  انسان  ها  دیده  مى شود.    و  نیز  شرور  وآفت  هایى  که  دامن  انسان   یانباتات   وموجودات  دیگر   رامى گیرد.   این  بحث  گاهى  در  ضمن  بحث  هاى  مربوط   بهخداشناسى  در  برابر  مادّیّین  مطرح  مى  شود   وگاه  در  بحث  عدل  پروردگار  ما   وآن   رادر  این  بحث  طرح  مى کنیم.   و  براى  این  ک  ه  بدانیم  تا  چه  اندازه  در  تحلیل  دقیق،  این  پندارها  نادرست  است،  باید  بحث  مشروحى  در این  زمینه  داشته  باشیم  و  امور  زیر  را  دقیقاً  بررسى کنیم.     1-  قضاوت  نسبى  و  معلومات  محدود  معمو  ال  همه  ما  در  قضاوت  هاى  خود   وتشخیص  مصداق  ها  روى  رابطه  اى  که  اشیاء  با  ما  دارند  تکیه  مى  کنیم .  مث  ل  مى  گوییم   لن  چیز  دور   یانزدیک  است  یعنى  نسبت  به ما.    .یا   لن  کس  قوى  یا  ضعیف  است،  یعنى  با  مقایسه  به  وضع  روحى  یا  جسمى  ما،  او  داراى  چنین  حالتى است  در  مسائل  مربوط  به  خیر  و  شر  و  آفت  و   ال  نیز  داورى  مردم  غالباً  همین  گونه است.   مث  ال  اگر  بارانى  در  سطح  منطقه  ببارد،  ما  کار  نداریم  که  تأثیر  ای  ن  باران  در  مجموع  چگونه  بوده  است،  ما تنها  به  محیط  زندگى  و  خانه  و  مزرعه  خودمان،  و  یا  حداکثر  شهرمان  نگاه  مى  ،کنیم  اگر  اثر  مثبتى  داشته  مى  گوییم  نعمت  الهى   بود،  اگر  منفى  بوده  نام«ب  ل  »بر  آن  مى گذاریم.   هنگامى  که  ساختمان  فرسوده  را  براى  نوسازى  ویران  مى  کنند   ب  ما   وعنوان   یک  راهگذر  تنها  از  گَرد  و غبار  آن  سهمى  داریم  مى  گوییم  چه  حادثه  شرى  ،است   هر  چند  در  آینده  در  آنجا  بیمارستانى  ساخته  شود  که افراد  دیگرى  از  آن  استفاده  کنند،  و  هر  چند  در  مثال  باران،  در  مجموع  منطقه  اثرات  مثبتى  پیدا  شده باشد.   در  قضاوت  سطحى  و  عادى  نیش  مار  را  آفت  و  شر  مى  ،شمریم  بى  خبر   ازاین  که   همین  نیش  و  زهر یک  وسیله  مؤثّر  دفاعى  براى  این  حیوان  است،  و  غافل  از  این  که  گاهى  از  همین  زهر،  داروهاى  حیات  بخش  مى  سازند  که  جان  هزاران  انسان   رانجات  مى دهد.    بنابراین  اگر  ما  بخواهیم  گرفتار  اشتباه  نشویم  باید  به  معلومات  محدودخود  نگاه  نکنیم،  و  در  قضاوت  ها  تنها  روى  روابط  اشیا   باخودمان  ننگریم  بلکه  تمام  جوانب  را  در  نظر  بگیریم  و  قضاوت  همه  جانبه کنیم. 

اصو  ال  حوادث  جهان  مانند  حلقه  هاى  زنجیر   بههم  پیوسته  است  :طوفانى  که   امروز  در  شهر  ما  مىوزد  و باران  سیل  آسائى  که  فرو  مى  ریزد  یک  حلقه   ازاین   سلسله  طو  لنى  است  که  با  حوادث  نقاط  دیگر  کام  ال  به هم   مربوط  است،  و  همچنین  با  حوادثى  که  در«گذشته  »  روى  داده  یا  در«آینده  »روى  مى  دهد  ارتباط دارد.   نتیجه  این  که  انگشت  روى  یک  قسمت  کوچک  گذاردن   و  درباره  آن  قضاوت  قطعى  کردن  از  منطق  و عقل  دور است.    آنچه  قابل  انکار  است  آفرینش«شر  مطلق  »  است  امّا  اگر  چیزى  از  جهاتى  خیر  و  از  یک  جهت  شر  است و  خیر  آن  غلبه  دارد  بى  مانع  ،است  یک  عمل  جرّاحى   ازجهاتى  ناراحت  کننده  از   وجهات  بیشترى  مفید  است  بنابراین  خیر  نسبى است.   باز  براى  توضیح  بیشتر  به  مثال  زلزله  دقّت  مى  کنیم  :درست  است  که  در  یک  نقطه  ویرانى  هایى   بهبار  مى  آورد  امّا  ارتباط  زنجیره  اى  آن  با   رامسائل  دیگر  در  نظر  بگیریم  چه  بسا  قضاوت  ما  عوض شود.    آیا  زلزله  مربوط  به  حرارت  و  بخارات  درون  زمین  است  یا  مربوط  به  جاذبه  ماه  که  پوسته  خشک  و  جامد زمین  را  به  سوى  خود  مى  کشد   وگاه  مى  ،شکند  یا   ومربوط   به  هر  دو  است؟  دانشمندان  نظرات  گوناگونى اظهار  کرده اند.    ولى  هر  کدام  اینها  باشد  باید  آثار  دیگر  آن  را  در  نظر  گرفت،  یعنى  باید  بدانیم  که  حرارت  درون  زمین چه  اثرى  در  ایجاد  منابع  نفتى  که  مهم  ترین  ماده  انرژى   زادر  عصر  ماست   وهمچنین  تولید  زغال  سنگ   ومانند  آن  مى  گذارد؟!  بنابراین  خیر  نسبى است.    و  نیز  جزر  و  مد  حاصل  از  جاذبه  ماه  در  دریاها  چقدر  براى  زنده  نگاه  داشتن  آب  دریاها،  و  موجودات  آن و  گاه  آبیارى  سواحل  خشک  در  آنجا  که  آبهاى  شیرین  به  دریا  مى  ریزد  تأثیر  دارد،  آن  نیز  خیر  نسبى است.   اینجاست  که  مى  فهمیم  قضاوت  هاى  نسبى   ومعلومات  محدود  ماست  که  این  امور   را  به  صورت  نقاط تاریک  در  صحنه  آفرینش  جلوه  گر  ساخته  ،است   وهر  قدر  در  ارتباط  و  پیوند  حوادث  و  پدیده  ها  بیشتر  بیندیشیم  به  اهمیّت  آن  مطلب  آشناتر  مى شویم.   قرآن  مجید  به  ما  مى  گوید:  (و  ما  اوتیتم  من  العلم   ال  قلی  ل);(1)  «  بهره  شما  ازعلم  و  دانش  اندک  است».  و  با  این  علم  و  دانش  اندک  نباید  در  قضاوت  عجله کرد. 

*  *  *   2-  حوادث  ناخوشایند  و  هشدارها  همه  ما  افرادى  را  دیده  ایم  که  وقتى  غرق  نعمتى  مى  شوند  گرفتار  «غرور   وخودبینى  »مى  گر  دند،  و  در این  حالت  بسیارى  از  مسائل  مهم  انسانى  و  وظایف  خود  را  به  دست  فراموشى  مى سپارند.       و  نیز  همه  ما  دیده  ایم  که  در  هنگام  آرام  بودن   اقیانوس  زندگى  و  راحتى  و  آسایش  کامل  چگونه  یک حالت  «خواب  زدگى  و  غفلت  »به  انسان  دست  مى  دهد  که  اگر  این  حالت  ادامه  یابد  منجر  ب  ه  بدبختى انسان  مى گردد.   بدون  شک  قسمتى  از  حوادث  ناخوشایند  زندگى  براى   پایان  دادن  به  آن  حالت  غرور،  و  از  بین  بردن این  غفلت  و  خواب  زدگى است.   حتماً  شنیده  اید  که  رانندگان   باتجربه   ازراه  هاى  صاف   وهموار  که  خالى   از  هر  گونه  پیچ  و  خم  و  فراز و  نشیب  و  گردنه  هاست  شکایت  دارند،  و  این  جادّه  ها   راخطرناک  توصیف  مى  ،کنند  چرا  که  یکنواختى  این  جاده  ها  سبب  مى  شود  راننده  در  یک  حال  خواب  زدگى  فرو  ،رود   ودرست  در  اینجاست  که  خطر   بهسراغ  او  مى آید.   حتّى  دیده  شده  در  بعضى  از  کشورها  در  این  گونه  جادّه  ها  فراز   ونشیب  ها   و  دست  اندازهاى  مصنوعى ایجاد  مى  کنند   تاجلو  این  گونه  خطرات  رابگیرند.    مسیر  زندگانى  انساننیز  عیناً  به  همین  گونه  است.  اگر  زندگى  فراز  و  نشیب  و  دست  اندازى  نداشته  باشد  و  اگر  گهگاه  حوادث  نامطلوبى  پیش  ،نیاید  آن  حالت  غفلت  و  بى  خبرى   ازخدا  از   وسرنوشت  از   ووظائفى  که  انسان  بر  عهده  دارد  حتمى است.   هرگز  نمى  گوییم  انسان  باید   بادست  خود  حوادث  ناخوشایند  بیافریند  به   واستقبال  ناراحتى  ها  ،برود  چرا  که  همیشه  این  امور  در  زندگى  انسان  بوده   وهست،  بلکه  مى  گوییم  باید  توجه  داشته  باشد  که  فلسفه  قسمتى   ازاین  حوادث  این  است  که  جلو  غرور  و  غفلت  را  که  دشمن  سعادت  او  است  بگیرد،  تکرار  مى  کنیم  این  فلسفه قسمتى  از  این  حوادثناخوشایند  است  نه  همه  آنها،  چرا  که  بخش  هاى  دیگرى   وجود  دارد  که  به  خواست خدا  بعداً  از  آن  سخن  خواهیم گفت.   کتاب  بزرگ  آسمانى  ما  قرآن  مجید  در  این  زمینه  چنین  مى گوید:   (فاخذناهم  بالبأساءِ  و  الضراءِ  لعلّهم  یتضرعون);(2)  «ما  آنها  را  به  حوادث  سخت  و  دردناک  و  رنج  ها  گرفتار  ساختیم  به   تادرگاه  خدا  روى  آورند».  *  *  *     1.   سوره  اسراء،  آیه16.    2.   سوره  انعام،  آیه45.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید  1-  چه  کسانى  مسئله  آفات  و  شرور  را  در  مباحث  اعتقادى  مطرح  کرده  اند؟  2-  نمونه  هایى   ازآفات   وشرور   رابرشمرید   وآیا  در  زندگى  خود  هرگز   باآنها  مواجه  بوده  اید؟  3-   منظور  از  قضاوت  نسبى  و  همه  جانبه  و«شر  مطلق  »  و«خیر  نسبى  »چیست؟  4-  آیا  طوفان  ها   وزلزله  ها  ًحتما  زیانبارند؟  5-  حوادث  ناخوشایند  زندگى  چه  اثر  مثبت  روانى  ممکن  است  در  انسان  داشته  باشد؟

اعتقادات(۱۲ ):دلائل عدل پروردگار

1-  حسن  و  قبح  عقلى  قب  ال  دانستن  این مسئله   لزم  به  نظر  مى  رسد  که  عقل «  ماخوبى»  «   وبدى»   اشیا  را  تا  حدود  قابل  توجّهى درک  مى  کند  (این  همان  چیزى  است  که  دانشمندان  از  آن  به  عنوان  حسن  و  قبح  عقلى  یاد  مى  کنند).  مث  ال  مى  دانیم  عدالت   واحسان  ،خوبست   وظلم   وبخل  بد  ،است  حتّى  قبل   ازاین  که  د  ین  و  مذهب  از  این امور   سخن  گوید  براى  ما  روشن  بوده  است،  هر  چند  مسائل  دیگرى  وجود  دارد  که  علم  ما  براى  درک  آن کافى  نیست،  و  باید  از  رهنمود  رهبران  الهى  و  پیامبران  استفاده کند.    بنابراین  اگر  گروهى  از  مسلمین  به  نام«اشاعره  »منک  ر«حسن  و  قبح  عقلى»  شده  ،اند   وراه  شناخت   خوبى و  بدى  را،  حتّى  در  مثل  عدالت  و  ظلم  و  مانند  آنها  فقط  شرع  و  مذهب  دانسته  ،اند  اشتباه  محض است.   چه  این  که  اگر  عقل   ماقادر   بهدرک  خوبى   وبدى  نباشد   ازکجا  بدانیم   خداوند  معجزه  را  در  اختیار فرد  دروغگویى  نمى  ،گذارد؟  امّا  هنگامى  که  مى  گوییم  دروغ  گفتن  زشت   وقبیح   است،  و  محال  است  از خداوند  سر  زند،  مى  دانیم  که  وعده  هاى  خداوند  همه  حق  ،است   وگفته  هاى   اوهمه  صدق  ،است  هرگز  دروغگو  را  تقویّت  نمى  کند   وهرگز  معجزه   رادر  اختیار  شخص  کاذب  قرار  نمى دهد.   این  جاست  که  مى  توان   بهآنچه  در  شرع   ومذهب  وارد  شده  اعتماد کرد.   بنابراین  نتیجه  مى  گیریم  که  اعتقاد   بهحسن   وقبح  عقلى  اساس  دین   ومذهب  است  (دقّت  کنید).  *  *  *    اکنون  به   لیل  عدالت  خدا  باز  مى گردیم;   براى  پى  بردن   بهاین  حقیقت  باید بدانیم:     2-  سرچشمه  ظلم  چیست؟   سرچشمه«ظلم  »یکى  از  امور  زیر است: 

1-  جهل  -  گاهى  آدم  ظالم  به  راستى  نمى  داند  چه  مى  ،کند  نمى  داند  حق  کسى   راپایمال  مى  ،سازد  از   وکار  خود  بى  خبر است.   2-  نیاز  -  گاه  نیاز  به  چیزهایى  که  در  دست  دیگران  است  انسان  را  وسوسه  مى  کند  که  دست   بهاین  عمل  شیطانى  ،بزند  در  حالى  که  اگر  بى  نیاز  بود  در  این  گونه  موارد  دلیلى  بر  ظلم نداشت.   3-  عجز  و  ناتوانى  -   گاه  انسان  مایل  نیست  در  اداى  حق  دیگرى  کوتاهى  کند  امّا  قدرت  و  توانایى  این  کار را   ندارد،  و  ناخواسته  مرتکب«ظلم  »مى شود.     4-  خودخواهى  و  کینه  توزى   وانتقام  جویى  -   گاه  هیچ  یک  از  عوامل  فوق  در  کار  نیست، امّا«خودخواهى»   سبب  مى  شو  د  که  انسان  به  حقوق  دیگران  تجاوز  کند،  و  یا«حسّ  انتقام جویى»  «   وکینه توزى»   را   اووادار  به  ظلم  و  ستم  مى  ،کند  یا   وروح «انحصارطلبى»   سبب  تعدّى   بهدیگران  مى  شود ...   ومانند اینها.   امّا  با  توجّه  به  این  که  هیچ  یک   ازاین  صفات  ،زشت   واین  نارسایى  ها   و  کمبودها  در  وجود  مقدّس خداوند  راه  ندارد  زیرا  او  به  همه  چیز  عالِم،  و  از  همه  بى  ،نیاز   وبر  هر  چیز  ،قادر   ونسبت   بههمگان  مهربان  ،است  معنى  ندارد  مرتکب  ظلمى شود.    او  وجودى  است  بى  انتها  و  کمال  او  نامحدود  است  از  چنین  وجودى  جز  خیر  و  عدالت،  جز  رأفت  و رحمت  سرچشمه  نمى گیرد.   و  اگر  بدکاران  را  کیفر  مى  دهد  در  حقیقت  نتیجه  اعمال  ،آنهاست  که   بهدست  آنها  مى  ،رسد  همانند  کسى  که  بر  اثر  استعمال  ّمواد  مخدّر   یانوشیدن  مشروبات  الکلى  به  انواع  بیمارى  هاى  کشنده  مبت  ال  مى  گردد  .قرآن  مجید  مى  گوید:  هل  تجزون   ال  ما  کنتم  تعملون(1);  «  آیا  جزاىشما  چیزى  جز  اعمال  شما  هست؟!»  *  *  *   3-  قرآن  و  عدالت  پروردگار  قابل  توجّه  این  که  در  آیات  قرآن  مجید  روى  این  مسئله  بسیار  تأکید  شده  ،است  در  یک  جا  مى  فرماید:  ( ان  هلل   ال  یظلم  الناس  شیئا  ولکن  الناس  انفسهم  یظلمون);(2)  «خداوند  به  هیچ  کس  ستم  نمى  کند  این  مردم  هستند ک  به   هخودشان  ظلم   وستم  روا  مى  دارند». 

در  جاى  دیگر  مى  فرماید:  (ان  هلل   ال  یظلم  مثال  ذرة...);(3)  «  خداوند  حتّى  به  اندازه  سنگینى  ذرّه  کوچکى ظلم  و  ستم  بر  هیچ  کس  روا  نمى  دارد».  و  در  مورد  حساب  و  جزاى  رستاخیز  مى  گوید:  (و  نضع  الموازین  القسط  لیوم  القیامة   ال  تظلم  نفس  شیئا);(4)  «ما  ترازوهاى  عدالت  را  در  روز  قیامت  برپا  مى  کنیم  به   وهیچ  کس  کم  ترین  ظلم   وستمى  نخواهد  شد».  (  باید  توجّه  داشت  منظور  از«میزان  »  در  اینجا  وسیله  سنجش  نیک  و  بد  است  نه  ترازویى  همچون ترازوهاى  این  جهان)  *  *  *    4-  دعوت  به  عدل  و  داد   گفتیم  صفات  انسان  باید  پرتوى  از  صفات  خدا  باشد،  و  در  جامعه  انسانى  صفات  الهى  پرتوافکن  گردد، روى   این  اصل  به  همان  مقدار  که  قرآن  روى  عدالت  پروردگار  تکیه  کرده  است،  به  عدل  و  داد  در  جامعه  انسانى و  در  فرد  فرد  انسان  ها  اهمیّت  مى  ،دهد  قرآن  مجید  ًکرارا  ظلم   رامایه  تباهى   ونابودى  جامعه  ها  معرفى  مى  کند   وسرنوشت  ظالمان  را  دردناک  ترین  سرنوشت  مى شمرد.    قرآن  ضمن  بیان  سرگذشت  اقوام  پیشین  بارها  این  حقیقت  را  خاطرنشان  کرده  که  ببینید  بر  اثر  ظلم  و فساد  چگونه  گرفتار  عذاب  الهى  شدند  و  نابود  گشتند،  بترسید  از  این  که  شما  هم  بر  اثر  ظلم   بهچنین  سرنوشتى  گرفتار شوید.   قرآن  با  صراحت  و  به  عنوان  یک  اصل  اساسى،  مى  گوید:  (  ان   هلل  یأمر  بالعدل  و   لحسان  و  ایتاءِ  ذى  القربى و  ینهى  عن  الفحشاءِ  و  المنکر  و  البغى);(5)«  خداوند  به  عدل  و  احسان  درباره  همه  و  بخشش  نسبت  به  بستگان و  خویشاوندان  دستور  مى  دهد  از   وکارهاى  زشت   ومنکر   وظلم  نهى  مى  کند».  جالب  توجّه  این  که  همان  گونه  که  ظلم  کردن  کار  زشت   وقبیحى  است  پذیرش  ظلم   و  زیر  بار  ستم  رفتن نیز   از  نظر  اس  لم  و  قرآن  غلط  است،  چنان  که  در  سوره  بقره،  آیه274  مى  خوانیم:  (ال  تظلمون و   ال  تظلمون);  « نه  ظلم  کنید  و  نه  زیر  بار  ظلم  روید».   اصو  ال  تسلیم  دربرابر  بیدادگران  موجب  تشویق  ظلم  و  توسعه  ستم  و  اعانت  ظالم است. 

*  *  *   1.   سوره  نمل،  آیه09.  2.   سوره  یونس،  آیه44.  5.   سوره  نساء،  آیه49.  4.   سوره  انبیاء،  آیه46.    6.   سوره  نحل،  آیه09.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید  1-   آیا  عقل  ما  مستق  ال  و  بدون  شرع  قادر  به  درک  نیکى  وبدى  هست؟  2-  ظلم  از  چه  امورى  سرچشمه  مى  گیرد؟   ودلیل  عقلى  بر  عدالت  خداوند  چیست؟  3-  قرآن  درباره  عدالت  پروردگار  و  نفى  ظلم  از  ساحت  مقدّس  او  چه  مى  گوید؟  4-  وظیفه  انسان  در  برابر  عدالت  و  ظلم  چیست؟   گناه  است؟

اعتقادات( ۱۱ ): عدل چیست؟

44   چرا  از  میان  صفات  خداوند،  عدل  را  مستق  لًّ  جزءِ  اصول  دین  شمرده  اند؟   فرق  میان«عدالت  »  و«مساوات»  1-  چرا  از  میان  همه  صفات،  عدل  برگزیده  شده؟  در  این  بحث  قبل  از  هر  چیز  باید  این  نکته  روشن  شود  که  چرا  عدالت  که   یکى  از  صفات  خدا  است  از سوى  علماى  بزرگ  به  عنوان  یک  اصل  از  اصول  پنجگانه  دین  شناخته  شده  است؟  در  پاسخ  این  سؤال  مهم  باید  به  چند  امر  توجّه کرد: 

1-  عدالت  از  میان  صفات  خدا  چنان  اهمیّتى  دارد  که  بسیارى  از  صفات  دیگر  به  آن  بازگشت مى کند زیرا «عدالت»    بهمعنى  وسیع  کلمه  قرار  دادن  هر  چیز  در   جاى  خویش  است،  در  این  صورت  حکیم  و  رزّاق و  رحمان  و  رحیم  و  مانند  آنها  همه  بر  آن  منطبق  مى گردد.   2-   مسئله  معاد  نیز  متّکى  به  مسئله«عدل  الهى  »  است،  رسالت  پیامبران،  مسئولیّت  امامان،  نیز  با  مسئله عدالت  خدا  ارتباط دارد.   3-  در  آغاز  اس  لم  اخت  الفى  در  مسئله  عدالت  پروردگار  در گرفت:    گروهى  از  مسلمانان  اهل  سنّت  که«اشاعره  »نامیده  مى  شدند   بهّکل  ى  منکر  عدالت  خداوند  شدند  و  گفتند در   مورد  خدا  عدالت  و  ظلم  مفهوم  ندارد،  تمام  عالم  هستى  ملک  اوست  و  به  او  تعلّق  دارد،  و  هر  کار  کند عین  عدالت  است،  آنها  حتّى  معتقد  به  حسن  و  قبح  عقلى  نبودند،  مى  گفتند  عقل   ماخوبى   وبدى  به   راتنهایى  نمى  تواند  درک  ،کند  حتّى  ِخوبى  نیکى  کردن  و  بدىِ  ظلم.  (و  از  این  اشتباهات  فراوان  داشتند.)   گروه  دیگرى  از  اهل  سنّت  که«معتزله  »  نامیده  شدند  و  تمام  جمعیّت«شیعه»   معتقد  به  اصل  عدالت  در مورد   پروردگاربودند  و  مى  گفتند   اوهرگز  ظلم   وستم  نمى کند.    براى  جدا  شدن  این  دو  گروه  از  یکدیگر،  گروه  دوم  را«عدلیه  »  نامیدند  که  عدل  را  به  عنوان   لمت مکتب  خود  جزءِ  اصول  مى  شمردند   وگروه  اول  «غیر  عدلیه»،  و  شیعه  جزءِ  عدلیه بود.    ،شیعه  براى  مشخّص  ساختن  مکتب  خود  از  سایر  عدلیه«امامت  »را  نیز  جزء  اصول  قرار داد.    بنابراین  هر  کجا  سخن  از«عدل  »  و«امامت  »  است  معرف  مکتب«شیعه  امامیّه »است.   4-   از  آنجا  که  فروع  دین  همواره  پرتوى  از  اصول  دین  است،  و  پرتو  عدالت  پروردگار  در  جامعه بشرى  فوق  العاده  مؤثّر  ،است   ومهم  ترین  پایه  جامعه  انسانى  را  عدالت  اجتماعى  تشکیل  مى  ،دهد  انتخاب  اصل  عدالت   بهعنوان  یک  اصل   از  اصول  دین،  رمزى  است  به  احیاى  عدل  در  جوامع  بشرى  و  مبارزه  با  هر گونه  ظلم  و ستم.   همان  گونه  که  توحید  ذات   وصفات  پروردگار   وتوحید  عبادت   وپرستش   اونور   وحدت  و  یگانگى  و اتّحاد  در  جامعه  انسانى  مى  باشد   وتوحید  صفوف   راتقویت  مى کند. 

رهبرى  پیامبران  و  امامان  نیز  الهام  بخش  مسئله  «رهبرى راستین»   در  جوامع   انسانى  است.  بنابراین،  اصل عدالت  پروردگار  که  حاکم  بر  کل  جهان  هستى  است  رمز  و  اشاره  اى   بهلزوم  عدالت  در  جامعه  انسانى  در  تمام  زمینه هاست.    عالم  بزرگآفرینش  با  عدالت  برپاست،  جامعه  بشرى  نیز  بدون  آن  پابرجا  نخواهد ماند.   *  *  *    2-  عدالت  چیست؟  عدالت  داراى  دو  معنى  متفاوت است:   1-   معنى  وسیع  این  کلمه  همان  طور  که  گفتیم«  قرار  گرفتن  هر  چیز  در  جاى  خویش  »  است  و  به  تعبیر دیگر  موزون  بودن  و  متعادل بودن.   این  معنى  از  عدالت  در  تمام  عالم  آفرینش،  در  منظومه  ،ها  در  درون  ،اتم  در  ساختمان  وجود  ،انسان   وهمه  گیاهان   وجانداران حکمفرماست.     این  همان  است  که  در  حدیث  معروف  پیامبر(صلى   هلل  علیه  وآله)  آمده  که  فرموده:  «  بالعدل  قامت السماوات  و   لرض;  به  وسیله  عدالت  آسمان  ها   وزمین  برپاست(1)».   فى  المثل  اگر  قواى«جاذبه  »  و«دافعه»   کره  زمین،  تعادل  خود  را  از  دست  دهد،  و  یکى  از  این  دو  بر دیگرى  چیره  شود  یا  زمین  به  سوىِ  خورشید  جذب  مى  شود   وآتش  مى  گیرد   ونابود  مى  گردد  از  یا   و  مدار خود  خارج  شده  و  در  فضاى  بیکران  سرگردان  و  نابود  مى شود.   این  معنى  از  عدالت  همانست  که  شاعر  در  اشعار  معروفش  گفته است:   عدل  چه  بود؟  وضع  اندر  موضعش  ***  ظلم  چه  بود؟  وضع  در  ناموضعش!  عدل  چه  بود؟  آب  ده  اشجار  را  ***  ظلم  چه  بود؟  آب  دادن  خار  را! 

بدیهى  است  اگر  آب  را  به  پاى  بوته  گل  و  درخت  میوه  بریزند  در  جاى  خود  مصرف  شده،  و  این عین عدالت  است،  و  اگر  به  پاى  علف  هرزه  هاى  بى  مصرف   وخار   بریزند  در  غیر  مورد  مصرف  شده،  و  این  عین ظلم است.   2-   معنى  دیگر  عدالت«مراعات  حقوق  افراد  »  است،  و  نقطه  مقابل  آن«ظلم»   یعنى  حق  دیگرى  را  گرفتن  و به   خود  اختصاص  دادن،  یا  حق  کسى  را  گرفتن  و  به  دیگرى  دادن،  یا  تبعیض  قائل  شدن،  به  این  ترتیب  که به  بعضى  حقوقشان  را  بدهند  و  به  بعضى ندهند.    روشن  است  معنى  دوم«خاص  »  و  معنى  اوّل  معنى«عام »است.   قابل  توجّه  این  که  هر  دو  معنى «عدل»   در  مورد  خداوند  صادق  است  هر  چند  در  این  مباحث  بیشتر  معنى  دوم  منظور است.   معنى  عدالت  خداوند  این  است  که  نه  حق  کسى  را  از  بین  مى  ،برد  نه   وحق  کسى  را  به  دیگرى  مى  دهد .  نه  و  در  میان  افراد  تبعیض  قائل  مى  ،شود  به   اوتمام   معنى  عادل  است،  و   لئل  عدالت  او  را  در  بحث  آینده خواهیم دانست.   «ظلم  »  خواه  به  گرفتن  حق  کسى  باشد،  یا  دادن  حق  کسى  به  دیگرى،  و  یا  اجحاف  و  تبعیض  در  مورد ذات  پاک  خدا  راه ندارد.   او  هرگز  نیکوکار  را  مجازات  نمى  ،کند  بدکار   راتشویق  نمى  ،نماید  کسى   را  به  گناه  دیگرى مؤاخذه  نمى  کند   وتر   وخشک   راهرگز  باهم  نمى سوزاند.    حتّى  اگر  در  یک  جامعه  بزرگ  همه  خطاکار  باشند  جز  یک  نفر،  خدا  حساب  آن  یک  نفر  را  از  دیگران جدا  مى  ،کند  را  او   ودر  مجازات  در  کنار  گناهکاران  قرار  نمى دهد.   و  این  که  جمعیّت «اشاعره»   گفته  اند  اگر  خدا  همه  پیامبران  به   رادوزخ   بفرستد،  و  همه  بدکاران  و  جانیان را  به  بهشت،  ظلم  نیست،  سخن  گزاف  و  زشت  و  شرم  آور   وبى  پایه  اى  ،است   وعقل  هر  کس  آلوده   بهخرافات   وتعصّب  ،نباشد   بهزشتى  این  سخن  گواهى  مى دهد.   *  *  *  3-  فرق  میان  مساوات  و  عدالت نکته  مهم  دیگرى  که  اشاره  به  آن  در  این بحث   لزم  است  این  است  که  گاهى«عدالت  » با«مساوات  مى  شود   وگمان  مى  رود  معنى  عدالت  آنست  که  رعایت  مساوات  شود،  در  حالى  که  چنین نیست.   در  عدالت  هرگز  مساوات  شرط  نیست،  بلکه  استحقاق  و  اولویت  ها  باید  در  نظر  گرفته شود.   فى  المثل  عدالت  در  میان  شاگردان  یک   لس  این  نیست  که   بههمه  آنها  نمره   مساوى  دهند  و  عدالت در   میان  دو  کارگر  این  نیست  که  هر  دو  مزد  مساوى  دریافت  دارند،  بلکه  عدالت  به  این  است  که  هر  شاگردى به   اندازه  معلومات  و  لیاقتش،  و  هر  کارگرى  به  اندازه  کار  و  فعّالیّتش«نمره  »  یا«مزد  »دریافت دارد.   ،در  عالم  طبیعت  نیز  عدالت،  به  معنى  وسیع  همین  است   اگر  قلب  یک  بالن  (نهنگ  عظیم  دریایى)  که حدود   یک  تن  وزن  دارد!  با  قلب  یک  گنجشک  که  شاید  یک  گرم  بیشتر  نباشد  مساوى  بود  عدالت  نبود،  و اگر   ریشه  یک  درخت  تنومند  بسیار  بلند  با  ریشه  یک  نهال  بسیار  کوچک  مساوى  باشد  عدالت  نیست  و  عین ظلم است.   عدالت  آن  است  که  هر  موجودى  به  میزان  حق  و  استعداد  و  لیاقت  خود  سهمى  دریافت دارد.   *  *  *     1.   کافى،  ج6  ،  ص255 -    عوالى  اللئالى،  ج4  ،  ص195.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید   1-  چرا  از  میان  تمام  صفات  خدا،  عدالت  یکى  از  اصول  دین  شناخته  شده  است؟  2-  اشاعره  چه  کسانى  بودند؟  و  از  اعتقادات  آنها  چه  مى  دانید؟  3-  اعتقاد  به  عدل  الهى  چه  انعکاسى  در  جامعه  انسانى  دارد؟  4-  عدالت  چند  معنى  دارد؟  آنها  را  شرح دهید.

اعتقادات( ۱۰ ):درجهان بی نهایت کوچک ما

چون  ما در   لبه  لى  شگفتى  هاى  این  جهان  آفرینش  پرورش  مى  یابیم  به   وآنها  عادت  مى  کنیم   بههمین  جهت  بسیار  مى  شود  که  از  اهمیّت  موجودات  شگفت  انگیز  آن  غافل  مى  مانیم   بهعنوان  نمونه:  1-  حیوانات  و  حشرات  بسیار  کوچکى  در  اطراف  ما  زندگى  مى  ،کنند  که  جثه  بعضى   از  اینها  شاید  به اندازه   یکى  دو  میلیمتر  بیشتر  نیست،  با  این  حال  همانند  یک  حیوان  بزرگ  داراى  دست  و  پا  و  چشم  و  گوش  و حتى  مغز  و  هوش  و  سلسله  اعصاب  و  دستگاه  گوارش هستند.    اگر  مغز  یکمورچه  را  در  زیر  میکروسکوپ  بگذاریم  و  در  ساختمان  حیرت  انگیز  آن  دقّت  کنیم  مى  بینیم  که  چه  ساختمان  عجیب   وجالبى  ،دارد  بخش  هاى  مختلف  که   هر  کدام  فرمانده  قسمتى  از  اندام کوچک  مورچه  هستند  در  کنار  یکدیگر  چیده  شده  ا  ند  و  کمترین  دگرگونى  در  وضع  آنها  قسمتى  از  بدن  او  را فلج  مى کند.   عجیب  این  است  در  این  مغز  کوچک  که  قطعاً  از  سر  یک  سنجاق  بسیار  کوچک  تر   است  یک  دنیا  هوش و   ذکاوت  و  تمدن  و  ذوق  و  هنر  نهفته  شده  است،  به  طورى  که  جمعى  از  دانشمندان  سالیان  دراز  از  عمر  خود را  براى  مطالعه  در  وضع  زندگى  این  حیوان  صرف  کرده  و  نکات  جالب  و  حیرت  انگیز  آن   رادر  کتاب  هاى  خود  براى   ماجمع  آورى  کرده اند.   آیا  کسى  که  این  همه  هوش  و  ذکاوت  و  ذوق  را  در  چنین  موجود  کوچکى  جمع  کرده  است،  مى  تواند  طبیعتى  باشد  که   بهاندازه  سر  سوزنى  هوش   وذکاوت  ندارد؟  *  *  *  2-   در  دنیاى  اسرارآمیز اتم-   مى  دانیم  کوچک  ترین  موجودى  که   تاکنون   شناخته  شده  اتم  و  اجزاى آن است;   اتم  به  قدرى  ریز  است  که  نیرومندترین  میکروسکوپ  ها  که   بهاصط  لح  کاهى   راکوه  نشان  مى  دهد  از  دیدن  آن  عاجز است. 

اگر  مى  خواهید  بدانید  اتم  چقدر  کوچک  است  همین  قدر  بدانید  که  یک  قط  ره  آب،  بیش  از  تمام نفرات روى  زمین  اتم  دارد،  و  اگر  بخواهیم  پروتون  هاى  یک   سانتیمتر  از  یک  سیم  نازک  را  بشماریم  و  از  هزار  نفر هم   کمک  بگیریم  و  در  هر  ثانیه  یکى  از  آنها  را  جدا  کنیم31   تا311  سال  (به  اخت  لف  اتم  ها  )شب   وروز  باید  بیدار  بمانیم  تا  همه  آنها  را بشماریم.    حا  ال  که  فهمیدیم  یک  سانتیمتر  سیم  نازک  این  اندازه  اتم  دارد  فکر  کنید  آسمان  و  زمین،  آب  و  هوا و  کهکشان  ها   ومنظومه  شمسى   ماچه  اندازه  اتم  دارد؟  آیا  فکر  بشر  از  تصوّر  آن  خسته  نمى  شود   وجز  آفریننده  جهان  کسى  سر   ازحساب  آنها  بیرون  مى  آورد؟  *  *  *   اتم  ها  درس  توحید  مى  دهند  اتم  شناسى   ازمهم  ترین  مباحث  علمى  امروز  از   ونشاط  انگیزترین  ،آنهاست   این  موجود  ریز  به  ما  درس توحید  مى  ،دهد  زیرا  در  جهان  اتم  بیش   ازهمه  چهار  قسمت  جلب  توجه  مى کند.   1-  نظام  فوق  العاده  -  تا  کنون  بیش  از  صد  عنصر  کشف  شده  که  تعداد  الکترون  هاى  آنها   بهتدریج   از یک  شروع  شده  و  به  با  لتر  از  صد  پایان  مى  ،پذیرد  این  نظام  عجیب  هرگز  نمى  تواند  مولود  عوامل   بدون شعور باشد.   2-  تعادل  قوا  -  مى  دانیم  دو  الکتریسته  مخالف  یکدیگر  را  جذب  مى  کنند  بنابراین  الکترون  ها  که  بار  الکتریکى  منفى دارند;    وهسته  که  بار  الکتریکى  مثبت دارد;   باید  یکدیگر  را  جذب کنند.   و  از  طرف  دیگر  مى  دانیم  گردش  الکترن  ها   بهدور  هسته  نیروى  دافعه  (گریز  از  مرکز)  به  وجود  مى  آورد  بنابر  این  نیروى  گریز   ازمرکز  مى  خواهد  الکترون  ها  از   رامحیط  اتم  دور سازد;    واتم  تجزیه  گردد   ونیروى  جاذبه  مى  خواهد  الکترون  ها   راجذب  کند   واتم   رانابود سازد.   اینجاست  که  باید  دید  چگونه  با  حسابى  دقیق  نیروى  جاذبه  و  دافعه  در  اتم  ها  تنظیم  شده  که  نه  الکترون  ها  فرار  مى  کنند  نه   وجذب  مى  شوند  بلکه  همیشه  در  حال  تعادل  به  حرکت  خود  ادامه  مى  دهند  آیا  ممکن  است  این  تعادل   راطبیعت  کور   وکر  به  وجود  آورده  باشد؟  3-  هر  کدام  در  مسیر  خود  -  گفتیم  بعضى  از  اتم  ،ها  الکترون  هاى  متعدّدى  دارند  ولى   نهاین  که  همه  الکترون  ها  در  یک  مدار  حرکت کنند; 

بلکه  در  مدارهاى  متعدد،  و  میلیون  ها  سال  این  الکترون  ها  در  فاصله  هاى  معین  هر  کدام  در  مرز  خود  با  سرعت  در  ،حرکتند  بدون  این  که  تضادى  میان  آنها  رخ دهد.   آیا  قرار  دادن  هر  یک  از  آنها  در  مدارهاى  معیّن  و  گردش  با  نظام  حیرت   زاموضوع  ساده  اى  است؟  4-  نیروى  عظیم  اتم  -  براى  این  که   بهعظمت  نیروى  اتم  پى  ببرید  فقط  در  نظر  بگیرید که:    در  سال1445  در  صحراى  بى  آب  و  علفِ  مکزیک  یک  آزمایش  اتمى  انجام شد;    بمب  بسیار  کوچک اتمى  روى  یک  برج  فو  لدى  رها  شد،  پس  از  انفجار،  ب  رج  فو  لدى  را  آب  کرد  و  سپس  بخار  نمود  و  برق  و صداى  مهیبى  برخاست،  هنگامى  که  دانشمندان  به  سراغ  آن  آمدند  اثرى  از  آن نبود.   در  همین  سال  دو  بمب  کوچک  بر  روى  کشور  ژاپن  پرتاب شد;    یکى  روى  شهر  ناکازاکى  و  دیگرى روى   شهر  هیروشیما،  در  شهر  اول71  هزار  نفر  نابود  و  همین  مقدار   مجروح  شدند  و  شهر  دوم31   الى41   هزار نفر  تلفات  و  همین  مقدار  مجروح  داشت  که  ژاپن  ناچار  تسلیم   لشرط  در  برابر  آمریکا شد.   آیا  تنها  مطالعه  اسرار  یک  دانه  اتم  کافى  نیست  که  انسان  را  به  آفریدگار  آن  آشنا کند;   لذا  مى  توان  گفت  که   بهتعداد  اتم  هاى  جهان  دلیل  بر  وجود  خدا داریم.   قرآن  مجید  مى گوید:    (ولو  ان  ما  فى   لرض  من  شجرة  اق  لم  و  البحر  یمده  من  بعده  سبعه  ابحر  ما  نفدت  کلمات   هلل);(1)  «اگر  تمام  درختان  روى  زمین  قلم  شوند  و  دریاها مرکب;   هیچ  گاه  نمى  توانند  آفریده  هاى  خدا   رابنویسند».  *  *  *     1.   سوره  لقمان،  آیه26.     فکرکنید  و  پاسخ  دهید 

1-  آیا  از  اسرار  زندگى  مورچگان  چیزهاى  دیگرى  مى  دانید؟  2-  آیا  مى  توانید  نقشه  ساختمان  یک  اتم   راروى  تخته  سیاه  ترسیم  کنید؟  ▲  یکبحث  تکمیلى  براى  درس  دهم:  چه  پرشکوه  است  صفات  خدا  صفات  او   بهوش  باشید  به  همان  اندازه  که:  خدایابى  یعنى  پى  بردن  به  وجود  خدا  از  طریق  مطالعه  اسرار  جهان آفرینش  سهل  و  آسان  است،  شناسایى  صفات  خدا  به  دقّت  و  احتیاط  فراوان  احتیاج دارد.   لبد  مى  پرسید  چرا؟  دلیل  آن  روشن  ،است  زیرا  خداوند  هیچ  چیزش  و  ما   باآنچه  دیده  ایم   وشنیده  ایم  شباهت ندارد;   بنابراین  نخستین  شرط  شناسایى  صفات  خداوند  نفى  تمام  صفات  مخلوقات  از  آن  ذات مقدّس;   یعنى   تشبیه  نکردن  او  به  هیچ  یک  از  موجودات  محدود  عالم  طبیعت  است،  و  این  جا  است  که  کار  به  جاى باریکى  مى  ،کشد  زیرا   مادر  دل  این  ،طبیعت  بزرگ  شده ایم;   تماس  با   ماطبیعت  ،بوده   باآن  انس  گرفته   ایم  لذا ما  میل  داریم  همه  چیز  را  با  مقیاس  آنها بسنجیم.   به  عبارت  دیگر  ما  هر  چه  دیده  ایم  جسم   وخواص  جسم  ،بوده  یعنى  موجوداتى  که   داراى  زمان  و  مکان معیّنى  بوده اند;   ابعاد   واشکال  مخصوصى  داشته  ،اند   با  این  حال  تصوّر  خدایى  که  نه  جسم  دارد،  نه  زمان  و  نه  مکان، و  در  عین  حال  به  تمام  زمان  ها   ومکان  ها  احاطه  ،دارد  از   وهر  نظر  نامحدود است;   کارى  است دشوار;   یعنى  احتیاج  دارد  که  با  دقّت  در  این  راه  گام برداریم.   امّا  یادآورى  این  نکته بسیار   لزم  است   که  ما  به  حقیقت  ذات  خدا  هرگز  پى  نخواهیم  برد،  و  انتظار  آن  را هم  نباید  داشته  باشیم،  زیرا  چنین  انتظارى  به  این  مى  ماند  که  انتظار  داشته  باشیم  اقیانوس  بیکرانى   رادر  ظرف  کوچکى  جاى   دهیم،  یا  فرزندى  که  در  درون  شکم  مادر  است،  از  تمام  جهان  بیرون  باخبر  گردد،  آیا چنین  چیزى  ممکن  است؟  و  اینجا  است  که  یک  لغزش  کوچک  ممکن  است  انسان  را  فرسنگ  ها   ازجاده  اصلى   خداشناسى  به  دور اندازد  و  در  سنگ  لخ  بت  پرستى   ومخلوق  پرستى  سرگردان  سازد.  (دقّت  کنید)   لصه  این  که  باید  متوجّه  باشیم  صفات  خدا   باصفات  مخلوقات  هرگز  مقایسه نکنیم.      صفات  جمال  وجلالمعمو لا  صفات  خدا  را  به  دو  دسته  تقسیم  مى  کنند  :صفات  ثبوتیه  یعنى  آنچه   خداوند  آنها  را  داراست  و صفات  سلبیه  یعنى  آنچه  خداوند  از  آنها  منزّه است.   و  اکنون  این  سؤال  پیش  مى  آید  که  ذات  خداوند  داراى  چند  صفت  است؟  پاسخ  آن  این  است  که:  صفات  خدا  از  یک  نظر  بى  پایان   ونامحدود  از   ونظرى   در  یک  صفت  لصه  مى  ،شود  زیرا  تمام  صفات  ثبوتى  خدا   رامى  توان  در  جمله  زیر   لصه کرد:   ذات  خدا  ذاتى  است  نامتناهى  از  هر  جهت  و  داراى  تمام  کما لت.   در  مقابل  صفات  سلبى  نیز  در  این  جمله   لصه  مى گردد:   ذات  خدا  از  هیچ  نظر  نقصان ندارد.    ولى  از  نظر  دیگرچون  کما  لت  و  نقائص  درجات  دارند،  یعنى  بى  نهایت  کمال   وبى  نهایت  نقص   رامى  تو ان  تصوّر  نمود،  لذا  مى  توان  گفت  خداوند  بى  نهایت  صفات ثبوتى;    وبى  نهایت  صفات  سلبى  ،دارد  زیرا  هر  کمالى  تصوّر  شود   او،دارد   وهر  نقصى  تصوّر  شود  خداوند  از  آن  پیراسته است;    پس  صفات  ثبوتى  و سلبى  خداوند  نامحدود است.     معروف  ترین  صفات  خداوند  مشهورترین  صفات  ثبوتى  خداوند  همان  است  که  در  شعر  معروف  زیر  جمع  آورى  شده است:   عالم  و  قادر  و  حىّ  است  و  مرید  و  مدرک  ***  هم  قدیم  و  ازلى  پس  متکلّم  صادق  1-  خداوند  عالم است;   یعنى  همه  چیز   رامى داند.   2-  قادر  است  یعنى  بر  همه  چیز  توانا است.   3-   حىّ  است  یعنى  زنده  است،  زیرا  موجود  زنده  کسى  است  که  هم  علم  دارد  هم  قدرت،  و  چون  خداوند هم  عالم  است  و  هم قادر;   بنابراین  زنده است. 

4-  مرید  است  یعنى  صاحب  اراده  مى  باشد   ودر  کارهاى  خود  مجبور  نیست  و  هر  کارى  انجام  مى  ،دهد  داراى  هدف   وحکمت  است   وکم  ترین  چیزى  در  آسمان   وزمین  بدون  فلسفه   وهدف نیست.   5-  خداوند  مدرک  است  یعنى  همه  چیز  را  درک  مى  ،کند  همه   رامى  بیند   وهمه  صداها   رامى  شنود  از   وهمه  چیز  آگاه   وباخبر است.   6-   خداوند  قدیم  و  ازلى  است  یعنى  همیشه  بوده  و  وجود  او  آغازى  ندارد،  زیرا  هستیش  از  درون ذاتش  مى  ،جوشد  به   وهمین  دلیل  ابدى   وجاودانى  هم  ،هست  زیرا   کسى  که  هستیش  از  خود  او  است  فنا  و نیستى  براى  او  معنا ندارد.   7-  خداوند  متکلم  است  یعنى  مى  تواند  امواج  صدا   رادر  هوا  ایجاد  کند  با   وپیامبران  خود  سخن بگوید;   نه  این  که  خداوند  زبان   ولب   وحنجره  داشته باشد.   8-  خداوند  صادق است;   یعنى  هر  چه  مى  گوید  راست   وعین  واقعیّت  ،است  زیرا   دروغ  گفتن  یا  از  جهل و  نادانى  است  و  یا  از  ضعف  و  ناتوانى  است،  خداوندى  که  دانا  و  توانا  است  محال  است  دروغ بگوید.   *  *  *   و  معروف  ترین  صفات  سلبى   اودر  شعر  زیر  جمع است:   نه  مرکب  بود  و  جسم،  نه  مرئى  نه  محل  ***  بى  شریک  است  و  معانى،  تو  غنى  دان  خالق  1-  مرکب  نیست  یعنى  اجزاى  ترکیبى  ندارد،  زیرا  در  این  صورت  احتیاج  به  اجزاى  خود  پیدا  مى  ،کرد  در  حالى  که   اواحتیاج   بههیچ  چیز ندارد.   2-  خداوند  جسم  نیست  زیرا  هر  جسمى  محدود  و  متغیّر  و  فناپذیر است.   3-  خداوند  مرئى  نیست  یعنى  دیده  نمى  ،شود  زیرا  اگر  دیده  مى  شد  جسم  بود   ومحدود   وفناپذیر بود.   4-  خداوند  محل  ندارد  زیرا  جسم  نیست  تا  نیازمند  به  محل باشد.   5-  خداوند  شریک  ندارد،  زیرا  اگر  شریک داشت;    باید  موجود  محدودى  باشد،  چون  دو  موجود  نامحدود  از هر  جهت  ممکن  نیست،  بع  لوه  وحدت  قوانین  این  جهان  نشانه  یگانگى  او است.   6-  خداوند  معانى  ندارد  یعنى  صفات  او  عین  ذات اوست.

7-  خداوند  محتاج  و  نیازمند  نیست،  بلکه  غنى  و  بى  نیاز است;   زیرا  یک  وجود  بى  پایان   ازنظر  علم   وقدرت  و  همه  چیز  کمبودى ندارد.   قرآن  مجید  مى  گوید:  لیس  کمثله  شىء(1);  «هیچ  چیز  مانند  او  نیست».  *  *  *     1.   سوره  شورى،  آیه11.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید  1-  آیا  دلیل  هاى  دیگرى  بر  یگانگى  خدا   وشریک  نداشتن   اودارید؟  2-  آیا  شنیده  اید  بعضى   از،مذاهب  خدایان  سه  گانه  قائلند   وبعضى  دوگانه؟  کدام  مذهب  است؟

اعتقادات(۹ ):دوستی حشرات وگلها

در  یک  روز  از  روزهاى  بهار  که  هوا  کم  کم  رو  به  گرمى  مى  رود  سرى   بهباغ  ها   و  مزارع  سرسبز  و زیبا بزنید;   دسته  هاى  زیادى   ازحشرات  ،کوچک  زنبوران  ،عسل  مگس  هاى  ،ط  لئى  پروانه  ،ها   وپشه  هاى  ریز  را  مى  بینید  که  آهسته   وبدون  سر   وصدا  به  هر  طرف  مى دوند;    ازروى  این  گل  برخاسته  به  سراغ  دیگرى  مى  روند  از   واین  شاخه  به  شاخه  دیگر  پرواز  مى نمایند.    چنان  گرم  فعالیت  و  کارند،  که  گویا  نیروى  مرموزى  مانند  یک  کارفرماىِ  جدّى  با  لى  سر  آنها  ایستاده و  مرتباً  به  آنها  فرمان  مى دهد;   بال  ها   وپاهاى   آنها  که  آغشته  به  گرد  زردرنگ  گلهاست  قیافه  کارگرانى که  لباس  کار  مى  پوشند   وبا   لقه  و  جدّیّت  در  کارگاه  خود  مشغول  به کارند;   به  آنها  داده است.   راستى  هم  مأموریت  و  کار  مهمّى  دارند،  این  مأموریت  به  قدرى  بز  رگ  است  که  پروفسور  رلئون  برتن  در این  باره  مى گوید:   «کمتر  کسى  مى  داند  که  بىوجود  حشرات  سبدهاى  ما  از  میوه  خالى  خواهد  ماند»...   و  ما  این  جمله  را  به  گفته  او  اضافه  مى  کنیم  که:  «براى  سال  هاى  بعد  باغ  ها   ومزارع   ماآن  طراوت  و  سرسبزى   وخرّمى  به   راکلّى  از  دست  خواهد  داد  »بنابراین  حشرات  در  واقع  پرورش  دهندگان  میوه  ها  و  تهیه  کنندگان  بذر  گل  ها هستند.   حتماً  مى  پرسید  چرا؟  براى  این  که  حسّاس  ترین  عمل  حیاتى  گیاهان  یعنى  ِعمل   لقاح  به  کمک  آنها انجام  مى  ،گیرد  لبد  این  نکته  تا   راکنون  شنیده  اید  که  گل  ها  مانند  بسیارى   ازحیوانات  داراى  دو  قسمت  نر   وماده  هستند  که   تاتلقیح   وپیوند  میان  آنها  صورت نگیرد;   تخم  و  دانه  و  به  دنبال  آن  میوه  به  دست  نخواهد آمد.   ولى  هیچ  فکر  کرده  اید  که  قسمت  هاى  مختلف  گیاه  که  حس   وحرکتى  ندارد  چگونه   به  سوى  هم جذب  مى  شوند   وچگونه  گرده  هاى  نر  که  در  حکم  نطفه  مرد  (اسپرماتوزوئید)  هستند  با  تخمک  ها  که  حکم  نطفه  ماده  (اوول )   رادارند  ترکیب  مى  گردند  و  مقدّمات  ازدواج  میان  آنها  فراهم  مى  شود؟ بادها. 

ولى  این  موضوع  به  همین  سادگى  که  ما  خیال  مى  کنیم  نیست   واین  ازدواج   مبارک  و  میمون  و  پربرکت که  به  خواستگارىِ  حشرات  صورت  مى گیرد;   تاریخچه  و  تشریفات  و  ماجراى  طو  لنى  و  شگفت  انگیزى  دارد  که  یک  فراز  آن   رادر  این  جا   ازنظر  شما  مى گذاریم.   دو  دوست  قدیمى  و صمیمى:    دانشمندان  علوم  طبیعى  پس  از  مطالعاتى  به  این  نتیجه  رسیده  اند  که  گیاهان   وگل  ها  در  نیمه  دوم  دوران  دوم  زمین  شناسى   بهوجود  آمده  ،اند   وعجب  این  که  در  همین  ،دوران  حشرات  نیز  پیدا  شدند   واین  ،دو   همیشه در   طول  تاریخ  پرماجراى  آفرینش،  به  صورت  دو  دوست  صمیمى  و  باوفا  زندگى  کرده  و  مکمل  وجود یکدیگر  بوده اند.   گل  ها  براى  جلب  محبّت   وشیرین  کردن  کام  دوستان  ،همیشگى  نوش  یعنى  شیرینى  بسیار  خوش  طعمى  در  بن  خود  ذخیره  کرده  اند   وهنگامى  که  حشرات  براى  جابه  جا  کردن  گرده  هاى  نر   وفراهم  آوردن  مقدمات  لقاح   وبارورى  قدم  رنجه  کرده  به   ودرون  گل  وارد  مى  شوند  !این  شیرینى  به   رارایگان  در  اختیار  آنها  مى  ،گذارند  این  قند  مخصوص  و  پر  ارزش  به  قدرى  در  ذائقه  حشرات  خوش  طعم  است  که  آنها   را  بى  اختیار به  سوى  خود  مى کشاند.   عدّه  اى   ازگیاه  شناسان  معتقدند  که  رنگ  زیبا   وعطر  مطبوع  گل  ها  نیز  نقش   مهمّى  در  جلب  حشرات بسوى  گل  ها دارند;   آزمایش  هاى  مختلفى  که  روى  زنبوران  عسل  به  عمل  آمده  ثابت  مى  کند  که  آنها  رنگ  ها  را  تشخیص  مى  دهند   وبوى  گل  ها  را  درک  مى کنن   د  در  واقع  این  گل  ها  هستند  که  خود   رابراى  حشرات  مى  آرایند   وخوشبو  مى  ،کنند   بهطورى  که  پروانه  هاى   باذوق   وزنبوران  عسل  خوش  سلیقه  ،را   بهسوى  خود  مى  ،کشانند  آنها  هم   باآغوش  باز  این  دعوت   راپذیرفته  به   وزودى  مقدّمات  کار  را  فراهم  ساخته  و  شیرینى  آن  را  هم  مى  خورن  د.  و  همین  شیرینى  و  قند مخصوص  است  که  عالى  ترین  غذاى  حشرات  محسوب  مى  شود   وهنگامى  که  روى  هم   انباشته  شد،  عسل  را تشکیل  مى  ،دهد  زیرا  حشرات  موقعى  که   بهسراغ  گل  ها  مى  آیند  مقدارى   ازاین  شیرینى   رامى  خورند   ومقدار  بیشترى   راِمانند  مهمان  ِهاى  پررو  !همراه  خود  برده  در  لنه  خود  ذخیره  مى  ،کنند  این  پیمان   محبّت  و دوستى  که  بر  اساسِ  منافع  متقابل  قرار  دارد  همواره  بین  گل  ها   وحشرات  بوده  و  خواهد بود.   درسى  از  توحید: 

هنگامى  که  انسان  این  نکات  شگفت  انگیز   رادر  زندگى  حشرات   وگل  ها  مطالعه  مى کند;   بى  اختیار  ازخود  مى  پرسد  :این  پیمان  محبّت  و  دوستى  را  چه  کسى  میان  گل  ها   وحشرات  بسته؟  این  شیرینى  مخصوص  و  نوش  خوش  طعم  را  که  به  گل  ها  داده؟  این  رنگ  جالب   و  زیبا  و  این  عطر  مطبوع را  چه  کسى  به  گل  ها  بخشیده  که  حشرات  به   راسوى  خود  دعوت  کند؟  این  پاها  و  اندام  ظریف  حشرات،  پروانه  ،ها  زنبورهاى  ،عسل  زنبوران    لئى  را  که  به  آنها  داده  تا  براى  نقل و  انتقال  گرده  گل  ها  مجهز   وآماده  باشند؟  چرا  زنبوران  مدتى  رو  به  سوى  یک  نوع  گل  خاصى  مى  نهند   وچرا  تاریخ  حیات   وزندگى  گل  ها   وحشرات  در  جهان  آفرینش   باهم  آغاز  مى  گردد؟   آیا  هیچ کس-   هر  قدر  هم  لجوج  باشد،  مى  تواند  باور  کند  که  این  همه  جریان  ها  بدون  نقشه   وطرح  قبلى  صورت  گرفته؟   وقوانین  بى  شعور  طبیعى  خود   بهخود  این  صحنه  هاى  حیرت  انگیز  به   راوجود  آورده  است؟   نههرگز...  قرآن  مجید  مى گوید:    و  اوحى  ربک  الى  النحل  أَنْ  اتخذى  من  الجبال  بیوتا  و  من  الشجر  و  مما  یعرشون  ثم  کلى  من  کل الثمرات  فاسلکى  سبل  ربک  ذل  ل(1);  «پروردگار  تو  به  زنبور  عسل  الهام  داد  که  در  کوه  ها   ودرختان   وداربست  ها   خانه  اختیار  کن،  سپس  از تمام  گل  ها  ،بنوش   ودر  راهى  که  پروردگارت  تعیین  کرده  با  آرامى  گام  بردار».  *  *  *     1.   سوره  نحل،  آیات56   و51.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید: 

1-  شیرینى  بن  گل  ها   ورنگ   وبوى  آنها  چه  فایده  اى دارد؟  2-  از  شگفتى  هاى  زندگى  زنبوران  عسل  چه  مى  دانید؟

اعتقادات(۷ ):یک دنیا شگفتی دریک پرنده کوچک

در  این  درس  مى  خواهیم   ازکشور  بزرگ  تن  خود  که  هنوز  یک  کوچه   ازهفت  شهر  آن   رانگشته  ایم  بیرون  آییم   ودر  هر  گوشه   وکنار   بهسرعت  سرى  بزنیم  و  نمونه  هایى  از  نظام  شگفت  انگیز  موجودات  برداریم:  نگاهى  به  آسمان  تیره  شب  مى  دوزیم  یک  پرنده  استثنایى   رادر  لبه  لى  پرده  هاى  ظلمت  همچون  شبح  اسرارآمیزى  مى  بینیم  که   باشجاعت  تمام   بههر  سو  براى  پیدا  کردن  طعمه  خویش  در  پرواز است.    این  پرنده  همان«شب  پره  یاخفاش»    است  که  همه  چیزش  عجیب  است  امّا  پروازش  در  دل  تاریکى  شب از  همه  عجیب تر.   حرکت  سریع  خفاش  در  تاریکى  شب  بدون  برخورد  به  مانع،  به  قدرى  شگفت  انگیز   است  که  هر  قدر درباره  آن  مطالعه  شود  اسرار  تازه   ا   ازاین  پرنده  اسرارآمیز  به  دست  مى آید.   این  پرنده  در  میان  تاریکى  با  همان  سرعت  و  شجاعتى  حرکت  مى  کند  که  کبوتر   تند  پرواز  در  دل  آفتاب و  مسلماً  اگر  وسیله  اى  براى  اط  لع   ازوجود  موانع  نداشت  خیلى  دست  به  عصا  حرکت  مى کرد. 

اگر  او  را  در  تونلى  تاریک  و  باریک  و  پر  پیچ  و  خم  که  آن  را  به  دوده  آغشته  باشند  رها  سازند  از  تمام  پیچ و  خم  ها  مى  گذرد  بدون  این  که  حتى  یک  بار   بهدیوار  تونل  برخورد  کند  و  ذره  اى  دوده  روى  بال   اوبنشیند .  این  وضع  عجیب  خفاش  معلول  خاصیّتى  در  وجود  او  است  شبیه  خاصیّتِ رادار.    در  این  جا  باید  کمى  با  دستگاه  رادارآشنا  شویم  تا  به  وضع  آن  در  وجود  کوچک  خفاش  پى ببریم.    در  فیزیک  در  بحثِ  صوت  سخنى  درباره  امواج  ماوراءِ  صوت  است  این  امواج  همان  امواجى  هستند  که تناوب   ِو  طول  آنها  به  قدرى  زیاد  است  که  گوش  انسان  قادر  به  درک  آنها  نیست  و  به  همین  جهت  آنها  را ماوراء  صوت  مى نامند.   هنگامى  که  چنین  امواجى  را  به  وسیله  یک  مبدأ  فرستنده  قوى  ایجاد  کنند،  این  امواج  همه  جا  پیش  مى  روند  ولى  همین  که  در  یک  نقطه   ازفضا   بهمانعى  (مانند   هواپیماى  دشمن  یا  هر  مانع  دیگر)  برخورد  کند  مانند توپى  که  به  دیوار  بخورد  باز  مى  گردند  درست  مانند  صدایى  که   مادر  برابر  یک  کوه  یا   ویک  دیوار  بلند  مى  دهیم  و  از  مقدار  فاصله  زمانى  بازگشت  این  امواج  مى  توان  فاصله  آن  مانع   رادقیقاً  اندازه  گیرى کرد.   بسیارى  از  هواپیماها  و  کشتى  ها   بهوسیله  دستگاه  رادار  هدایت  مى  شوند   وبه  هر  مقصدى  بخواهند  مى  روند  و  نیز  براى  پیدا  کردن  هواپیماها   وکشتى  هاى  دشمن  از  رادار  استفاده  مى کنند.   دانشمندان  مى  گویند  در  وجود  این  پرنده  کوچک  دستگاهى  شبیه  رادار  وجود   دارد،  به  این  نشان  که  اگر آن   را  در  اطاقى  به  پرواز  در  آوریم  و  در  همان  لحظه  میکروفونى  که  امواج  ماوراءِ  صوت  را  به  امواج  قابل شنیدن  تبدیل  مى  ،کند   بهکار  اندازیم  ،  همهمه  گوشخراشى  در  اطاق  به  راه  خواهد  افتاد  و  در  هر  ثانیه31   الى61  مرتبه  امواج  ماوراء  صوت  از  خفاش  شنیده  مى شود.   ولى  این  سؤال  پیش  مى  آید  که  این  امواج   بهوسیله  کدام  عضو  خفاش   بهوجود  مى  آید  یعنى  دستگاه  فرستنده   اوکدام   ودستگاه  گیرنده   اوکدام  است؟   دانشمنداندر  پاسخ  این  سؤال  مى  گویند  :«این  ام  واج  به  وسیله  عض  لت  نیرومند  حنجره  خفاش  ایجاد  و از  طریق  سوراخ  هاى  بینى   اوبیرون  فرستاده  مى  ،شود   وگوش  بزرگ   اودستگاه  گیرنده  امواجى  است  که  باز  مى  گردد». 

بنابراین  خفاش  در  سیر  و  سیاحت  شبانه  خود  مدیون  گوش  هاى  خود  است   ویک   دانشمند  روسى  به نام  «ژورین  »با  تجربیاتى  ثابت  کرده  که  اگر  گوش  هاى  خفاش   رابردارند  نمى  تواند  بدون  برخورد   بهمانع  در  تاریکى  پرواز  کند  .در  حالى  که   اگر  چشم  او  را  به  کلّى  بردارند  حرکت  او  با  کمال  مهارت  انجام خواهد  یافت;  یعنى  خفاش  با  گوش  خود  مى  بیند !  با   نهچشم خو!  د   واین  چیز  عجیبى  است(  .دقّت  کنید)  اکنون  بیندیشید  این  دو  دستگاه  عجیب  و  حیرت  انگیز   راچه  کسى  در  این  جثه   کوچک  و  ناچیز  این  پرنده به   وجود  آورده  و  طرز  استفاده  از  آنها  را  چگونه  به  او  تعلیم  داده  است  که  بتواند  در  پناه  این  وسیله  مطمئن از  خطرات  فراوانى  که  در  حرکات  شبانه  اش  در  پیش  روى   اواست  مصون  بماند؟...  راستى  چه  کسى؟  آیا  ممکن  است  طبیعت  فاقد  عقل  و  شعور  چنین  عملى  را   انجام  دهد؟  و  دستگاهى  را  که  دانشمندان  بزرگ با  هزینه  هاى  زیاد  مى  سازند   بهاین  سادگى  در  وجود   اوقرار  دهد؟  شایسته  ستایش  آن  آفریدگارى  است  ***  کارد  چنین   لویز،  نقشى  ز  ماء  و  طینى  ***  *  *  *    امیرمؤمنان  على(علیه  الس  لم)  در  نهج  الب  لغه  در  ضمن  خطبه  مفصلى  که  پیرامون  آفرینش  خفاش  بیان  کرده  مى فرماید:   «ال  تمتنع  من  المضى  فیه  لغسق  دجنته...  فسبحان  البارء  لکل  شىء  على  غیر  مثال(1);  و  هرگز  به  خاطر  شدت  تاریکى  از  راه  باز  نمى  ماند  ...پاک   ومنزه  است  خدایى  که  بدون  الگوى  قبلى  همه  چیز   راآفریده  است».   1.  نهج  الب  لغه  خطبه  166.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید  1-  درباره  آفرینش  شب  پره  چه  اط  لعات  جالب  دیگرى  دارید؟ 

2-  آیا  مى  دانید  بال  هاى  شب  ،پره   وطرز  بچه  دار  شدن  و   اوحتى  طرز  خواب   او  با  حیوانات  دیگر  فرق دارد  یعنى  یک  پرنده  کام  ال  استثنایى  است؟

اعتقادات(۷ ):نمونه هایی از نظام آفرینش

در  سراسر  جهان  هستى«نظم  »  و«هدف  »  و«نقشه  »آشکارا  دیده  مى  ،شود  اکنون  توجّه  کنید  نمونه هایى  آن   رامورد  بررسى  قرار  مى  دهیم:  در  اینجا  ما  چند  نمونه  بزرگ  و  کوچک  را  براى  شما  جمع  آورى  کرده ایم.   خوشبختانه  امروز  با  پیشرفتِ  علوم  طبیعى  و  کشف  اسرار  و  شگفتى  هاى  جهان  طبیعت  و  ریزه  کارى  هاى  ساختمان  وجود  انسان   وحیوان   وگیاه   وساختمان  حیرت  انگیز  یک  سلّول   ویک  اتم   ونظام  شگفت  انگیز  عالم  ،ستارگان  درهاى  خداشناسى  به  روى  ما  گشوده  شده  است،  به  طورى  که   بهجرأت  مى  توان  گفت  تمام  کتاب  هاى  علوم  طبیعى  کتاب  هاى  توحید   وخداشناسى  ،است  که  ما   بهدرس  عظمت  پروردگار  را  مى دهند;   زیرا  این  کتاب  ،ها  پرده   ازروى  نظام  جالب  موجودات  این  جهان  برمى دارد;    ونشان  مى  دهد  که  آفریدگار  این  جهان  چه  اندازه  عالم   وقادر است.   *  *  *    1-  مرکز  فرماندهى  کشور  تن  درون  جمجمه  ما  را  ماده  خاکسترى  رنگى  پر  کرده  که  آن  را  مغز  مى  ،نامیم   واین  مغز،مهم  ترین  و  دقیق  ترین  دستگاه  بدن  را   ماتشکیل  مى  ،دهد  زیرا  کار  آن   فرماندهى  تمام  قواى  بدن  و  اداره  امور تمام  دستگاه  هاى  جسم  مااست.    براى  پى  بردن  به  اهمیّت  اینمرکز  بزرگ  بد  نیست  قب  ال  این  خبر  را  براى  شما  نقل کنیم: 

در  جرائد  نوشته  بودند  یک  جوان  دانشجوى  شیرازى،  در  خوزستان  دچار  یک  حادثه  رانندگى  شد  و  ضربه  اى   بهمغز   اووارد  گشت  ولى  ًظاهرا  عیبى  در  وجود   اوحاصل   نشد،  تمام  اعضاى  او  سالم  بودند،  امّا  با نهایت   تعجب  تمام  گذشتهزندگى  خود  را  فراموش  کرد  فکر  او  به  خوبى  کار  مى  ،کرد  مطالب   رامى  ،فهمید  امّا  اگر  پدر  یا  مادر  خود  را  مى  دید  نمى  شناخت .   وهنگامى  که  او   بهمى  ،گفتند  این  مادر  تو  است،  تعجّب  مى  کرد  او  به   راخانه  اصلیش  در  شیراز بردند;    وکارهاى  دستى   او  را  که  بر  دیوار  اطاق  نصب  بود  به  او  نشان  دادند ولى  با  تعجّب  به  همه  آنها  نگاه  مى  کرد   ومى  گفت  این  نخستین  بارى  است  که  من  اینها  را  مى بینم.   معلوم  شد  در  این  ضربه  مغزى  قسمتى  از  سلّول  هایى  که  در  حقیقت  سیم  اتّصال   میان  فکر  و  مخزن  حافظه او  است،  از  کار  افتاده  و  مانند  پریدن  فیوز  برق  که  باعث  قطع  برق  و  تاریکى  مى  شود  بخش  مهمّى   ازخاطرات  گذشته   اودر  تاریکى  فراموشى  فرو  رفته است.   شاید  نقطه  اى  ک  ه  از  کار  افتاده  به  اندازه  یک  سر  سنجاق  بیشتر  از  مغز  او  نبوده  باشد  ولى  چقدر  اثر  در زندگى  او  گذارده  است  و  از  این  جا  روشن  مى  شود  که  دستگاه  مغز  ما  چه  دستگاه  پیچیده  و  پر  اهمیّتى است.   مغز  و  سلسله  اعصاب  از  دو  بخش  ممتاز  تشکیل  مى شود:   1-   ...بخش  سلسله  اعصاب  ارادى  که  تمام  حرکات  اختیارى  بدن  ما  مانند  راه  رفتن،  نگاه  کردن،  حرف  زدن و  از  آن  سرچشمه  مى گیرد.   2-  اعصاب  غیر  ارادى  که  حرکات  قلب  و  معده  و  مانند  این  دستگاه  ها   رااداره   ورهبرى  مى  کند  از   وکار  افتادن  یک  گوشه   ازاین  بخش  مغز  کافى  است  که  قلب  یا  دستگاه  دیگرى  را  از  کار بیندازد.   *  *  *  یکى  از  عجیب  ترین  بخش  هاى  مغز  «مخ  »  مرکز  هوش،  اراده،  شعور  و  حافظه  است  وخ  لصه  یکى  از  حسّاس  ترین  بخش  هاى  مغز  مى  باشد  و  بسیارى   ازعکس  العمل  هاى  ،روحى  همچون  خشم   وترس   وامثال  آن  مربوط  به  آن است.   اگر  مخ  جانورى  را  بردارند  ولى  اعصابش  سالم  باشد،  زنده  مى  ماند  امّا  فهم   وشعور  را  بکلى  از  دست  مى  ،دهد  مخ  کبوترى   را،برداشتند   تامدتى  زنده  بود  امّا  دانه  که  جلوى  او  مى  ،ریختند  تشخیص  نمى  داد  با   واین  که  گرسنه  بود  نمى  خورد   واگر   بهپروازش  درمى  آوردند  آن  قدر  مى  پرید  تا  به  مانعى  برخورد  کند  و بیفتد.   *  *  * 

بخش  شگفت  انگیز  دیگر  مغز  حافظه  است  آیا  هیچ  فکر  کرده  اید  این  قوّه  حافظه  چقدر  شگفت  انگیز  است؟   واگر  یک   ساعت  حافظه  از  ما  گرفته شود  به  چه  سرنوشت  غم  انگیزى  گرفتار  خواهیم  شد؟!  مرکز  حافظه  که  بخش  کوچکى  از  مغز  ما  را  تشکیل  مى  دهد  خاطرات  تمام  دوران   عمر  را  با همه  خصوصیاتش  بایگانى  کرده،  هر  شخصى  که  با  ما  ارتباط  داشته  است;   ،خصوصیاتش  را  از  نظر  اندازه، شکل  رنگ،  لب  اس،  اخ  لق  و  روحیات،  همه  را  در  بایگانى  خود،  نگهدارى  کرده،  و  براى  هر  یک  پرونده مخصوصى  تشکیل  داده  است.  لذا  بمجرد  این  که آ   بان  شخص  روبه  رو  مى شویم;   فکر  از  ماا  لبه  لى  آن  همه  پرونده  ها  پرونده  را   اوبیرون  کشیده   ویک  مطالعه  فورى  روى  تمام  آن  مى  کند;   سپس  به  مادستور  مى  دهد  که  چه  عکس  العملى  در  برابر   اونشان دهیم.   اگر  دوست  است  احترام  و  اگر  دشمن  است  ابراز  تنفر نماییم;    امّا  تمام  این  کارها  به  قدرى  با  سرعت انجام  مى  گیرد  که  ًتقریبا  هیچ  فاصله  زمانى  احساس  نمى شود.   شگفتى  این  مسئله  وقتى  آشکارتر  مى  شود  که  بخواهیم  آنچه   رادر  حافظه  خود  نگهدارى  کرده ایم;   روى  کاغذ   بهوسیله  تصویرها  یا   وروى  نوار،  ضبط  کنیم،  بدون  شک  اوراق  و  نوارهاى  زیادى  را  تشکیل  مى  دهد  که  مى  تواند  یک  انبار  بزرگ  را  پر کند;    وعجیب  تر  این  که  براى  بیرون  کشیدن  یک  تصویر   یایک   نوار از   میان  آنها  عده  زیادى  مأمور  و بایگان   لزم  است،  ولى  حافظه  ما  همه  این  کارها  را  به  سادگى  و  به  سرعت انجام  مى دهد.   *  *  *    طبیعت  بى  شعور  چگونه  شعور  مى  آفریند؟  درباره  شگفتى  هاى  مغز  آدمى  کتاب  هاى  زیادى  نوشته  شده  است  که  قسمتى   ازآن  را  مى  توان  در  کتاب  هاى  دبیرستانى   ودانشگاهى  مشاهده  ،کرد  آیا  مى  توان  باور  کرد،  این  دستگاه  فوق  العاده  ظریف  و  دقیق   وپیچیده   واسرارآمیز  ساخته  طبیعت  بى  شعور  باشد؟  شگفت  آورتر   ازاین  چیزى  نیست  که  طبیعت  بى  عقل   راخالق  عقل  بدانیم! 

قرآن  مجید  مى گوید:   (...  و  فى  انفسکم  اف  ال  تبصرون);(1)  «در  وجود  خود  شما  نشانه  هاى  بزرگى   ازقدرت   وعظمت  خدا  ،است  آیا  نمى  بینید؟»  *  *  *     1.   سوره  ذاریات،  آیه51.  فکر  کنید  و  پاسخ  دهید  1-  آیا  درباره  شگفتى  هاى  مغز  انسان  مطالب  دیگرى   بهخاطر  دارید؟  2-   خداوند  براى  حفظ  مغز  انسان  در  برابر  حوادث  گوناگون  چه  تدبیرهایى  بهکار  برده  است؟

اعتقادات(۶ ):دومین راه برای خداشناسی

بسم الله الرحمن الرحیم

دومین راه برای خداشناسی:

راهى  از  برون  با  یک  نگاه  ساده  به  جهانى  که  در  آن  زندگى  مى  کنیم   بهاین  حقیقت  مى  رسیم   که  جهان  هستى  درهم  و برهم  نیست،  بلکه  تمام  پدیده  ها  بر  خط  سیر  معینى  در  حرکتند  و  دستگاه  هاى  جهان  همچون  لشکر  انبوهى  هستند  که   بهواحدهاى  منظم  تقسیم  شده  و  به  سوى  مقصد  معینى  در حرکتند.   نکات  ذیل  مى  تواند  هر  ابهامى   رادر  این  زمینه  برطرف سازد: 

1-  براى  پدید  آمدن  و  باقى  ماندن  هر  موجود  زنده  اى  باید  یک  سلسله  قوانین   و  شرائط  خاص  دست  به دست   هم  بدهند  مث  ال  براى  پدید  آمدن  یک  درخت:  زمین،  آب  و  هواى  مناسب  و  حرارت معین   لزم  است  که  دانه را  بکاریم  و  خوب  تغذیه  و  تنفس  کند،  سبز  شود  و  رشد نماید.   در  غیر  این  شرائط  رشد  آن  ممکن  نیست،  انتخاب  این  شرائط  و  فراهم  کردن  این  مقدمات  نیاز  به  عقل  و   علم و  دانش دارد.   *  *  *   2-   هر  موجودى  اثرى  مخصوص  به  خود  دارد،  آب  و  آتش  هر  کدام  اثرى  مخصوص  به  خود  دارند  که  از آنها  جدا  نمى  شود   وهمواره   ازقانون  ثابتى  پیروى  مى کنند.   *  *  *  3-   تمام  اعضاى  موجودات  زنده  با  یکدیگر  همکارى  دارند،  به  عنوان  نمونه  همین  بدن  انسان  که  خود عالمى  است،  در  وقت  عمل  تمام  اعضایش  خود  آگاه  و  ناخودآگاه  با  هماهنگى  خاصّى  کار  مى  ،کنند  مث  ال  اگر  خطرى  پیش  آید  همگى  براى  دفاع  بسیج  مى  ،شوند  این  ارتباط   وهمکارى  ،نزدیک  نشانه  دیگرى   ازنظم  در  جهان  هستى است.   *  *  *  4-  یک  نگاه  به  صحنه  جهان  آشکار  مى  سازد  که تن   نهها  اعضا   وپیکر  یک  موجود   زنده  بلکه  تمام موجودات  مختلف  جهان  نیز  هماهنگى  مخصوصى  با  هم  دارند،  مث  ال  براى  پرورش  موجودات  زنده  آفتاب  مى  ،تابد  ابر  مى  ،بارد  نسیم  ،مىوزد   وزمین   ومنابع  زمینى  نیز  کمک  مى  ،کنند  این  ها  نشانه  وجود  یک  نظام  معیّن  در  عالم  هستى است.    رابطه«نظم  »  و«عقل»  زیرا  انسان  هر  کجا  نظم  و  حساب  و  قوانین  ثابتى  دید  مى  داند  که  در  کنار  آن   مبدأ  علم  و  قدرتى  را باید  جستوجو  کند،  و  در  این  درک  وجدانى  خود  نیاز  چندانى  به  استد  لل  نمى بیند.   او  مى  داند  هرگز  یک  آدم  نابینا   وبى  سواد  نمى  تواند   باماشین  تایپ  یک   انشاءِ  خوب،  یا  یک  مقاله اجتماعى  و  انتقادى بنویسد;   و  هرگز  یک  کودک  دوساله  نمى  تواند   باگردش  دادن  نامنظم  قلم  روى  ،کاغذ  تابلوى  زیبا   وپرارزشى  به  وجود آورد;   بلکه  اگر   مایک  انشاء  خوب   یامقاله   باارزشى   رادیدیم  مى  دانیم   آدم  با  سواد  و با عقل  و  هوشى  آن  را  به  وجودآورده،  و  یا  اگر  در  یکى  از  موزه  ها  تابلوى  بسیار  زیبا   وجالبى   رامشاهده  کردیم  شک  نخواهیم  کرد  که  دست  نقّاش  هنرمند  و  چیره  دستى  در  اینجاد  آن  به  کار رفته;    اگر  چه هرگز  آن  نویسنده  و  نقّاش  هنرمند  را  ندیده باشیم.    بنابراین  هرجا  دستگاه  منظمى  است  در  کنار  آن  هم  عقل  وهوشى  وجود  دارد  و  هر  قدر  آن  دستگاه  بزرگ  ،تر  دقیق  تر   وجالب  تر  باشد  علم   وعقلى  که  آن   راایجاد  کرده  است  به  همان  نسبت  بزرگ  تر  خواهد بود.    گاهى  براى  اثبات  این  موضوع  که  هر  دستگاه  منظم  نیاز  به  مبدأ  عقل  و  دانش  دارد  از«حساب  احتما  لت  » که   در  ریاضیات  عالى  از  آن  بحثشده  کمک  گرفته  مى  شود  از   واین  راه  اثبات  مى  کنند  که  مث  ال  یک  فرد  بى  سواد  اگر  بخواهد   بهوسیله  ماشین  تایپ،  با  فشار  دادن  روى  دکمه  هاى ماشین;  ر   از  وى  تصادف،  یک مقاله  یا  یک  قطعه  شعر  را  تایپ  کند،  مطابق  حساب  احتما  لت  میلیاردها  سال  طول  مى  کشد  که  حتى  عمر  کره  زمین  براى  آن  کافى  نیست  (براى  توضیح  بیشتر   بهکتاب   آفریدگار  جهان  یا  کتاب  در  جستوجوى خدا  مراجعه  نمایید)  قرآن  مجید  مى گوید:   (  سنریهم  آیاتنا  فى   لفاق  و  فى  انفسهم  حتى  یتبین  لهم  انه  الحق  او  لم  یکف  بربک  انه  على  کل شىء  شهید);(1)  ما  نشانه  هاى  خود   رادر  نظام  ،آفرینش  در  سراسر  جهان  در  درون  وجود  خود  انسان  ها   بهآنها  نشان  مى  دهیم   تابدانند   اوبر  حق  ،است  آیا  براى  اثبات  وجود  او  همین  کافى  نیست  که  او  عالم  به  اسرار  همه  چیز  است».  *  *  *     1.   سوره  فصلّت،  آیه65.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید :

1-  چند  مثال  (غیر  از  آنچه  در  درس  گفته  شد)  براى  دستگاه  هاى  صنعتى  که   ازمشاهده  آنها  پى   بهوجود یک  سازنده  عالم   وآگاه  مى  بریم بزنید.   2-   فرق  میان«آفاق  »  و«انفس  »چیست؟  مثال  هایى   ازنشانه  هاى  خدا  در  آفاق   ودر  انفس  بیان کنید.

اعتقادات(۴ ):یک داستان واقعی

گفتیم  آنها  که  به  زبان  خدا  را  انکار  مى  ،کنند  در  اعماق  روحشان  ایمان   بهخدا  وجود دارد.   شک  نیست  که  پیروزى  ها   وموفّقیّت  ها -   ًمخصوصا  براى  افراد  کم  ظرفیت  -  ایجاد  غرور  مى  کند   وهمین  غرور  سرچشمه  فراموشى  مى شود;    تاآنجا  که  گاهى  انسان  فطریات  خود  را  نیز  به  دست  فراموشى  مى  سپارد .  امّا  هنگامى  که  طوفان  حوادث،  زندگى  او  را  درهم  مى  کوبد   وتندباد  مشک  لت   ازهر  سو  او   بهحمل هور  مى  ،شود  پرده  هاى  غرور   وخودخواهى   ازجلو  چشم   اوکنار  مى  رود   وفطرت  توحید   و  خداشناسى آشکار  مى گردد. 

تاریخ  بشر  نمونه  هاى  فراوانى   ازاین  گونه  اشخاص   بهدست  مى  ،دهد  که  سرگذشت  زیر  یکى   ازآنها است:  وزیرى  بود  مقتدر  و  نیرومند  که  در  عصر  خود،  بیشتر  قدرت  ها د  به   را  ست  گرفته  بود  و  کسى  را یاراى   مخالفت  با  او  نبود،  روزى  به  مجلسى  که  جمعى  از  دانشمندان  دینى  در  آن  حضور  داشتند  وارد  شد  و  رو  به آنها  کرده  گفت  تا  کى  شما  مى  گویید  جهان   راخدایى است;   من  هزار  دلیل  بر  نفى  این  سخن دارم.    این  جمله  را  با  غرور  خاصّى  ادا  کرد،  دانشمندان  حاضر  چون  مى  دانستند   اواهل  منطق   واستد  لل  نیست  و  توانایى   وقدرت   بهقدرى  او  را  مغرور  ساخته  که  هیچ  حرف  حقّى  در  او  نفوذ  نخواهد کرد;    بابى  اعتنایى  در  برابر  او  سکوت  کردند،  سکوتى  پرمعنى  و تحقیرآمیز.   این  جریان  گذشت،  بعد  از  مدتى  وزیر،  مورد  اتهام  قرار گرفت;    حکومت  وقت،  وى  را  دستگیر  کرده  به زندان انداخت.   یکى  از  دانشمندان  که  آن  روز  در  مج  لس  حاضر  بود  فکر  کرد  که  موقع  بیدارى  وى  رسیده  است،  اکنون  که از  مرکب  غرور  پیاده  شده  و  پرده  هاى  خودخواهى   ازجلو  چشم  او  کنار  رفته  است،  و  حسّ  حق  پذیرى  در  وى  بیدار  گردیده  اگر  او   باتماس  بگیرد  و  نصیحتش  کند  نتیجه  بخش  خواهد بود;   اجازه   لقات   باوى   راگرفت  به   وسراغش  در  زندان  آمد،  همین  که  نزدیک آمد;    ازپشت  میله  ها  مشاهده  کرد  که   اودر  یک  اطاق تنها;   قدم  مى  زند   وفکر  مى  کند   واشعارى   رازیر  لب  زمزمه  مى نماید;   خوب  گوش  ،فراداد  دید  این  اشعار  معروف  را  مى خواند:   ما  همه  شیران  ولى  شیر  عَلَم  ***  حمله  مان   ازباد  باشد  دم  بدم!  حمله  مان  پیدا   وناپیداست  باد   ***جان  فداى  آن  که  ناپیداست  باد!  یعنى  ما  همانند  نقش  هاى  شیرى  هستیم  که  روى  پرچم  ها  ترسیم  مى  ،کنند   هنگامى  که  باد  مىوزد حرکتى  دارد  و  گویا  حمله  مى  کند  ولى  در  حقیقت  از  خود  چیزى  ندارد  و  وزش  باد  است  که  به  او  قدرت  مى  ،دهد  ما  هم  هر  قدر  قدرتمندتر  شویم  از  خود  چیزى نداریم.   خدایى  که  این  قدرت  را  به  ما  داده  هر  لحظه  اراده  کند،  از  ما  مى گیرد.    دانشمند  مزبور  دید  نه  تنها  در  این  شرایط  منکر  خدا  نیست،  بلکه  یک  خداشناس  داغ  شده است;    در  عین حال  بعد  از  آن  که  او   ازاحوال  پرسى  ،کرد  گفت  :یادتان  مى  آید  که  روزى  گفتید  :هزار  دلیل  بر  نفى  خدا  دارید  آمده   امآن  هزار  دلیل  با   رایک  دلیل  پاسخ  گویم  :خداوند  آن  کسى  است  که   آن  قدرت  عظیم  را  به این آسانى  از  تو  گرفت،  او  سر  به  زیر  انداخت  و  شرمنده  شد  و  جوابى  نداد،  زیرا به در  درون  جانش  نور  خدا  را  مى دید.   قرآن  مجید  درباره  فرعون  مى گوید:   حتى  اذا  ادرکه  الغرق  قال  آمنت انه   ال  اله   ال  الذى  آمنت  به  بنو  اسرائیل(1);  «  انکار  فرعون  تا  آن  زمان  ادامه  یافت  که  در  میان  امواج  آب  در  حال  غرق  شدن  بود،  در  آن  هنگام  صدا زد  ایمان  آوردم  که  جز  خداى  بنى  اسرائیل  خداى  دیگرى  نیست».  *  *  *     1.   سوره  یونس،  آیه09.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید  1-  نتیجه  این  داستان  واقعى  را  در  چند  خط  بیان کنید.   2-  بنى  اسرائیل   راچرا  بنى  اسرائیل  مى  گفتند؟  3-  فرعون  چه  کسى  بود  و  در  کجا  زندگى مى  کرد   وچه  ادعایى  داشت؟

اعتقادات(۴ ):پاسخ به یک سوال مهم

سؤال  در  درس  گذشته  به  این  جا  رسیدیم  که  ما  همیشه  صداى  توحید  و  خداپرستى  را  از  درون  جان  خود  مى  شنویم   وًمخصوصا  در  مشک  لت   وگرفتارى  ،ها  این  آهنگ  رساتر   وقوى  تر  مى شود;   ما   وبى  اختیار   بهیاد  خدا  مى  افتیم  از   وقدرت  بى  پایان   ولطف  و  محبّت  او  یارى  مى جوییم.   در  این  جا  ممکن  است،  این  سؤال  پیش  آید  که  این  نداى  درونى  که  نام  آن  را  نداى  فطرت  مى  گذاریم  ممکن  است  نتیجه  تبلیغاتى  باشد  که  در  محیط  اجتماع   ودر  مکتب  و  مدرسه  و  از  پدر  و  مادر  شنیده  ایم   واین  یک  نوع  عادت  براى   ماشده است.     جواب  پاسخ  این  اشکال  با  توجّه  به  یک  مقدمه  کوتاه  روشن  مى شود.   عادات  و رسوم;   چیزهاى  متغیر  و  ناپایدارند  یعنى  ما  نمى  توانیم  عادت   و  رسمى  را  پیدا  کنیم  که  در سراسر  تاریخ  بشر  و  در  میان  تمام  اقوام،  یکسان  باقى  مانده  باشد،  مسایلى  که  امروز  عادت  و  رسم  مى  ،شود  ممکن است  فردا  دگرگون  گردد،  به  همین  دلیل  عادات  و  رسوم  یک  ملّت  ممکن  است  در  میان  ملّت  هاى  دیگر  دیده نشود.    بنابراین  اگر  مشاهده  کنیم  موضوعىدر  میان  تمام  اقوام  و  ملّت  ها   ودر  هر   عصر  و  زمان  بدون  استثناء وجود  داشته  است  باید  بدانیم  یک  ریشه  فطرى  دارد  و  در  درون  بافت  روح  و  جان  انسان  قرار  گرفته است.   مث  ال   لقه  مادر  به  فرزند  به  طور  قطع  نمى  تواند  نتیجه  یک  تلقین  یا   وتبلیغ  و  یا  عادت  و  رسم باشد;    زیرا در  هیچ  قوم  و  ملّتى  و  در  هیچ  عصر  و  زمانى  نمى  بینیم  مادرى  نسبت   بهفرزند  خود  مهر نورزد.    البته  ممکن  است،  مادرى  بر  اثر  ناراحتى  روانى  خود  را  از  بین  ببرد  و  یا  پدرى  در  زمان  جاهلیت  دختر  خود را   بر  اثر  افکار  غلط  و  خرافى  زنده  به  گور  کند،  ولى  اینها  موارد  بسیار  نادر  و  استثناهاى  زودگذرى  هستند،  که به  سرعت  از  میان  رفته  حالت  اصلى  یعنى  عشق  به  فرزند،  خود  را  نشان  مى دهد.   *  *  *  با  توجّه  به  این  مقدّمه،  نگاهى  به  مسئله  خداپرستى  در  میان  انسان  هاى  امروز   وگذشته  مى افکنیم:   (این  درس  چون  کمى  پیچیده  است  بیشتر  دقّت  فرمایید)  1-  به  گواهى  دانشمندان  جامعه  شناس   ومورّخان  بزرگ  هیچ  عصر   وزمانى   رانمى  یابیم  که  مذهب   وایمان  مذهبى  در  میان  بشر  وجود  نداشته  باشد  بلکه  در  هر  عصر  و  زمان  و  در  هر  نقطه  اى   ازدنیا  شکلى   ازمذهب  وجود  داشته  ،است   واین  خود  یک  دلیل  روشنى  است  بر  این  که  خداپرستى  از  اعماق  روح  و  فطرت  انسان  سرچشمه  گرفته،  نه  این  که  نتیجه  تلقین   ورسم   وعادت  باشد  زیرا  اگر  نتیجه  رسم   و  عادت  و  تلقین  بود، نباید  این  چنین  عمومى  و  جاودانى باشد.   حتّى  قرائنى  در  دست  داریم  که  نشان  مى  دهد  اقوامى  که  قبل   ازتاریخ  زندگى  مى  ،کردند  آنها  نیز  داراى  نوعى  مذهب  بوده  اند  (دوران  قبل   ازتاریخ  به   رازمانى  مى  گوییم  که  هنوز  خط  اختراع  نشده  بود   وانسان  نمى  توانست  نوشته  هایى  از  خود  به  یادگار  بگذارد).  البته  شک  نیست  که  اقوام  ابتدایى  چون  نمى  توانستند  خدا  به   راعنوان  یک   وجود  مافوق  طبیعى  بشناسند  او را در   لبه  لى  موجودات  طبیعى  جستوجو  مى  کردند  و  از  موجودات  طبیعت  براى  خود  بت  مى  ساختند  .ولى  انسان   باپیشرفت  فکرى  تدریجاً  توانست  حق  را  بیابد  و  چشم  از  بت  ها  که  موجودات  مادى  هستند  برگیرد  و  در  وراى  این  جهان  مادى  به  قدرت  بزرگ  خداوند  آشنا گردد. 

2-  بعضى  از  روان  شناسان  بزرگ  صریحاً  مى  گویند  که  براى  روح  آدمى  چهار  بُعد   یاچهار  حس  اصلى وجود دارد:   1-  «حس  دانایى»:  که  انسان  را  به  دنبال  علوم  و  دانش  ها  مى  فرستند   وروح  را   اوتشنه  فراگرفتن  علم  مى  کند  خواه  این  ،علم  نفع  مادى  داشته  باشد   نه  یا  2-  «حس  نیکى»:  که  سرچشمه  مسائل  اخ  لقى  و  انسانى  در  جهان  بشریّت است.   3-  «حس  زیبایى»:  که  منشأ  پیدایش  شعر  و  ادبیات  و  هنر،  به  معنى  واقعى، است.   4-  «حس  مذهبى»:که  انسان  را  دعوت  به  شناسائى  خدا  و  انجام  فرمان  او  مى  کند  به   واین  ترتیب  مشاهده  مى  کنیم  که  حس  مذهبى  یکى  از  احساسات  ریشه  دار   واصلى  روح  انسان  است  .یعنى  هیچ  گاه  از  او  جدا  نبود ه  و  هیچ  گاه  او   ازجدا  نخواهد شد.   *  *  *    3-  در  بحث  هاى  آینده  نیز   لحظه  خواهیم  کرد  که  بیشتر  مادى  ها   ومنکران   خدا  نیز  به  نوعى  اعتراف به  وجود  خدا  کرده  ،اند  اگر  چه   ازبردن  نام   اوخوددارى  مى  ،کنند   ونام  طبیعت   یانام  هاى  دیگر  بر  او  مى  ،گذارند  ولى  صفاتى  براى  طبیعت  قائل  مى  شوند  که  شبیه  صفات  خدا است.   مث  ال  مى  گویند  :طبیعت  اگر  دو  کلیه   بهانسان  داده  است  براى  این  بوده  است  که  مى  ،دانسته  ممکن  است  یکى   ازاین  کلیه  ها   ازکار  بیفتد   وباید  دیگرى  ک  ار  حیاتى  آن  را  ادامه  دهد  و  مانند  این  تعبیرات.  آیا  این  موضوع با  طبیعت  بى  شعور  سازگار  است؟   یااین  که  اشاره   بهخداوندى  است  که  علم   وقدرتش  بى  پایان  مى  باشد  اگر  چه  نام  را   اوطبیعت  گذارده اند.   از  آنچه  در  این  بحث  گفتیم  چنین  نتیجه  مى  گیریم که:     عشق  به  خدا  همیشه  در  جان  ما  بوده  و  خواهد بود. 

ایمان  به  خدا  شعله  جاویدانى  است  که  قلب  و  روحما  را  گرم  مى سازد.   براى  شناسایى  خدا  ما  مجبور  نیستیم  راه  هاى  طو  لنى  بپیماییم  سرى   بهاعماق  وجود  خود  مى  ،زنیم  ایمان  او  به   رادر  آن  جا  مى یابیم.   قرآن  مجید  مى گوید:   (و  نحن  اقرب  الیه  من  حبل  الورید(1));  «ما  به  انسان  از  رگ  گردن  او  نزدیک  تریم».     1.   سوره  ق،  آیه15.    فکر  کنید  و  پاسخ  دهید  1-  چند  مثال  براى عادت;   چند  مثال  براى  فطرت بزنید.   2-  چرا  مردم  نادان  به  سراغ  بت  پرستى  مى  رفتند؟  3-  چرا  مادى  ها  نام  خدا «   راطبیعت  »مى  گذارند؟

تفسیرقرآن: سوره آل عمران ؛ آیه 67

«٦٧»ما کانَ‌ إِبْراهِیمُ‌ یَهُودِیًّا وَ لا نَصْرانِیًّا وَ لکِنْ‌ کانَ‌ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ ما کانَ‌ مِنَ‌ الْمُشْرِکِینَ‌ 
(برخلاف ادّعاى یهودیان و مسیحیان،)ابراهیم نه یهودى بود و نه نصرانى،بلکه او فردى حق‌گرا و تسلیم خدا بود و هرگز از مشرکان نبود. 
نکته‌ها: 
«حَنَف»،به معناى گرایش به حقّ‌ و«جَنَف»،به معناى گرایش و تمایل به باطل است. 
بنابراین«حَنیف»به کسى